ءامينا ادايحان: ولەڭ – مەنىڭ ءومىرىمنىڭ تولعانىسىن مەن جۇرەگىمنىڭ بۇلقىنىسى

ءامينا ادايحان 198¬4 جىلى 24 اقپاندا التاي ايماعى, كوكتوعاي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازىر تالدىقورعان قالاسىندا جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسادى. ەلىمىزدەگى بىرنەشە جىر ءمۇشايرالارىنىڭ جەڭىمپازى. ەندى مىنە ماۋسىمنىڭ 21 جۇلدىزى تالدىقورعان قالاسىندا “قاناتتى حاتتار” اتتى جەكە جىر جيناعىنىڭ تۇساۋىن كەستى. وسىعان وراي سىرشىل اقىنمەن سىرباز سۇحبات جاساۋدى ءجون كوردىك.


– ولەڭگە əر اقىن ءار ءتۇرلى كەلەدى. بىرەۋگە ءومىردىڭ ءوزى, بىرەۋگە وتباسى, بىرەۋگە سۇيگەنى سەبەپ بولادى. سىزگە كىمنەمەسە نە سەبەپشى بولدى? جالپى ولەڭدى نەشە جاسىڭىزدان باستاپ جازدىڭىز?
– ولەڭدى بالا كۇنىمنەن جازا باستادىم. ناقتىراق ايتسام, مەكتەپ قابىرعاسىندا-اق ولەڭگە دەگەن قۇلشىنىسىم بولدى. العاش رەت ادەبيەت پانىنەن ساباق بەرەتىن ۇستازىمىز “كۇن” دەگەن تاقىرىپتا تاقپاق جازىپ كەلۋدى تاپسىردى. سول كەزدە ەكى شۋماق جازعان تاقپاعىمدى اعايىم قاتتى ماقتاپ ەدى. مۇعالىمنىڭ جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاعانىنان كەيىن ولەڭگە دەگەن ۇلكەن ىنتا-ىقىلاسىم اشىلدى. سودان باستاپ ولەڭدى رەسمي تۇردە جازۋعا كىرىستىم.

– ەلگە كەلەردە نەگە دəل تالدىقورعاننىڭ توپىراعىنا تابان تىرەدىڭىز?
— و تباسىلىق جاعدايلارعا بايلانىستى تالدىقورعانعا قونىستاندىق. ول كەزدە ءبارىمىز كىشكەنتاي ەدىك. وقۋشى كەزىمىز. ءالى بالامىز. ەشتەڭە بىلمەيمىز. الدىمىزدا تاڭداۋ دا تۇرمادى. سول شاقتاردا تالدىقورعاننىڭ اقىندار قالاسى ەكەنىن ءبىلىپتى دەيسىڭ بە?!..
بىردەن تالدىقورعاندا تۇرىپ كەتۋ اتا-اناما اۋىرلاۋ بولاتىن بولدى. سودان تالدىقورعاننىڭ كوكسۋ دەگەن اۋىلىندا تۇردىق. بىراق اۋىلدا دا جامان بولمادىق. قۇداي قوسقان كورشىلەرىمىز, اقجارقىن اۋىلداس اعايىن ءبىزدى جاتسىنبادى. قۇشاق جايا قارسى الدى. تالدىقورعان ءبىزدىڭ ەكىنشى تۋعان جەرىمىزگە اينالىپ كەتتى.

– قىتايدان قونىس اۋدارعان قازاقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى تىلگە جەتىك, اقىن-جازۋشى بولىپ كەلەدى. ال بىزدىكىلەر سىزدەر سەكىلدى ەمەس. ءسىز شە, بۇنىڭ سىرى نەدە?
بالكىم اتا مەكەنگە كەلەر ءساتتى سان جىلدار بويى اڭساپ, شولىركەپ, ءبىر ساعىنىش جاندى جەگىدەي جەپ جۇرگەننەن ولەڭ-سوزگە جاقىن بولىپ كەتەتىن شىعار?… تۇسىنە بىلگەن ادامعا ءوزىڭنىڭ اتا-قونىسىندا ءومىر سۇرگەننەن ارتىق باقىت جوق. دەگەنمەن “ەلىڭ قالاي بولسا, بوركىڭ سولاي” — دەگەن عوي. بۇنىڭ بارىنە ءار داۋىردەگى ءتۇرلى جاعدايلار سەبەپ بولدى دەپ ويلايمىن. بۇندا دا انا ءتىلىمىز اقىرىنداپ كەمەلدەنىپ كەلەدى. جاستارعا سەنەيىك.

