قۇجاتسىز قانداستار ماسەلەسى تاعى تالقىلاندى

جيىندا كوشى-قون جۇيەلەرى ءبولىمىنىڭ باس مامانى كۇلپاران عاليەۆا, الماتى قالاسى كوشى-قون قىزمەتى باسقارماسىنىڭ ينسپەكتورى, پوليتسيا اعا لەيتەنانتى ءبىرجان توقتاباەۆ, الماتى قالالىق دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءبولىم باسشىسى ايبوپە ماقۇلبەكقىزى, «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىنىڭ پرەزيدەنتى ارمان اۋباكىروۆ سىندى ماماندار ءسوز سويلەسە, اۋعانستان, قىتاي, وزبەكستان قاتارلى ەلدەردەن كەلگەن قانداستارىمىز ءوز ۋاجدەرىن ورتاعا سالىپ, كوشى-قون جۇيەلەرىن دامىتۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن ۇسىندى. جيىنعا باق جۋرناليستەرى مەن قاتار «جەبەۋ» قوعامدىق ۇيىمى وكىلدەرى دە قاتىستى. ءوز كەزەگىندە «ادىرنا» ۇلتتىق ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى قانداستارعا بەينە-روليكتەر ارقىلى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.
وسى ورايدا ايتا كەتەتىن جاي – بۇرىن «ورالمان مارتەبەسى» ءبىر جىلعا عانا جارامدى بولىپ كەلدى. ەگەر اتالعان قۇجاتتىڭ جارامدىلىق مەرزىمىن وتكىزىپ العان جاعدايدا 6 اي ىشىندە عانا ۇزارتۋ مۇمكىندىگى بولعان. ال ول مەرزىمدى دە وتكىزىپ العان جاعدايدا ەكىنشى مارتە مۇلدەم «ورالمان مارتەبەسى» قانداستارعا بەرىلمەيتىن ەدى. ال قانداستار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن «ورالمان مارتەبەسىنىڭ» ءبىر جىلدىق مەرزىمىن وتكىزىپ الادى. ءبىر ەمەس, ءجۇز ەمەس مىڭداعان قانداسىمىز. ەگەر ورالمان مارتەبەسنىڭ ۋاقىتى ءوتىپ كەتسە, قر ازاماتتىعىن الا المايدى. سول سەبەپتى, وتكەن جىلى بەيرەسمي اقپاراتتارعا سۇيەنسەك ەل ىشىندەگى قىتايدان كەلگەن 50 مىڭعا جۋىق قانداسىمىز ەلىمىز ازاماتتىعىن الا الماي سابىلدى. ءدال وسى ماسەلەنى ءتۇرلى ۇيىمدار, جەكەلەگەن بەلسەندى تۇلعالارمەن قاتار ءبىز دە قۇزىرلى ورگانداردىڭ بارلىعىنا حات جازىپ, ماسەلەنى قايتا-قايتا كوتەرە بەردىك. ناتيجەسىندە, ەلباسىمىز 2019 جىلى 16 ناۋرىزدا (№ 20-137ق-8) تىكەلەي شەشىم قابىلداپ, قانداستارعا ءبىر جىلدىق قۇجاتتىق جەڭىلدىك جاساۋعا مۇمكىندىك تۋعىزدى. مىنەكي, اتالعان جيىن ءدال وسى اقپاراتتى كەڭىنەن ءناسيحاتتاپ, ەل نازارىنا ىلىكتىرۋ. قۇجاتتىق جەڭىلدىك كەزەڭنىڭ اياقتالۋىنا از قالعانىنا قاراماستان ءالى قامسىز جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ قاتارى كوپ.



