Павлодар облысының әкімідігі жетімдердің үйіне неге жармасып жүр?

Павлодар облысында әлеуметтік осал топтарға арналған тұрғын үйді бөлудегі заңсыздықтар анықталып, қоғам назарын аудартты, деп жазды qandastar.kz sn.kz-ке сілтеме жасап.

Біз көп жағдайда «жетім көрсең, жебей жүр» дейміз. Бірақ тұрып жатқан жерін «тартып ал» демейміз. Жетім баланың үйіне көзі түсетіндей Павлодар облысының әкімідігіне қандай жағдай болды? Жоқшылықтың зардабы емес пе?!

Сонымен Павлодар облысы Ертіс ауданында жаңадан тағайындалған әкімнің орынбасары қызметтік баспана орнына жетім балаға тиесілі пәтерге уақытша орналасып, оқиғаның арты үлкен жанжал тудырды. Бұл оқиға мемлекеттік тұрғын үйді бөлісуде кеткен өрескел заңбұзушылық ретінде қарастырылып отыр. Мәселе облыстық прокуратураның араласуынан кейін әшкере болып, аталған жағдай жергілікті биліктің әлеуметтік осал топтарға арналған баспана бөлу ісіндегі жауапсыздығын көрсеткен. Осы мақалада оқиғаның мән-жайы, прокуратура мәлімдемелері, бұған дейін анықталған ұқсас заңбұзушылықтар және бос пәтерлерді бөлудегі жүйелі мәселелер талданып, Павлодар облысының бейғам басшысы Асайын Байхановтың жауапкершілігі жайлы толығырақ айтамыз.

Оқиғаның мән-жайы

Ертіс ауданы әкімінің орынбасары Роза Қабиболқызы Ақанова 2025 жылдың ақпан айында қызметіне кірісіп, жаңа лауазымына байланысты баспанаға мұқтаж болды. Аудан басшылығы оған қызметтік үй таппаған соң, шенеуніктер заңға қайшы түрде әлеуметтік осал топқа арналған пәтерді уақытша беруді ұйғарған. Нәтижесінде Ертіс ауылы Мүткенов көшесіндегі жетім балаға тиесілі 10-пәтерде әкім орынбасары Ақанова тұрып жатқанын облыстық прокуратура тексеру барысында анықтайды.

Прокурор Әдеп жөніндегі кеңес отырысында: «Халықтың әлеуметтік осал тобына жатпайтын тұлғаларға заңсыз тұрғын үй беру фактілері анықталды. Мәселен, Ертіс ауылы, Мүткенов көшесі 32-үйдің 10-пәтерінде әлеуметтік осал топқа арналған баспанада аудан әкімінің орынбасары Роза Ақанова тұрады», – деп мәлімдеді. Бұл жайт заң бойынша баспана алуға ерекше мұқтаж жандардың құқығын өрескел бұзу екені айдан анық ақиқат!

Аталған пәтер бастапқыда жетім балаға жалдау шартымен берілген екен. Алайда шенеуніктердің айтуынша, сол жетім азамат ұзақ уақыттан бері бұл үйде тұрмаған, пәтер бос тұрған және коммуналдық төлемдері босқа өтеліп келген​ көрінеді-мыс… Ертіс аудандық экономика бөлімінің нақты сектор жетекшісі Қайролла Елеукенов бұл шешімді өзі қабылдап, баспана кілтін әкім орынбасары Ақановаға табыстағанын мойындады.

«Ол пәтерде жетім балалар жалдау шартымен тұрады. Бірақ сол тұрғынның бұл үйде тұрмағанына бір жылдан асып кеткенін байқадық. Сөйтіп, барлық коммуналдық төлемдер босқа төленіп жатқанын көрдік те әрі ауданда басқа тұрғын үй болмауы себепті, кілтті уақытша Роза Ақановаға беруді жөн көрдім», – деді бөлім басшысы өзінің әрекетін осылай түсіндіріп. Демек бұдан нені ұғуға болады? Жергілікті билік пәтердің бос тұрғанын сылтауратқанымен, мұндай қадам тұрғын үй заңнамасына қайшы болғаны анық.

