121 мыңнан астам қазақстандықтың тұтынушылық құқығы бұзылған

Фото: ашық дереккөз

Қазақстанда тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелері қоғамдық және мемлекеттік күн тәртібінде маңызды орын алады. 2024 жылы Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігінің Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстанның болашағы үшін жастар қозғалысы” атты қоғамдық бірлестігі ауқымды социологиялық және талдамалық зерттеу жүргізді. Оның нәтижелері тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласының қазіргі жағдайын, негізгі проблемалар мен жақсарту бағыттарын көрсетеді, деп жазды qandastar.kz

Өтініштер санының өсуі: дабыл үні

Жыл сайын қазақстандықтар өздерінің тұтынушылық құқықтарын бұзғаны үшін уәкілетті органдарға жиі шағымдана бастады. Егер 2020 жылы 21 мың өтініш тіркелген болса, 2023 жылы олардың саны 50 мыңға, ал 2024 жылы 56 мыңға дейін өсті. Осыған ұқсас өсім салалық мемлекеттік органдар мен жергілікті атқарушы органдарда да байқалады, онда 2024 жылдың 9 айында 121 мыңнан астам шағым тіркелген.

Өтініштер санының күрт өсуі экономиканың жекелеген салаларында жүйелі проблемалардың бар екендігін көрсетеді. Ең жиі шағымдар бөлшек саудада (38,6%), электрондық коммерция (23%) және тұрмыстық қызметтер (9%). Қаржы қызметтері (шағымдардың өсуі 182,1%), білім беру (121,1%) және туристік қызметтер (116,8%) салалары ерекше көзге түседі.

«Қазіргі тұтынушылар тауарлар мен қызметтердің сапасына барған сайын талапшыл болып келеді. Бұл заңнаманы жетілдіруді де, клиенттердің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін бизнестің тәсілдерін өзгертуді де талап етеді», – деп атап өтті комитет мамандары.

Зерттеу арқылы анықталған негізгі мәселелер

Зерттеудің мәліметтері бойынша, негізгі мәселелер салаларға бөлінеді. Мысалы, көлік қызметтері шағымдар саны бойынша көшбасшы болды. Көліктің шамадан тыс жүктелуі, кестенің сақталмауы, антисанитария және қызметкерлердің дөрекілігі теміржол пайдаланушыларының 64% және автомобиль пайдаланушыларының 71% наразылық тудырды. Туризм саласында сауалнамаға қатысқандардың 52,6%-ы көрсетілетін қызметтердің сапасыздығын атап өтті. Медициналық қызметтер респонденттердің 41% -. қызметкерлердің біліктілігінің жеткіліксіздігіне, дөрекі түрде емделуіне және санитарлық нормалардың бұзылуына байланысты қанағаттандырмады.

Банк секторы респонденттердің 36%-ы үшін шағым көзі болды. Негізгі мәселелерге қосымша қызметтерді енгізу, жоғары төлемдер және аударымдардағы қателіктер жатады. Білім беру саласында респонденттердің 31%-ы оқытушылардың кәсібилігінің төмендігін және педагогикалық этиканың бұзылғанын көрсетті. Электрондық коммерция да көптеген сұрақтар туғызады. 2024 жылғы 13 мыңға жуық шағым тауарлар туралы сенімді ақпараттың жоқтығына, тауарлардың мәлімделген сипаттамаларға сәйкес келмеуіне және интернет-дүкендердің ақшалай қаражатты қайтарудан бас тартуына қатысты болды.

Негізгі салалардағы қызметтердің сапасына байланысты нақты мәселелер бойынша азаматтардың пікірі ерекше назар аударады.

Мысалы: Теміржол көлігі: респонденттердің көпшілігі (64%) көрсетілетін қызметтердің сапасына наразылықтарын білдірді. Негізгі талаптардың қатарында қозғалыс кестесін бұзу, орындардың жетіспеушілігі және вагондардың антисанитариялық жағдайы бар. Бұл мәселе әсіресе Қарағанды облысында өткір сезіледі, онда пайдаланушылардың 83% наразылықты атап өтті.

Электрондық сауда: респонденттердің 53% осы саладағы қызметтердің сапасына қанағаттанғанына қарамастан, шамамен 19% елеулі проблемаларды атап өтеді. Олардың негізгілері – тауарлардың сипаттамаға сәйкес келмеуі, ақшаны қайтарудағы қиындықтар және сатушылар туралы ақпараттың болмауы. Әсіресе Ақтөбе және Солтүстік Қазақстан облыстарынан көптеген шағымдар келіп түсуде.

Салааралық үйлестіру

Мемлекеттік органдардың қатысуымен ведомствоаралық кеңестің (МВС) отырыстарында талқылау тақырыбы нақты кейстер болды және тиісті салалардағы азаматтардың қанағаттанушылығын арттыруға көмектесетін ұсынымдар берілді. Мұндай шаралар зерттеудің формальді емес, нақты өзгерістерге ықпал ететіндігін көрсетеді. Мысалы, туризм, байланыс және телекоммуникация қызметтері салалары қарастырылды, талқылаулар көлік және медициналық қызметтерді, интернет-провайдерлердің қызметтерін, онлайн-сауданы және санитарлық-эпидемиологиялық бақылауды қамтыды.

