Qandas jastar Qazaqstanda qalaı oqıdy?

Májilis depýtaty Qazybek Isa QR Bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetovtiń atyna depýtattyq saýal joldap, qandas jastardyń bilim alý máselesine qatysty ózekti máselelerdi kóteripti. Biz atalǵan depýtattyq saýaldy qaz qalpynda oqyrman nazaryna usynǵandy jón kórdik.

Qurmetti Ashat Qanatuly!

Búginde shekaranyń arǵy betindegi  myńdaǵan qarakóz balalarymyz joǵary bilim alý úshin Atamekenge qol sozyp tur. Al qol ushyn berýi tıis bizdiń Bilim mınıstrligi ne isteýde?

Ulttyq Biryńǵaı Test ortalyǵy basshylyǵy: «Qandastar UBT-ny Qazaqstanǵa kelip tapsyrýlary kerek, onlaın bolmaıdy»,  dep  otyr. Sonda mınıstrliktiń Ulttyq testileý ortalyǵy pandemııa kezinde, shekaralar shegendeýli, kedender kógendeýli kezde álemdi jaılap alǵan  jaman indetti kórmeıtindeı, basqa planetada ómir súrip jatyr ma?

Ulttyq testileý ortalyǵy qandastardy bıyl 15 sáýirden 30 maýsymǵa deıin qabyldaıdy. Testileý quny aqyly — 2242 teńge.

Álemniń kóp elderiniń esigi jabyq ekendigin eskerip, pandemııanyń kelesi tolqyndarynyń kúshtiligin boljasaq, shekaranyń maýsym aıyna deıin ashylmaıtyndyǵy aıqyn. Iaǵnı, biz Atamekende bilim alamyz degen qandastarymyzdy oqýǵa qabyldaı almaı qalýymyz múmkin.

Al bizdiń Úkimettiń 2020-2030 jyldarǵa arnalǵan Syrtqy saıasat tujyrymdamasynda qandastarǵa barynsha jan-jaqty qoldaý jasaý atap kórsetilgen.  Shet elderdegi qazaq qaýymdary shoǵyrlanyp turatyn jerlerde qazaq tili men mádenıetin damytýǵa, olardyń tarıhı Otanymen baılanysyn saqtaýyna, onyń ishinde Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy jáne «Otandastar» qory arqyly qoldaý kórsetýge nazar aýdarylǵan.

Sheteldegi qandastardy Qazaqstanǵa shaqyrýdyń biregeı joly ol – Atamekende tegin bilim alýǵa múmkindik jasaý.

Sol sebepti, sońǵy ótken quryltaıda Elbasy sheteldegi qazaq balalarynyń Qazaqstanda bilim alýyna jaǵdaı jasaýǵa,  kvotany 2 ese kóbeıtip, (2%-dan 4%-ǵa deıin), 2 myńdaı balaǵa jetkizýge tapsyrma bergen edi.

Alaıda bul granttar eshqashan tolyq ıgerilgen emes.

Basty sebeptiń biri – qandas talapkerlerdiń Ulttyq biryńǵaı testileýdi tapsyra almaýy. Joǵary oqý oryndarynyń «daıyndyq bólimderindegi» 9 aı daıyndalýy, olardyń 11 jyldyq qazaqstandyq mektep baǵdarlamasyn ıgerýine jetkiliksiz.

Mysaly 2020 jyly 2022 qandasymyz Qazaqstanǵa oqýǵa talaptanyp, tek  930 úmitker ǵana oqýǵa múmkindik aldy. Endi olardyń óziniń bul oqýlaryn jalǵastyrýy  qıyn bolyp tur…

Joǵaryda aıtylǵan túrli kedergiler men problemalar qandastardyń oqýǵa túsý múmkindigin shektep tur. Nege biz qazaq elinde  oqýǵa nıet bildirgen barlyq qazaq jastaryn túgel qabyldap almaımyz?!.

