Kandastar Qazaqstanda birqatar problemalarǵa tap boldy — depýtattar

Vıe-premer Eraly Toǵjanov tarıhı otanyna kelgen etnıkalyq qazaqtardyń problemalaryn kóteretin «Aq jol» frakııasynyń depýtattyq saýalyna jaýap berdi. Onyń aıtýynsha, ótinishte kóterilgen máseleler úkimetti qyzyqtyrady, dep habarlaıdy zakon.kz.

«Aq jol» frakııasynyń depýtattary premer-mınıstrdiń orynbasary Toǵjanovqa Qazaqstandaǵy demografııa boıynsha saýal joldady.

Qujatta Qazaqstan aýmaǵy boıynsha 9-shy, al halqynyń sany boıynsha 64-shi oryn alady delingen. Halyqtyń tyǵyzdyǵyna keletin bolsaq, álemde orta eseppen bir sharshy metrge 56 adam (О́zbekstanda 76) keledi, al Qazaqstanda — 6,7 adam.

2012 jyldan bastap eldegi kóshi-qonnyń teris saldosy 30 myńǵa deıin ósti. Nátıjesinde, basqa eldermen shekaralas aımaqtardaǵy aýyldar bosap jatyr.

«Otandastar» qorynyń málimetteri boıynsha 7 mıllıonǵa jýyq etnıkalyq qazaqtar shetelde turady. Qazaqstanǵa kóshýge múddeli qazaqtar — 1,5 mıllıon.Biraq olarǵa tarıhı otanyna kóshý qıyn.

1993 jyly Qazaqstan 60 myń adamǵa (10 myń otbasy), 2009 jyly 100 myńǵa (20 myń otbasy), 2021 jyly Qazaqstan 1426 adamǵa kvota bóldi.

Munyń bir sebebi — Kóshi-qon agenttiginiń taratylýy. Mınıstrlikter kóshi-qon máselelerimen aınalysa bastady, kvotalardy bólý oblys ákimderine berildi. Ákimder qandastardy ornalastyrý qıyndyqtarynan aýlaq bolýyna baılanysty (burynǵy oralmandar — red.) Eldiń ál-aýqaty týraly emes, olardyń tynyshtyǵy týraly oılaný arqyly kvotalardy aımaqtar boıynsha bólý kúrt tómendedi, depýtattar jazady.
Depýtattar Kóshi-qon agenttigin qaıta qurýdy jáne 20 myń otbasyǵa kvota bólýdi usynady.

Depýtattardyń aıtýynsha, sheteldik qazaqtar Qazaqstanǵa kelgennen keıin birqatar máselelerge tap boldy. Birinshiden, olar úshin azamattyq alý qıyn.

Reseıde, Izraılde jáne basqa elderde azamattyq alý úshin bir ǵana qujat qajet, azamattyq máselesi bir kúnde sheshiledi. Qazaqstanda 48 qujat jınaý kerek. Adam olardy jınaǵan kezde, qujattardyń bir bóliginiń merzimi ótip, qaǵazdar jaramsyz bolyp qalady.

Bizge qujattardyń sanyn azaıtyp, tez arada qazaq ulty azamattyǵyn berý kerek, — dep sanaıdy depýtattar.
Azamattyq alý úshin olar qazaq tilin bilýge ​​emtıhan engizýdi usynady.

Ekinshiden, qandastarǵa qazaq ekendigi týraly qujat berý kerek. 1992 jyldan bastap ony Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy shyǵardy. Qujat 2005 jyly úkimettiń qaýlysymen alynyp tastaldy, biraq Qaýymdastyqtyń anyqtamasy áli kúshinde boldy. Bul 2017 jylǵa deıin jalǵasty. Sol jyldan bastap, depýtattardyń aıtýynsha, bul máselemen eshkim aınalyspaǵan. Nátıjesinde sheteldik qazaqtar ózderiniń qazaq ekendikterin dáleldeı almaıdy, al Qazaqstanǵa kelgen soń olar azamattyq ala almaıdy.

«Aq jol» frakııasy mundaı qujatty berý tetigi týraly máseleni pysyqtaýdy usynady.

Úshinshiden, etnıkalyq qazaqtan azamattyq alý úshin týysy Qazaqstanda turýy kerek. Mundaı suranysty shetel memleketi alǵa tartpaıdy, biraq Qazaqstan deıdi depýtattar.

Máseleniń ishki jaǵy da bar. Eger qandastar ákimdikten mal jaıýǵa jer surasa, odan bas tartady, óıtkeni jer bólý úshin mal kerek. Eger Kandas bankke nesıe alý úshin mal satyp alýǵa barsa, odan bas tartylady, óıtkeni onyń kepilge qoıatyn eshteńesi joq, onyń jeri de, maly da joq.

Sonda kók baıraǵymyzdy kórý úshin kózine jas alyp Otanyna qonys aýdarǵan qandastar qalaı ómir súrýi kerek? Bálkim, aldymen ol nesıe berýi kerek, sodan keıin ol jer men maldy kepilge qoıa alady ma? — dep jazady depýtattar.
Kelesi másele: Qazaqstan etnıkalyq qazaqtardyń shetelde alǵan dıplomdaryn moıyndamaıdy, dep atap ótti májilismender.

Olardyń pikirinshe, Qazaqstannyń sheteldik qazaqtarǵa muqtaj bolýynyń eki negizgi sebebi bar. Birinshiden, halyq sany kóbeıedi, ekinshiden, keıbir shet elderde olar óz ana tilin bilmeıdi, qonys aýdarý olardy ana tili men ulttyq ádet-ǵuryptaryn joǵaltýdan, sondaı-aq saıası qysymnan qutqarady.
Osyǵan baılanysty depýtattar kelesi sharalardy usynady:

1. úmitkerlerge kvotany jylyna 20 myń otbasyna deıin arttyrý;

2. aımaqtarda beıimdelý jáne ıntegraııa ortalyqtaryn qurý;

3. «Otandastar» qorynyń sheteldegi qandastardy qoldaý jobalaryn qarjylandyrýdy arttyrý;

4. komıssııa otyrystaryna konsýldyq ókilderdiń jáne rezıdenttik elden ótinish berýshiniń óziniń onlaın rejıminde qatysýyn qamtamasyz etý;

5. Sharýashylyq júrgizý úshin paıyzsyz nesıe jáne 5 jylǵa deıingi salyqtyq jeńildikter berý. Aýylsharýashylyq tehnıkalaryn lızıngke alýǵa jeńildikter berý;

6. turǵyn úı salý jáne úı sharýashylyǵyn júrgizý úshin jer ýchaskelerin berý.

Vıe-premer depýtattyń saýalyna qysqasha jaýap berdi.

Qazirgi ýaqytta ótinishte kóterilgen máseleler memleket úshin qyzyǵýshylyq týdyrady jáne olardy organdar ázirlep jatyr. Jaýap keıinirek beriletinin habarlaımyz, — dep jazdy Eraly Toǵjanov.

«Baqylaýǵa alyndy» — dep jazylǵan vıe-premerdiń jaýabynda.