Отырыс қорытындысы бойынша бейінді мемлекеттік органдарға тұтынушылардың қанағаттану деңгейін арттыруға және кемшіліктерді жоюға бағытталған ұсынымдар берілді. Бұл мәселелер Үкімет пен «Аманат» партиясының отырыстарында талқылауға шығарылды, бұл мәселеге назар аударудың жоғары деңгейін көрсетеді. Нәтижесінде тұтынушылардың қанағаттану деңгейін арттыруға бағытталған бірлескен жобалар әзірленді, бұл жүргізілген зерттеудің практикалық маңыздылығын тағы да атап көрсетеді.

Наразылық географиясы

Аймақтық талдау шағымдардың сипатындағы айырмашылықтарды анықтады. Қостанай, Қарағанды және Жетісу облыстарында теміржол көлігіне жиі шағымданады. Атырау және Жетісу облыстарында автомобиль көлігі басты проблема болып қала береді. Туристік қызметтерге көбінесе Ақтөбе, Солтүстік Қазақстан облыстарының, сондай-ақ Абай және Ұлытау облыстарының тұрғындары шағымданады.

Медициналық қызметтер. Ақмола, Ақтөбе облыстарының, сондай-ақ Абай және Ұлытау облыстарының тұрғындарын қанағаттандырмайды. Банк секторы ірі қалалардың азаматтарына шағым түсіреді, ал электронды сауда мәселелері жалпыұлттық үрдіске айналуда.

Тиімді шаралар мен нәтижелер

2024 жылы Комитет жұмыстың жоғары тиімділігін көрсетті. 56 мың өтініштің 45% – ы толық көлемде қанағаттандырылды, 35% – ы түсініктемелер мен консультациялар алды, ал 15,7% – ы ғана басқа органдарға жіберілді. Бұл әрбір екінші тұтынушы өз сұрауына жауап алғанын көрсетеді.

Азаматтардың құқықтарын қорғау үшін 1217 жоспардан тыс тексеру және 287 алдын алу шаралары жүргізілді. Нәтижесінде 8,6 млн теңге сомасына айыппұл салумен 145 бизнес субъектісі әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Бір жыл ішінде тұтынушылардың құқықтары 1,7 млрд теңгеден астам сомаға қалпына келтірілді, бұл өткен жылдың көрсеткіштерінен 163% – ға артық.

Заңнамалық бастамалар

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы жағдайды жақсарту үшін Комитет бірқатар заңнамалық бастамалар әзірледі. Оларға мыналар жатады: тұтынушыларға құқықтарды қорғау тәсілін таңдау мүмкіндігін беру (сотқа дейінгі тәртіп, сот немесе мемлекеттік органға жүгіну); тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы омбудсмен институтын енгізу; адамдардың белгісіз тобын қорғауға талап-арыз беру; электрондық сауданы реттеуді кеңейту және тұтынушылардың құқықтарын сақтау үшін цифрлық платформа иелеріне жауапкершілікті енгізу.

«Бұл бастамаларды қабылдау азаматтардың құқықтарын өмірдің барлық салаларында жан – жақты қорғауға және салааралық үйлестіру үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді», – деп атап өтті комитет.

Зерттеудің қол жетімділігі

Ашықтықты арттыру үшін зерттеу нәтижелері комитеттің ресми сайтында орналастырылған, онда әрбір мүдделі азамат немесе ұйым өзекті деректермен таныса алады. Мұндай қадам қоғамды ақпараттандыруға ғана емес, мемлекеттік органдарға алынған деректерді тиімді шешімдер мен стратегияларды әзірлеу үшін пайдалануға мүмкіндік береді. Бұл сонымен қатар тұтынушылық құқықтар саласындағы негізгі мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін жаңа бастамаларға жол ашады. Бұдан басқа, зерттеу барлық мемлекеттік органдарға жіберіледі, бұл анықталған проблемаларға жедел ден қоюды және пәрменді шаралар әзірлеуді қамтамасыз етеді.

«Ұсынылған деректер әрбір мүдделі органға проблемаларды шешу үшін тиімді шешімдер әзірлеуге көмектесетініне сенімдіміз», – деді комитет өкілдері.

Болашақ үшін

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау мемлекеттің, бизнестің және қоғамның үйлестірілген әрекеттерін талап етеді. Тұрақты зерттеулер жүргізу, халықты ағарту және жосықсыз сатушыларға бақылауды күшейту азаматтар үшін қолайлы жағдайлар жасауға негіз болады. 2024 жылдың оң нәтижелерін ескере отырып, Комитет жағдайды жақсарту және заңнамалық бастамаларды енгізу жөніндегі жұмысты жалғастыруға ниетті. Тек бірлескен күш-жігермен әр тұтынушы өзін қауіпсіз сезінетін жүйені құруға болады.