Прокуратураның әрекеті мен шешімі

Жетімнің үйіне шенеунікті орналастыру оқиғасы әшкере болған соң, мәселе Павлодар облыстық Әдеп жөніндегі кеңесінде қаралды. Тексеру қорытындысы бойынша, мемлекеттік тұрғын үй қорын мақсатсыз пайдаланғаны үшін Ертіс ауданы әкімдігіндегі жауапты лауазымды тұлғаларға тәртіптік шара қолданылды​. Атап айтқанда, заңсыз шешім қабылдаған нақты сектор бөлімінің басшысы Қ.Елеукеновке қатысты шара көріліп, әкім орынбасары Р.Ақановаға пәтерді дереу босату талабы қойылды​. Әдеп кеңесі мүшелерінің ұсынымымен Роза Ақановаға «қызметіне толық сәйкес еместігі туралы» ресми ескерту түрінде тәртіптік жаза берілді​. Яғни, шенеунікке қатаң сөгіс жарияланып, баспана заңды иесіне қайтарылуға тиіс болды.

Прокуратура бұл жағдайды жеке бір оқиға емес, жүйелі мәселелердің көрінісі деп бағалайды. Өйткен жауапты ведомство мәліметінше, Ертіс ауданында әлеуметтік баспанаға байланысты бұған ұқсас басқа да заңбұзушылықтар болған. Мысалы, анықталған деректерге сүйенсек, Ертіс ауылының №1 орта мектебінің бір мұғалімі осы тектес үйде бес жыл бойы заңсыз тұрып келген екен​. Демек әлеуметтік үйдің мақсатсыз пайдаланылуы тек бір шенеунікпен шектелмей, ауданда бұрыннан бар тәжірибеге айналған сыңайлы. Қазір Ертіс ауданында әлеуметтік жағынан мұқтаж жандарға арнап салынған бос тұрған 14 пәтер бар болып шықты, алайда жергілікті билік түсініксіз себептермен оларды шын мұқтаж азаматтарға үлестірмей келген​. Облыстық прокуратура қалыптасқан жағдайды реттеп, бос тұрғын үйлерді әділ бөлу туралы талап қойып отыр​. Бұл облыс деңгейіндегі атқарушы билікке үлкен сын және қадағалаушы орган әлеуметтік әділеттілік орнағанша мәселені бақылауда ұстайтынын аңғартты.

Бұған дейін анықталған ұқсас заңбұзушылықтар

Әлеуметтік тұрғын үйді бөлудегі заңсыздық Павлодар облысында алғаш рет тіркеліп отырған жоқ. Биылғы сәуір айының басында облыс прокуратурасы тағы бір ауданда – Железин ауданында – мемлекеттік тұрғын үй қорын бөлу барысындағы масқара жайттарды әшкерелеген еді. Тексеру кезінде бұл ауданда да рәсімсіз, заңсыз түрде бос пәтерлердің белгісіз адамдарға беріліп келгені анықталды​. Прокуратураның хабарламасында Железин ауданында «кел де тұра бер» деген бейресми тәртіп қалыптасқаны айтылады: тұрғын үй комиссиясының шешімінсіз кей пәтерлерге адамдар өз бетімен қоныстанып алған​. Мысалы, Башмачин орта мектебінің бір мұғалімі 2022 жылдан бері жетім балаға арналған пәтерде еш рұқсатсыз тұрып келгені анықталды​ Сондай-ақ көптеген жалға алушылар жалдау ақысын төлемей, қарыз қордаланса да, жергілікті атқарушы органдар оған көз жұма қарап келген. Прокурорлық тексеріс анықтаған басқа да сорақы фактілер төмендегідей:

— Ауданда 70 жалға алушы жалдау ақысын мүлдем төлемей, жалпы сомасы 6,5 миллион теңге қарыз жинақталған, бірақ жергілікті әкімдік оны өндіру бағытында еш шара қолданбаған.

— Мемлекеттік тұрғын үй кей жағдайларда шын мұқтаж емес үшінші тұлғаларға берілгені белгілі болды; тіпті тұрғын үй алу кезегінде ұзақ уақыт тұрса да марқұм болып кеткен азаматтардың аты кезектен алынбай келген.

— Әкімдік балансында 65 бос пәтер бола тұра, сол ауданда 209 адам ресми тұрғын үй кезегінде тұрды – яғни жүздеген отбасы баспана күтіп жүргенде, ондаған дайын пәтерлер бос тұрған​.

