Jańalyqtar

Qazaqstandyq oqýshylar Qytaı mádenıetimen tanysýǵa barady

Qazaqstandaǵy jastar jyly aıasynda Qytaı elshiligi stýdentter men oqýshylar úshin arnaıy týr uıymdastyrdy. Aldaǵy kúnderi qazaqstandyq 30-ǵa jýyq oqýshy Qytaıdyń tórt qalasyn aralap, mádenı oshaqtaryn kóredi, tarıhymen tanysady. Bul týraly tolyǵyraq QHR-nyń Qazaqstandaǵy elshisi Chjan Sıao aıtyp berdi.

Birneshe kúnnen keıin Qytaıǵa Qazaqstannan oqýshylar saparǵa shyǵady. Bul saparǵa sizder de (jýrnalıster – avt.) barasyzdar. Oqýshylarǵa Qytaıǵa sapar uıymdastyrý ıdeıasy aıaq astynan kelgen joq. О́tken jyldyń qazan aıynda Elbasy osy jyldy Jastar jyly dep  jarııalaǵan bolatyn. Men «Qytaı elshiligi tilektestik jáne qoldaý belgisi retinde bul baǵdarlamaǵa qalaı atsalysa alady» dep oılana bastadym. Sebebi, Elbasynyń baǵdarlamasy kóregendikke jáne talapqa saı dep esepteımin. Ol eldi bolashaq jańashyldyqqa jáne damyǵan, myqty Qazaqstandy qurýǵa baǵyttalǵan. Jastar jyly aıasynda osyndaı birneshe týr uıymdastyryldy. Aldymen Qazaqstan stýdentterin, sodan soń Shymkent jastaryn jiberdik. Endi mine, oqýshylar barady. Negizgi ıdeıasy – qazaqstandyq jastarǵa Qytaıdyń mádenıetin, tarıhyn, qazirgi damýyn, qarapaıym adamdardyń jáne qurdastarynyń ómirin tanystyrý. Sondyqtaq baǵdarlamada iri jáne zamanaýı qalalar – Beıjiń men Shenchjen, san ǵasyrlyq tarıhy men mádenıeti bar Henan bar. Onda shaolın monastyry bar. Iaǵnı, bir sózben aıtqanda, biz qazaqstandyq jastarǵa obektıvti, kópqyrly Qytaıdy kórsetkimiz keledi.

 

Dıplomattyń aıtýynsha, Qazaqstan men Qytaı ekonomıkalyq-saıası jaǵynan jaqsy seriktes bolǵanmen, eki memlekettiń jastary arasyndaǵy mádenı-rýhanı baılanystyń orny tolmaı otyr.

Osy laýazymda bir jylǵa jýyq ýaqyt otyrǵanda, eki eldiń halqy áli birin-biri aıtarlyqtaı tanymaıdy degen oıǵa keldim. Ásirese, jastar. Paradoks bolsa da, bul – fakt. Dıplomatııalyq qatynastardyń osy jyldarynda ekonomıka, energetıka, joǵary tehnologııalar, kommýnıkaııa, ınfraqurylym t.b. salalarynda yntymaqtastyq sátti damyp jatyr. Biraq mádenı-gýmanıtarlyq jaǵynan kemshin tustarymyz bar. Moıyndaý kerek. Bizdiń strategııalyq seriktestigimizdiń uzaqmerzimdi damýy jaǵynan qarasaq, tez arada bul olqylyqtyń ornyn toltyrý kerek. Bizdiń jastarymyzben «jumys isteıtin» adamdar bar. Eger biz ózimiz bul problemany joımasaq, onda bizdiń ornymyzǵa basqa bireýler ornyn toltyrady. Jastar – bizdiń bolashaǵymyz, eki eldiń jáne memleketaralyq qatynastardyń bolashaǵy. Sondyqtan jastar úshin salym salý – óte tıimdi jáne orny tolatyn bolashaqqa salym. Sondyqtan biz osyǵan mán beremiz. Jastardyń rýhanı damýy ekijaqty strategııalyq áriptestiktiń jarqyn kórinisi bolǵanyn qalaımyz.