مىسالى, ەلباسى جارلىعى شىققالى بەرى ورالمان مارتەبەسىنىڭ ۋاقىتىن وتكىزىپ العان الماتىداعى قانداستارىمىزدىڭ 80-ءى عانا كەلىپ قۇجاتتارىن ۇزارتۋعا ءوتىنىش تاپسىرعان. بۇگىنگە دەيىن سول 80 ادامنىڭ نە بارى 34-ءى عانا ىقتيار حات الۋعا ءوتىنىش ءبىلدىرىپتى. دەمەك, قالعان 50-گە جۋىق قانداسىمىز قۇجاتتىڭ ءالى ماڭىزدى ەكەنىن سەزىنە الماي وتىر. ەگەر ءدال وسى 50 ادام بيىلعى جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىنا دەيىن قۇجاتتارىن راسىمدەپ ۇلگەرمەسە, تاعى دا قر ازاماتىعىن الا الماي قالادى. بۇل ءبىر عانا الماتى قالاسىنىڭ ستاتيستيكاسى. ياعني, 60 پايىزدان استام قانداس ءالى قۇجاتتىڭ رەتتەپ الۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن سەزىنە الماي وتىر. سول سەبەپتى, جيىن بارىسىندا الماتى قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتى كوشى-قون قىزمەتى باسقارماسىنا قالا بويىنشا تەكسەرىس جۇرگىزىپ, جەدەل ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنا الىپ بارۋعا ۇسىنىس بەرىلدى. ويتكەنى, سالعىرتتىققا سالىنىپ تاعى قانداستارىمىز قالىپ قويسا, ەرتەڭ مۇنداي مۇمكىندىك بولمايدى. سوندىقتان حابارسىز كەتكەن (قۇجاتتارىن راسىمدەۋگە ءالى بارماعان) 50 ادامنىڭ تولىق اتى-جوندەرىمەن قاتار, بايلانىس تەلەفوندارىن قالالىق كوشى-قون پوليتسياسىنا تابىستالدى. جانە ىزدەۋ, قۋزاۋ, ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ماسەلەسى دە تاپسىرىلدى. ال, ءوز تاراپىنان ولار دا مۇنداي قىزمەتكە دايىن ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى.
بۇدان بولەك, ەلىمىزدەگى كەيبىر كوشىپ كەلگەن قانداستاردىڭ بالا-شاعاسى تۋرالى دا ۇلكەن پروبلەما تۋىنداپ وتىر. مىسالى, 2018 جىلى تۇرسىن مايرا ەسىمدى ازاماتشا قر ازاماتتىعىنا قۇجات تاپسىرعان. بۇگىندە ازاماتتىق الىپ العان. الايدا, ايجانات جانە ايبوتا ەسىمدى ەكى قىزىن قر ازاماتتىعىن الۋعا قۇجاتتارىن تاپسىرماعان. سالدارىنان 15 جانە 10 جاسار ەكى قىز قۇجاتسىز قالىپ وتىر.
جوعارىداعى مىسال ەتىپ, اتاپ وتىرعان ەكى قىزدىڭ ماسەلەسى تەك ورالمان مارتەبەسىن الىپ, ارتىنان ازاماتتىققا قۇجات تاپسىرماي قالعاندارى. ال قازىر قانداستارىمىزدىڭ اراسىندا مۇلدەم بالا-شاعاسىنىڭ قۇجاتىن «ورالمان مارتەبەسىنە» دە تاپسىرماعاندارى بار ەكەن.
ءدال وسىنداي قالىپ كەلتكەن ۇرپاقتاردى «باسقا ءبىر ورالمان مارتەبەسىن الىپ جاتقان وتباسىعا قوسىپ, «سولاردىڭ جيەندەرى ەدى» — دەپ جىبەرۋگە بولماي ما ەكەن?» — دەگەن دە وي ايتىلدى.



«ەندى ونداي بالالاردى دالاعا تاستايمىز با, الدە مۇلدەم قۇجاتسىز قالدىرامىز با? سوندىقتان وسى ساۋالىما دا وڭدى شەشىم, كوزقاراس تانىتۋلارىڭىزدى سۇرايمىن! اسىرەسە باق وكىلدەرى ارقىلى بالكىم تاعى دا زاڭعا تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە بولاتىن شىعار» — دەدى كۇلپاران عاليەۆا. 

الماتى قالاسى قوعامدىق دامۋ باسقارماسى, «وتان وتتان دا ىستىق» جوباسى