— Мыңкөл ауылында 4 пәтер пайдаланусыз бос болған, алайда дәл сол ауылда көпбалалы отбасылар, жетім балалар және әлеуметтік осал топ өкілдерінен құралған 5 адам баспана кезегінде жылдар бойы күткен.

Бұл деректер Павлодар облысында тұрғын үйді әділ үлестіру ісінің қаншалықты ақсап тұрғанын көрсетті. Әлеуметтік осал топтарға арналған үйдің бос тұрғызылуы немесе оны өзге адамдар иеленіп алуы – жергілікті биліктің жауапсыздығының айғағы. Железин ауданындағы тексеруден кейін бұл мәселе сол өңірдің Әдеп кеңесінде қаралып, нәтижесінде ауданның нақты сектор экономикасы бөлімінің басшысына «қызметіне толық сәйкес еместігі туралы» тәртіптік ескерту жарияланды. Дегенмен бұл тәртіптік шаралар мәселені түбегейлі шешті деуге келмейді, себебі арада он күн өтпей жатып ұқсас заңбұзушылық Ертіс ауданында қайталанып отыр.

Бос пәтерлерді бөлудегі жүйелі жауапсыздық

Жоғарыда баяндалған жайттар – облыстағы мемлекеттік тұрғын үйді бөлудің жүйелі проблемалары бар екенін көрсететін белгілер. Бірнеше ауданда қатарынан анықталған заңбұзушылықтар бұл салада тұрақты бақылаудың, ашықтық пен жауапкершіліктің жоқтығын байқатады. Әлеуметтік баспаналардың бос тұруы немесе оны алуы тиіс азаматтардың емес, өзге лауазымды не байланысы бар адамдардың пайдаланып кетуі – үлкен олқылық. Мұның зардабын ең алдымен заң бойынша баспананы бірінші алу керек жетім балалар, көпбалалы отбасылар, мүгедек жандар сияқты қорғаусыз топтар көріп отыр. Мысалы, Ертіс ауданындағы бос 14 пәтер дер кезінде мұқтаж тұрғындарға үлестірілсе, қаншама жанұя баспаналы болар еді. Сол сияқты Железин ауданындағы бос 65 пәтер кезекте тұрған 209 адамның жағдайын жеңілдетуге мүмкіндік берер еді. Бұл енді сөзсіз! Алайда шенеуніктердің салғырттығы салдарынан бұл үйлер игерусіз қалып, кейбірін өздері «уақытша» иеленуді әдетке айналдырған.

Мұндай жауапсыздықтың бірнеше себебі болуы мүмкін. Біріншіден, жергілікті деңгейдегі тұрғын үй комиссияларының жұмысы формалды болып, кезектегі азаматтардың жағдайы тиісті деңгейде қадағаланбайды. Екіншіден, коммуналдық тұрғын үй қорын басқаруда ашықтық жоқ, қоғам тарапынан немесе жоғары тұрған органдар тарапынан бақылау әлсіз. Үшіншіден, анықталған заңбұзушылықтар бойынша жазалар тым жеңіл – жауапты тұлғалар тек ескерту алумен шектеліп жатыр​. Мәселен, Ертіс және Железин аудандарында әшкере болған фактілер бойынша лауазымды адамдар қызметінен босатылған жоқ, тек тәртіптік сөгіс алды. Бұл жазаның жұмсақтығы өзге шенеуніктерге сабақ болмай, тұрғын үйді заңсыз пайдалану тәжірибесі қайталануына жол ашуы мүмкін. Сондықтан бос пәтерлерді бөлудегі мұндай жүйелі мәселелерді шешу үшін қатаң бақылау мен жауапкершілікті күшейту қажет.

Облыс әкімігінің жауапкершілігі

Павлодар облысында әлеуметтік баспанаға қатысты қатарынан орын алған екі бірдей жанжал – өңір басшылығы үшін дабыл қағарлық жағдай. Облыс әкімі Асайын Байханов басқаратын атқарушы билік өңірдегі әр ауданның әлеуметтік саясатындағы заңдылықты қамтамасыз етуге міндетті. Алайда Ертіс пен Железин аудандарында жетім балаларға тиесілі пәтерлердің жөнсіз бөлінуі аймақтық бақылаудың әлсіздігін көрсетеді. Әлеуметтік осал топтардың мұқтажын өтеу – жергілікті әкімдіктердің басты әлеуметтік міндеттерінің бірі, оны орындамау немесе тиісті деңгейде назарға алмау – облыс басшылығының жіберген үлкен қателігі деуге болады.