Jaqynda Shymkentten 50-den astam jas Qytaıǵa saparǵa shyqty. Nelikten Shymkent jastary ketti?

Nelikten Shymkent qalasyn aldyq? Men Shymkenttiń jaqynda jańa statýs alǵanyn bilemin. Elbasynyń óńirlerdi damytý strategııasy bar ekenin bilemin. Sondyqtan men ádeıi Shymkent qalasyn aldym. Biz úshin qytaı tilin oqyp jatyr ma, joq pa, mańyzdy emes. Biz úshin olar qytaılyqtardyń qalaı ómir súrip jatqanyn, neni oılaıtynyn, ne isteıdi, bul elde Qazaqstanǵa degen saıasat qandaı ekenin bilgenin, kórgenin qalaımyz.

Mektep oqýshylaryn irikteýde belgili bir talap boldy ma?

Biz qala ákimdikterimen, mınıstrliktermen, vedomstvolarmen baılanysa jumys isteımiz. Týrǵa balalardy solar tańdaıdy. Balalar áli sapar aıaqtalmaı, qýanyp jatyr. Keleside qashan baramyz degen oıy bar. Mundaı týrlardy eki jaqqa da uıymdastyrý kerek dep oılaımyz.

Chjan Sıao jastar arasyndaǵy baılanysty nyǵaıtý maqsatynda jastar forýmyn ótkizýdi josparlaǵanyn aıtty.

Budan bólek men eki el stýdentteriniń qatysýymen jastar forýmyn ótkizgim keledi. Josparym bar. Qazir forým ótkizýge qolaısyz ýaqyt shyǵar. Qazaqstan jáne Qytaı jastary jańa oqý jylyna daıyndalyp jatyr. Qalaı bolmasyn, biz kelesi jyly bul forýmdy ótkizemiz. Bul eki eldiń jastaryn jaqyndastyrýdaǵy durys qadam bolady. Qazir jastar arasynda túrli fobııa bar. Túrli nárseler estımiz. Biraq Qytaıda Qazaqstanǵa qatysty mundaı fobııa joq. Biz bárimiz mundaı fobııadan óttik. Tek qazaqstandyqtar emes, Sovet úkimetiniń adamdary, qytaılyqtar da bastan ótkizdi. Sondyqtan bul bizge oı salý kerek.

Qazir Qytaıda 15 myń qazaqstandyq bilim alyp jatyr. Bolashaqta Qytaı úkimeti grant sanyn arttyrýdy kózdep otyr.

Qytaı úkimeti Qazaqstan jastaryna bilim alý úshin jyl saıyn grant bólip otyrady. Qazaqstandyqtardyń Qytaıda bilim alýǵa degen qyzyǵýshylyǵy joǵary ekenine qýanyshtymyn. Qazir Qytaıda 15 myń qazaqstandyq bilim alyp jatyr. Bul san tez qarqynmen ulǵaıyp keledi.

Qytaı úkimeti «Aq kitap» atty eńbekti jaryqqa shyǵardy.  Kitaptyń mazmuny týraly tolyǵyraq aıtyp berseńiz.