– كۇنى كەشە عانا العاشقى جىر جيناعىڭىزدىڭ تۇساۋىن كەسىپ, كەش بەردىڭىز. اقىن ءۇشىن العاشقى جيناقتىڭ ورنى قانداي?
– وتە ىستىق. كىتاپ جارىققا شىققانشا شىدامىم جەتپەدى. شىققان سوڭ جەر-جاھانعا جار سالامىن دەپ ويلاپ ەدىم, اياق-استى قىزعانىپ قالدىم. ەشكىمگە بەرگىم دە, كورسەتكىم دە كەلمەدى. نە دەگەنمەن ۇزاق جىلدار بويى كۇتكەن قۋانىشىم عوي. كىتابىم شىققان كۇن مەن ءۇشىن ەڭ باقىتتى كۇن بولدى! وسى ورايدا كەش تۋرالى دا ازىن-اۋلاق ايتا كەتسەم دەپ ەدىم…كەشتىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق بولدى. ول ءۇشىن كىمدەردىڭ الدىنا بارمادىم. قۇراق ۇشىپ قولداۋ تانىتقاندار دا, ادەمىلەپ اقىل ايتىپ جىبەرگەندەر دە, اۋليەسىپ ۇرسىپ تاستاعاندار دا بولدى. باستىقتاردىڭ الدىنا بارىپ كورمەگەن ماعان قيىنداۋ بولدى. بىراق اۋەلى قۇدايدىڭ, سوسىن مەيرىمدى جانداردىڭ قولداپ-قۋاتتاۋلارىنىڭ ارقاسىندا كەشىم ويداعىداي ءوتتى. وسى كەشتە ەرەكشە العىس ايتقىم كەلەتىن اسىل جاندار قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى ۇلىقبەك ەسداۋلەت مىرزاعا, الماتى وبلىسى اكىمى اماندىق باتالوۆ مىرزاعا, الماتى وبلىسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى مارلەن قاپاش ۇلىنا, ءبولىم باستىعى تولەۋجان گۋماروۆ اعاما, الاتاۋ گازەتىنىڭ جاۋاپتىسى ايتاقىن بۇلعاقوۆ اعاما, تۇلعا-دوستىق قورى, “ادەبيەت الەمى”ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى, قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى, اقىن مۇراتحان شوقانعا, سونداي-اق, كوكسۋ اۋدانى مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى ەرمەك قىستاۋباەۆقا كورسەتكەن كومەكتەرى مەن بىلدىرگەن قولداۋلارى ءۇشىن مىڭ العىس.



– ولەڭدەرىڭىزدىڭ كوبى ماحابباتتان تۇرادى. جالپى اقىن قىزداردىڭ ماحابباتى قانداي بولادى?
– اقىن قىزداردىڭ ماحابباتى وت قوي. ءوزىن دە وزگەنى دە كۇيدىرىپ جىبەرەدى, قاتىگەزدەنگەن قازىرگى قوعامدا اينالاعا ماحابباتپەن قاراي ءبىلۋدىڭ ءوزى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن بولىپ بارادى. اقىن قىز تۇرماق, ولەڭ-جىردان حابارى جوق قىزدىڭ ءوزى باسىنان ءبىز كەشپەگەن كۇيدى كەشۋى مۇمكىن. ءبىز سەزىنبەگەن اسىل سەزىمدى سەزىنۋى مۇمكىن. بىراق اقىن قىزدار ماحابباتپەن تىلدەسەدى, ءومىر سۇرەدى. اينالاسىنىڭ بارىنە اسا ۇلكەن ماحابباتپەن قارايدى. جۇرەكتەرى جۇمساق, كوڭىلشەك بولىپ كەلەدى. سۇيگەنىنەن كوڭىلى قالسا قالاعان ءسوزىڭ ايتا سالمايدى. ءجاي عانا ولەڭمەن قاعاز بەتىنە تۇسىرەدى. قاعازعا ءتۇسىرىپ الىپ, سۇيگەنىنە جىبەرۋگە جاسقانىپ جۇرەتىنى تاعى بار…