Облыс әкімі ретінде А.Байханов бұл мәселеге тікелей жауапты. Себебеі ол әр ауданның әкімдері мен басқарма басшыларының жұмысын үйлестіріп, заң бұзылған жағдайда дер кезінде шара қолдануға тиіс еді. Железин ауданындағы тексеру нәтижелері белгілі болған кезде облыс деңгейінде барлық аудандарға әлеуметтік тұрғын үй тарату тәртібін қатаң бақылауға алу туралы тапсырма беру қажет болатын. Егер ондай алдын алу шаралары толық жүзеге асса, Ертіс ауданындағы жанжалдың алдын алуға мүмкін еді. Өкінішке орай, екі аудандағы оқиғалар аймақ басшылығының алдын алу жұмыстарының жеткіліксіз болғанын аңғартады.

Дегенмен, қазіргі жағдайда облыс әкіміне тиісті қорытынды шығарып, жүйелі кемшіліктерді жою бойынша нақты әрекеттер жасау талап етіледі. Ең алдымен, Павлодар облысындағы барлық бос тұрған әлеуметтік пәтерлердің тізімі тексеріліп, оларда заңсыз тұрып жатқан адамдар бар-жоғы анықталуы тиіс. Егер анықталса, дереу шығарып, баспаналар тиесілі кезек иелеріне берілуі керек​. Сондай-ақ, әр ауданның тұрғын үй кезегінде тұрған азаматтардың деректерін өзектендіріп, кезекте жоқ адамдардың үй алып қоюына жол бермеу қажет. Прокуратураның талап етуімен қазіргі уақытта Ертіс ауданында жағдай қалпына келтіріліп, әділ шешім қабылдануы тиіс екені айқындалды. Сол себепті бұл бүкіл облыс көлемінде атқарылатын жұмысқа негіз болуы керек.

Облыс әкімдігі тарапынан жауапты тұлғалардың жауапкершілігін қарау да маңызды қадам. Әлеуметтік міндетін орындамаған лауазым иелеріне тек ескерту жасап қоя салу жеткіліксіз болуы мүмкін. Қажет болса, қызметінен босату, қатаң сөгіс беру секілді жаза түрлерін қолдану арқылы ғана қалған шенеуніктерге сабақ болары сөзсіз. Халықтың ең әлсіз топтарына арналған мемлекеттік бағдарламалардың орындауын қадағалау – облыс әкімінің әлеуметтік саясатындағы басым бағыттарының бірі болуға тиіс. Бұл ретте Павлодар облысының әкімдігі өз беделін қалпына келтіру үшін ашықтық танытып, орын алған заңбұзушылықтар бойынша қоғамға есеп беруі де орынды.

Ертіс ауданындағы әкім орынбасарының жетім балаға арналған пәтерде заңсыз тұруы – жергілікті биліктің әлеуметтік әділеттілікке атүсті қарауының көрінісі. Бұл жанжал бір аймақта ғана емес, тұтас Павлодар облысындағы мемлекеттік тұрғын үйді бөлу жүйесінде орын алған кемшіліктер шоғырын ашып берді. Прокуратураның араласуымен әшкере болған деректер әлеуметке арналған бос пәтерлердің уақтылы үлестірілмеуі, шенеуніктердің оны өз бетінше пайдалану фактілері бар екенін көрсетті. Мұндай жағдай қоғамның билікке деген сеніміне сызат түсіретіні анық. Сондықтан облыс деңгейіндегі басшылықтан бастап, аудандық әкімдіктерге дейін тұрғын үйді әділетті бөлу ісіне түбегейлі өзгерістер енгізуі қажет. Заңбұзушылыққа жол берген жауаптыларға тиісті жаза қолданылып, бос пәтерлер шын мұқтаж жандарға берілуі – әлеуметтік теңдікті қамтамасыз етудің міндеметі. Енді Павлодар облысының әкімдігі бұл оқиғадан сабақ алып, алдағы уақытта халықтың әлеуметтік осал топтарына қатысты саясатта ашықтық пен жауапкершілік принциптерін қатаң ұстануға тиіс еді. Бірақ қашан?..