Shyńjan halyqaralyq terrorızm jáne ekstremızmmen kúres jaǵynan alǵashqy orynda tur jáne óte úlken materıaldyq shyǵyn ákeldi. О́kinishke qaraı, bárimiz osy tragedııalyq tarıhtyń kýágeri boldyq. Qaýipsizdikti qamtamasyz etý jáne halyqaralyq terrorızm men ekstremızmge qarsy áreket maqsatynda Shyńjan Uıǵyr avtonomııalyq respýblıkasynda ońaı emes, kópjyldyq sharalar qabyldandy. Olar jaqsy nátıje berdi. 3 jyl ishinde bir ret terrorıstik akt bolǵan joq. Soǵan qaramastan, halyqaralyq terrorızm jáne ekstremızmmen kúres júıeli, keshendi jáne uzaqmerzimdi jumys ekenin bilemiz. Radıkaldy jáne pallıatıvti sharalar qoldaný kerek. Belgili bir adamdardyń sanasynan esktremıstik oılaýdy joıýymyz kerek. Mine, osyndaı maqsatpen ShUAR-da kásibı bilim berý úshin oqý-daıarlaý ortalyǵy quryldy. Mundaı ortalyqtardy qurý Qytaı konstıtýııasy jáne zańnamasymen tolyq sáıkes keledi. Sondaı-aq, basqa elderdiń osy baǵyttaǵy tájirıbeleri eskerildi. Sondyqtan bul jumys shý shyǵarmaý kerek edi. Biraq ókinishke qaraı, álemde aram pıǵyldy adamdar tabylady. Olar túrli aılamen osy baǵyttaǵy jumysymyzdy «qaralaıdy». «Qytaıda musylmandar úshin konlager bar, onda adam quqyǵy taptalyp, zorlyq-zombylyq kórsetip jatyr» degendi aıtady. Árıne, biz mundaı pikirge ashýlandyq. Mine, jańadan shyqqan «Aq kitap» ortalyqtardyń jumysyn naqty, dál, shynaıy baıandap beredi. Kitapta ortalyqqa adamdardy dinine jáne ultyna qaramastan alynatyny týraly aıtylǵan. Ol jaqqa ekstremıstik ıdealogııaǵa qýdalanǵan, terrorıstik toptarǵa qandaı da bir qatysy bolǵan, túrli kishigirim quqyqbuzýshylyqtardy jasaǵandar jiberiledi. Ortalyqtarda zorlyq-zombylyq joq. Tárbıelenýshilerdiń quqyǵy men basqa da bostandyqtaryna kepildik berilgen.

Biz qalaı oqı alamyz? Kitapty qaıdan alýǵa bolady?

Kitaptyń aǵylshyn tiline aýdarylǵan nusqasy bar. Bolashaqta orys tiline da aýdarylady. Eger biz alsaq, onda mindetti túrde sizge de usynamyz.

Ortalyqta tárbıelenýshiler ne oqıdy? Qandaı pánder bar?

Olarǵa ne úıretedi? Aldymen, árkim durys jazý, oqý jáne sóıleı bilý úshin memlekettik tildi úırenedi. Qajetti pán – Qytaıdyń zańdary. Budan bólek, tamaq pisirý, kıim tigý, aıaq kıim tigý, sán salonynda jumys isteý, elektrondy kommerııa biliktilikterin meńgeredi. Munyń bári tárbıelenýshiler ortalyqtan shyqqannan keıin qoǵammen aralasyp, jumys isteýge beıim bolýy úshin jasalyp otyr. Sondyqtan bul kitapty oqyǵan kez kelgen adam ortalyqtyń túrme emes, konlager de emes, adamdardyń belgili bir toptaryna arnalǵan mektep ekenin túsinetinine senimdimin. ShUYR osyndaı ortalyqtar qurý arqyly óz terrıtorııasyndaǵy qaýipsizdikti qamtamasyz etip qana qoımaı, óńirdegi turaqtylyq pen beıbitshilikke tolassyz úles qosyp otyr. Sondyqtan ShUAR halyqaralyq qaýymdastyq tarapynan tıisti baǵasyn alý kerek. Eger qandaı da bir kómek qajet bolsa, biz kómektesemiz.

Qytaı tóraǵasy Sı zınpın Qazaqstanǵa resmı saparmen kelýi múmkin.

QHR-nyń Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy tótenshe jáne ókiletti elshisi Chjan Sıao BAQ.KZ tilshisine eksklıýzıv suqbatynda Shyńjan-Uıǵyr avtonomııalyq aýdanyndaǵy qazirgi ahýal men óńirdiń tarıhy týraly aıtyp berdi.

Sonymen qatar, elshi 40 jyl buryn Qytaı kedeı el bolǵanyn aıtty.

BAQ.KZ tilshisi    Rahılıa BEKNAZARQYZY

Foto: avtordan

Osy aıdarda

Dobavıt kommentarıı

Close