Shetelden kelip oqıtyn qazaqtyń balalary – keıingi kóshtiń aldyńǵy tizgini. Ol elimizde jumysqa ornalasyp, oryn tirep, qazyǵyn myqtap qadasa, sońynda qalǵan ata-ana, baýyr-týys, el-jurtyn ózderi-aq ákelip, qonystandyryp, ornalastyrady. Kósh jalǵasady, jandanady.

Kezinde Qazaqstanǵa oqýǵa kelgen balalarynyń artynan otbasylary da erip kelgenderi óte kóp

Mysaly, elimizge 2 myń bala keletin bolsa, olardyń árqaısysynyń aǵaıyn-týystaryn aıtpaǵanda, otbasynda keminde 5 adamnan bar dep sanaǵanda, bul 10 myńǵa jýyq qandasymyzdyń aldynan Atamekenge Aq jol ashylýy.

Shette qalǵan baýyrlarymyz shekaradan óte almaı,  ańsap júrgen Atajurtqa jete almaı otyrǵanda, biz jeke múddelerdiń jeteginde ketpeı, nege memlekettik turǵyda qaırat kórsetpeımiz?

Mysaly, dál búginde halyq sany bizden on esedeı artyq Reseı TMD elderine bólinetin grant sanyn 2024 jyly 30 myńǵa deıin  kóterýde. Negizi, bul granttar «TMD elderi boıynsha» dep atalǵanymen, jylda kórip otyrǵanymyzdaı, onyń  barlyǵy  derlik Qazaqstanǵa arnalǵan.

Al biz oqýǵa keletinderdi aıtpaǵanda, oqýyn jalǵastyraıyn degen óz baýyrlarymyzdy, bar bolǵany 930 balamyzdy qoldan jasalǵan kedergilermen keýdelerinen keri ıterýdemiz.

Osyndaı qandastarǵa degen qarsy saıasattyń kesirinen sheteldegi qazaqtardyń kóship kelý kvotasy 100 myńnan 100 esege deıin azaıyp, antırekordtyq jaǵdaıǵa jetkenin ótken jolǵy Úkimetke jasalǵan depýtattyq saýalda aıtyp, dabyl qaqqan bolatynbyz.

Shekaranyń jabyq ekenin bile tura arjaǵynda qalǵan qandastarymyzdy oqýǵa qabyldaýdy qoldan qıyndatyp, Qazaqstanǵa  kelip test tapsyrý kerek degen talapty qalaı túsinemiz? Buny uly jazýshy Tolstoıdyń áıgili mysalyndaǵy túlkiniń tyrnany qonaqqa shaqyryp alyp, ishe almaıtyn ydysqa as quıyp berýinen de asqan mazaq deýge bolady…

Bizdiń túsinbeı otyrǵanymyz, 2020 jyly osy myńǵa jýyq qandasymyzdyń daıyndyq kýrstarda oqýyna memleketten kóp qarjy bólindi. Al endi sol balalar UBT tapsyryp oqýǵa túsýi kerek. Barlyǵy  shet memleketterde turatyn olar  pandemııa tosqaýylynda Qazaqstanǵa qalaı keledi? Sonda memleket qarjy bólip, oqytyp alyp, olardy jarty jolda tastap kete bere me? Memlekettiń qyrýar qarjysy qaıda qalady?

Kórshi el Qytaıda bolyp jatqan bárimizge belgili saıası qatań qysym saldarynan 2019 jyly 50-ge jýyq qana bala oqýǵa  kele aldy. Búginde 300-den astam bala kelýi yqtımal bolyp tur. Olar Qytaıdan shekara asyp jete alǵan jaǵdaıda da, bizdiń úkimet qushaq jaıyp qarsy ala qoıa ma?…

Pandemııa kezinde barlyq elderde áleýmettik jaǵdaıy tómendep ketti. Osyny da eskerý kerek. О́ıtkeni qazirgi ýaqytta bir memleketten ekinshi memleketke baryp kelýi ońaı emes, arnaıy ruqsat alý kerek, PR test tapsyrý kerek, qarajat shyǵyny kóp.

