Jańalyqtar

Dáýlet MUQAEV: «Depýtat bolǵym kelmeıdi, maǵan halyq pen bılik arasyndaǵy kópir bolǵan tıimdi»

«Adyrna» ulttyq portalynyń «Tarazy» baǵdarlamasynda kezekti qonaǵymyz — «Amanat» partııasynyń saıası keńes múshesi, motıvator Dáýlet Muqaev. Suhbatty júrgizýshi — Arman Áýbákir.

— Dáýlet, jaqynda «Amanat» partııasynyń saıası keńesine múshelikke óttińiz. Qutty bolsyn! Qazir qoǵamda adamdardyń bir toby sizdiń partııaǵa ótkenińizdi jyly qabyldasa, endi bireýleri «Adaldy» satyp ketti» dep synap jatyr. Osyǵan ne deısiz? Sizdiń negizgi maqsat-mindetińiz qandaı?

— «Adal» partııasy oppozıııalyq baǵyttaǵy partııa bolǵan joq. Biz osyǵan deıin de memleketpen etene jumys jasap, ózimizdiń usynysymyzdy aıtyp keldik. Máselen, mınımaldy jalaqyny 60 myń teńgege deıin kóterý, stýdentterdiń stıpendııasyn kóbeıtý sııaqty bastamalardy kóterdik. Qarap otyrsaq, 2022 jyly elimizde mınımaldy jalaqy 60 myń teńge boldy. Negizi bul bastama bizdiń «Adal» partııasynyń saılaýaldy baǵdarlamasynda edi. Osy jerde meniń ishim ashıtyny, sen usynystaryńdy aıtasyń, al ol basqa partııanyń atynan jasalady. Mysaly, bizdiń álgi oıymyz «Nur Otannyń» atynan jasaldy. Sol sııaqty «Aq jol» partııasy da bızneske qatysty usynystar bildirdi. Ony da biz saılaý aldynda aıtqan bolatynbyz.

Shyndyǵynda, bılik partııasy bolmaǵan kezde bizben eshkim sanaspady, «utyldyńdar ǵoı» degen sııaqty kózqaras boldy. Al endi «Adal» men «Amanat» partııalary qosyldy, mine, oń ózgerister bolyp jatyr. Sondyqtan alda Jańa Qazaqstandy qurýǵa óz úlesimizdi qosýymyz kerek. Árıne, saıası keńes múshesi boldym, bárin tóńkerip tastaımyn demeımin. Biraq halyq pen bılik arasyndaǵy kópirdi nyǵaıtýǵa bar kúshimdi salamyn. Meniń maqsatym — osy. Negizi problema bar ma, ony aıtyp, jetkizý kerek. Másele qalaı da sheshilýi kerek. Eger ol sheshilmese, qordalanyp, aqyrynda bıylǵydaı halyq mıtıngke shyǵady, ne bolmasa, aıqaı shyǵarýy múmkin. Keıde adamdar qatty sógip, áńgime aıtyp jatady, menińshe, bul kerisinshe, bizge berilgen múmkindik. Qazir meniń oqyrmandarym meni qoldap jatyr. Tipti, kópshilik meni memlekettik qyzmetker etip qoıady. О́zim memlekettik qyzmetke qatty qyzyqpaımyn. Shekara, ramka óte kóp. Aıtatynymdy aıtyp, jetkizgen unaıdy. Minezim de sondaı: patyr-putyr. Sondyqtan bári ýaqyttyń enshisinde. «Amanatqa» kirip, bárin tóńkerip, qoparamyn dep aıta almaımyn, ózimniń shamam kelgenshe halyqty saýattandyryp, qarjylyq, bilim salasyna baǵyttaımyn, jasap júrgen dúnıelerimdi jalǵastyra beremin.

— Depýtat bolý oıyńyzda joq pa?

— Áleýmettik jelilerde keńes múshesine kire almaı qalǵandardyń meniń múshe bolǵanyma basqasha kózqaraspen qarap jatqandaryn ańǵaramyn. Jalpy, mende depýtat bolýǵa asa qyzyǵýshylyq joq. Meniń qyzyǵýshylyǵym — halyq pen bılik arasyna kópir bolý. «Adal» partııasynda júrgen kezde de bızneske baǵyt, kásipti qalyptastyrý jaǵyn qolǵa alǵan bolatynmyn. Sebebi kásipker ortany kóbeıtsek, adam ózi kún kóre alady. Meniń mıssııam – «Áreketke – bereket», «Tiri adam tirshiligin jasaý kerek» degen baǵyt-baǵdar. Depýtat bolǵan jaqsy, bir jerde syıly bolasyz. Keıde jaman atty da bolasyz. Biraq bir aılyqqa qarap otyrý óte qıyn. Men qazir áleýmettik jeli arqyly ǵana belsendi emespin, óz sabaqtarym, sheberlik synyptarym, jarnamalarym bar, tipti, 2-3 qurylys kompanııasynyń brend ambassadorymyn. Jarnamamen tabys taýyp otyrmyn.

Memlekettik qyzmette eshqandaı tájirıbe joq, bir jaǵynan, 550 myń teńgege qarap qalǵym kelmeıdi. Men qazir ınstagram jelisi arqyly aıyna jarnamanyń arqasynda bir mıllıon teńge tabamyn. Sondyqtan depýtat bolýdan góri, eldi oqytý, kásipke baǵyttaý, baýlý, memleket tarapynan berilip jatqan múmkindikterdi halyqqa jetkizý, bir sózben aıtqanda, eki ortada kópir bolý tıimdi. Al endi «Amanat» partııasyna kelsek, biz myqty kópir ornattyq, kez kelgen jerge baryp, máseleni kóterip, jazyp jatyrmyz.