– ولەڭنىڭ قالاي تۋاتىنى قاراپايىم ادامدارعا قىزىق. ءسىز ولەڭدى قالاي جازاسىز? Əلدە ءبىر قۇبىلىس قۇلاعىڭىزعا سىبىرلاپ تۇرا ما?
– ەشكىم سىبىرلاپ تۇرمايدى. ماعان قۇلاعىما سىبىرلاپ تۇردى دەپ ايتاتىن اقىنداردى تۇسىنبەيمىن. جالپى ءار اقىنعا ءار ءتۇرلى دۇنيە سەبەپ بولۋى مۇمكىن. وزىمە ءبىر عانا ءسات سەبەپ بولادى. مىسالى, جىلاسام, رەنجىسەم, ءوزىمدى جالعىز ءارى كەرەكسىز سەزىنسەم جاقسى ولەڭدەر تۋادى. بىراق مەن كەي اقىندارعا ۇقساپ بىرەۋدىڭ ومىرىنە قاراپ ولەڭ جازا المايمىن. تىپتەن ولاي جازاتىنداردى تۇسىنبەيمىن دە. بىرەۋدىڭ ومىرىنەن شابىت الا الاتىندار نە مىقتى اقىن, نە قۇراپ جازاتىندار. مەن تەك ءوز ءومىرىمدى جازامىن. جالپى ءومىرىمنىڭ ءار ساتتىك تولعانىسىن, جۇرەگىمنىڭ بۇلقىنىسىن ولەڭمەن ورنەكتەگەندى جاقسى كورەم. ولەڭ مەنىڭ شىندىعىم, مەنىڭ شىندىعىم ءومىردىڭ شىندىعى.
– قازىر ولەڭ تۇرماق, ءسوزدىڭ ءوزى قوعامعا كەرەكسىز بولىپ بارا جاتقان سەكىلدى. بۇعان پىكىرىڭىز قانداي?
– مۇمكىن, بىراق جاقسى شىعارمانىڭ وقىرمانى تابىلاتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان نە جازساق تا ويلانىپ-تولعانىپ قۇندى دۇنيەلەر جازۋعا تىرىسقانىمىز ءجون. قوعامداعى پىكىر, ءسوز تۇزەلۋى ءۇشىن ومىرگە ولەڭ كەرەك. ادەبيەت كەرەك. سەبەبى ولەڭ دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى پاك. ولەڭ بولماسا, ادامداردىڭ ءبارى روبوت تەكتەس بولىپ كەتەر مە ەدى?.. ءومىرىڭدى ءساندى دە, ءماندى ەتەتىن, جان جاراندى جازاتىن ولەڭ عوي. سوندىقتان وتىرىك جىرلار جازىپ ولەڭدى ءولتىرىپ الماعانىمىز ءجون.

– “مەن ءسىزدى قاتتى-قاتتى جاقسى كورەم,
وتىنەم, سىزدە مەنى ۇناتىڭىز..” دەيسىز ء“وتىنىش” دەگەن ولەڭىڭىزدە. جولداسىڭىز ونەرىڭىزدى قانشالىقتى قولدايدى?
– ول كىسى وتە جاقسى قولدايدى. تۇسىنىستىكپەن قارايدى. باسىندا ازداپ قارسىلىقتار بولعان. مەن ايەل زاتى بولعان سوڭ ايتقانعا كونىپ, شىداپ ءجۇردىم. ءبىر جازبادىم, ەكى جازبادىم, ءۇش جازبادىم… اقىرى ىشتەگى ولەڭىمنىڭ ءبارى شەرگە اينالىپ, جىلاي بەردىم. ىشىڭدەگى دۇنيە شىقپاسا, وتە اۋىر ەكەن. ءبىر كۇنى جولداسىما شىداماي كەتىپ, قازىر ماعان 1- شۋماق ولەڭ قۇراپ بەرسەڭ, مەن مۇلدەم جازباي كەتەيىن دەدىم. جولداسىمنىڭ قۇراي المايتىنى بەلگىلى ەدى. وسىدان كەيىن-اق, ولەڭ دەگەننىڭ ەكىنىڭ بىرىنە بەرىلمەيتىن باق, قۇدايدىڭ ءتۇزۋ كوزى ەكەنىن ءتۇسىندى. سودان كەيىن جولداسىم قارسى بولمادى. قازىر تىپتەن وزگەرىپ كەتكەن. وزگە قالالاردا كەشتەر بولسا, بارساڭشى دەپ ءوزى ايتاتىن بولدى. شىعارماشىلىق كەشىمنىڭ جاقسى وتۋىنە دە كوپ كومەكتەستى.