Byltyr 2020 jyly pandemııanyń eń qıyn kezeńinde qandas talapkerlerdiń talabyn qoldap, Ulttyq birińǵaı testileýdi tegin túrde onlaın formatta ótkizip, 1 myńǵa jýyq qandasymyzdy memlekettik grantpen oqýǵa qabyldadyq. Bul endi oń tájirıbeniń bar ekendigin kórsetedi. Endi nege sol byltyrǵy tájirıbemen UBT-ny onlaın qabyldamasqa?!

Bıylǵy jyly jasalǵan testileý talaptary men erejelerine jaqsy ózgerister eńgizilgeni ras. Biraq testileý jeke oqý ortalyǵynda tapsyrylýda. Ol Testileý ortalyǵynyń mekemesi me, qojaıyny kim ekeni belgisiz? (Bul — búkil Qazaqstanda UBT ótkizip, tabys taýyp otyrǵan uıym). Sonda qandas baýyrlarymyzdyń taǵdyry bir kommerııalyq uıymnyń sheshimine táýeldi bolyp otyr ma?

Shetelderden kelgen qazaq balalaryn oqytý úshin daıarlyq bólimderin elimizdegi árbir JOO janynan kóptep ashý kerek. Kvota sanyn arttyra otyryp, jataqhana, stıpendııamen mindetti túrde qamtylýy tıis. Ásirese mundaı daıarlaý kýrstaryn soltústik óńirlerde kóp ashý qajet. Keıin de sol balalardyń sol jaqta qalyp qoıýlaryna jaǵdaı jasalý kerek. Bul «Serpin» baǵdarlamasyna qosymsha serpin beretini anyq.

Sheteldegi qandas stýdentterdi grant kúıinde de,  aqyly oqý túrinde elimizdegi sol deńgeıles oqý oryndaryna  aýystyryp alý joldaryn izdeý kerek. О́ıtkeni kóp otbasylar Qazaqstanǵa keleıin dese, oqyp jatqan balalarynan shyǵa almaı baılanyp otyr.

Sheteldegi qazaq dıasporasynyń balalaryn qazirgi pandemııa jaǵdaıyna baılanysty onlaın qabyldap, onlaın  oqyta berýdi de júzege asyrý kerek. Bul shaqyrtý jiberý  pasport daıarlap, vıza alý, jol shyǵyndary sııaqty qujattyq máselelerin retteýdi de ýaqytsha sheshedi, ári ata-ana, jaqyndarynyń qasynda júrip-aq Qazaqstannan bilim alýdy jalǵastyra beredi.

Shetelderdiń ózine baryp (Reseı, Mońǵolııa, О́zbekstan), sol jaqtaǵy qazaq mádenı uıymdarynyń, elshiliktiń kómegimen qazaqtyń balalaryn sol jerde iriktep, qabyldap, Qazaqstandaǵy JOO-nyń daıarlyq kýrstaryna birden daıyndap ákelýdi jolǵa qoıý  kerek.

Osy máselelerdiń barlyǵyn eskerip, shekara ashylmaǵan jaǵdaıda, UBT tapsyrýdyń utymdy joldaryn usynamyz:

1. Qandastar úshin UBT talaptaryn  jeńildetý kerek. (Mysaly, Bolon proesi arqyly shetel azamattary Qazaqstanǵa oqýǵa túskende jeńil formatta eki emtıhan tapsyrady: motıvaııalyq hat jáne suhbatasý);

2. Qandastar turyp jatqan memleketterge baryp qabyldaý qajet;

3. Elshilikterdiń ǵımaratarynda uıymdastyrý;

4. 2020 jylǵy tájirıbeni paıdalanyp, onlaın qabyldaý.

5. Shetelderden kelgen qazaq balalaryn oqytý úshin  daıarlyq bólimderin elimizdegi árbir JOO janynan kóptep ashý kerek. Ásirese, mundaı daıarlaý kýrstaryn soltústik óńirlerde kóp ashý qajet.

6. Sheteldegi qandas stýdentterdi grant kúıinde de,  aqyly oqý túrinde elimizdegi sol deńgeıles oqý oryndaryna  aýystyryp alý joldaryn izdeý kerek.

Qurmetpen, «Aq jol» frakııasy depýtattary7

Qazybek Isa

Abai.kz