– جازبا اقىنداردىڭ كىتاپتارىن ساتىپ ماركەتينگپەن اينالىسقانىن قانشالىقتى قۇپتايسىز? جالپى جازبا اقىنداردىڭ جاعدايى قالاي?
– جازبا اقىندار ايتىسكەر اقىندار سەكىلدى باي ەمەس. سەبەبى جازبا اقىندار ولەڭدى ساتا دا المايدى. ارناۋ جازعىسى دا كەلمەيدى. سۋىرىپ سالا المايدى. انگە ءسوز دايىنداپ, ءوزىڭ قيناۋعا شىدامى دا جەتپەيدى. بار بولعانى ىشتەگى بۇلقىنىسىن سىرتقا شىعارادى. بىرەۋدىڭ باسىنداعى تولعانىسى مەن مۇڭ-قايعىسى كىمگە كەرەك بولسىن? مەنىڭشە, جانىڭدى قيناپ جىر جازۋ, انگە ءسوز دايىنداۋ اقىن ءۇشىن اۋىر دۇنيە. اقىن دەگەن ولەڭدى تەك شابىتپەن, جانى قالاپ, كوڭىلى اڭساپ تۇرعاندا عانا جازۋ كەرەك. جازۋ كەرەكپىن دەپ ەمەس, جازعىم كەلەدى دەپ جازۋ كەرەك. اقشاعا ساتىلعان ولەڭنىڭ قۇنى كەتەدى. اقىننان الىستاي باستايدى. اقىرىندا اقىندى تاستاپ كەتەدى. ولەڭ دە بالا سەكىلدى عوي. ونى دا ايالاۋ, ەركەلەتۋ, قالاعانىن جاساۋ كەرەك. جازبا اقىندىقپەن بايۋ مۇمكىن ەمەس شىعار. تەك جىر-جيناق شىققاندا كىتاپتارىنىڭ ساتىلىمى مەن ءمۇشايرالار كومەك بولار, بالكىم… بىراق قازىرگى مۇشايرالارعا دا قاتىسقىڭ كەلمەيدى. ول جەردە اقشا, تانىسپەن شەشىلەدى.
اقىننىڭ كىتابى شىعىپ جاتسا, ماركەتينگپەن اينالىسقانىن قۇپتايمىن. وندا تۇرعان نە بار? ءبىلىمنىڭ قۇنى بارىنەن جوعارى تۇرۋ كەرەك, مەنىڭشە.



– سۇحبات سوڭىندا ارتىڭىزدان ەرگەن اقىن سىڭىلىلەرىڭىزگە قانداي اقىل ايتاسىز?
– اقىن قىزدار ولەڭگە دەگەن تازالىعىن ساقتاي بىلسە, پوەزيا اتتى ارلى بويجەتكەن يمەنە باس يەتىنى ءسوزسىز. جازىڭدار قىزدار, جالىنداڭدار, جاستىق شاق قايتىپ كەلمەيدى. جاس كەزدىڭ جىرى جالىندى كەلەدى. عاشىق بولىڭدار! دەگىم كەلەدى… جالپى العاندا, الماتىدا بىرنەشە اقىن سىڭىلىلەرىم بار. ولارعا ولەڭنەن بولەك, وتباسى, بالا تاربيەسى تۋرالى اقىل- كەڭەسىمدى دە بەرىپ تۇرامىن.

سۇحباتتاسقان: اقگۇل ايداربەكوۆا
«qandastar.kz» ءۇشىن