Menińshe, depýtat bolsań kóp nársege qol baılanyp qalady. Ekinshi jaǵynan, kóp adamǵa ońbaǵan bolyp kórinesiz. Sol sebepti depýtat bolǵym kelmeıdi. Negizi men bir orynda otyra almaıtyn adammyn. Bir orynda otyrý qıyn maǵan. Jybyrlap qalǵan adammyn. Keshe «Amanattyń» sezinde uıqym kelip ketti. Sodan jańalyqtardy kórgen oqyrmandarym «Uıqyńyz kelip otyr ǵoı» dep jazyp jatyr. Kreslo adamnyń uıqysyn keltiredi eken. Jalpy, maǵan mazasyz orta unaıdy. Bala kezde de atammen birge avtobýsqa otyrsam, bir ornymda otyra almaıtynmyn. Árbir aıaldama saıyn oryn aýystyra beretinmin. Stýdent kezimde de muǵalimim 10-15 mınýt saıyn oryn aýystyrýǵa ruqsat beretin. Sonda 90 mınýt lekııada 3-4 jerge otyryp shyǵatynmyn. Mektepte de men jybyrlaq boldym. Biraq tártibim óte jaqsy boldy.

— 20-30 jyldan keıin ózińizdi qalaı elestetesiz?

— О́mirde kez kelgen adamnyń óz mıssııasy, qundylyǵy bolý kerek. «Men ne istep júrmin?» degen oı bolýy kerek. Bolashaqta ózimniń mektebim bolyp, sol jerde elin súıetin, ultjandy, qazaqqa jany ashıtyn, memleketimizdi kórkeıtkisi keletin jastardy tárbıelegim keledi.

Mine, táýelsizdik alǵanymyzǵa otyz jyl boldy. «Elý jylda el jańa» degendeı, biz, táýelsizdik qurdastary, durys baǵytty ustanýymyz kerek. Men otbasynda eki bala tábıelep otyrmyn. 20 jyldan keıin olar da jalyndaǵan jas bolady. Sol kezde olar gúldengen Qazaqstanda ómir súrip, jańa dúnıe jasaıtyndaı bolýǵa tıis. Olardyń bolashaǵy úshin biz búginnen myqty mektepter salýymyz kerek. Erteńgi kúni sapasyz ǵımarattar salsaq, bolashaq urpaǵymyz qalaı bilim alady? Eger elde jemqorlar kóbeıse, bolashaq jastarymyz qalaı patrıot bolyp ósedi? Sondyqtan biz ultjandylyqqa kóbirek mán bersek eken deımin.

Qazaq biz az halyqpyz. Sondyqtan bizdiń aýyzbirshiligimiz, birligimiz óte mańyzdy. Men shet elderde kóp boldym. Sol kezde ańǵarǵanym, ózge ulttar tatý turady, eshqandaı agressııa joq. Máselen, bir Stambýlda 20 mıllıon túrik turady. Olar tatý ómir súrip jatyr. Al bizdiń 19 mıllıon halqymyz úlken terrıtorııada shashylyp jatqanymyzben, bólinýge qushtarmyz. Mysaly, halyqty júzge, rýǵa, qazaqsha nemes oryssha oqyǵandar, namaz oqıdy, oqymaıdy dep top-topqa bólemiz. Qazaqta: «Bólingendi bóri jeıdi» degen sóz bar.   Sol úshin bólinbeýge tıispiz. Bıylǵy qańtar oqıǵasy bizdi bir silkip aldy. Reseı men Ýkraına soǵysy bizge sıgnal boldy. Endi óz ishimizden bólinsek, «Ishten shyqqan jaý – jaman» demekshi, shynynda da jaman bolady. О́zim qazaq qazaqty dattaǵanǵa qarsymyn. Biz elge, qazaqqa bolsyn dep júrmiz. Buryn boıdaq kezde basqasha oılaıtyn edim, al qazir bala-shaǵaly bolǵan soń, kózqaras ózgerdi. Urpaǵyma ne qalady dep oılanady ekensiń. Sondyqtan ár azamatta «Men elimnen ne alamyn dep emes, elime ne beremin» degen oı bolsa eken deımin.

— Qazirgi tańda ulttyq birlik óte mańyzdy. Shynyn aıtý kerek, qazir qazaqtardyń bir toby Ýkraınany qoldasa, endi bireýleri Reseıdi qoldap jatyr. Siz kimdi qoldaısyz?

— Men Qazaqstan degen táýelsiz elde ómir súrgenime qýanamyn. Eger men 1930-jyldary ómir súrgenimde, Ahmet atalarymyz sııaqty repressııaǵa ushyrap keter me edim dep oılaımyn. Jalpy, Ýkraınany qoldaımyn. Eger de Ýkraına 4-5 kúnde Reseıge berilip qoıǵanda, onyń qasireti bizge keler edi. Ekeýiniń soǵysqany durys emes. Ekeýi aǵaıyndy halyq qoı. Bizdiń qazaq pen qyrǵyz sııaqty. Bir týǵan. Slavıan halyqtar óz-ózimen qyrylysyp jatqanda orystardyń qazaqty aıaı qoıýy ekitalaı. Atalarymyz kezinde «Oryspen dos bolsań, aıbaltań qasyńda bolsyn» dep durys aıtqan.

Dáýlettiń balalyq shaǵy týraly bilgimiz keledi. Ata-anańyz týraly aıtyp berseńiz?

— Otbasynda bizdi anamyz «Ákeń kele jatyr» dep tárbıeledi. Tártipti bolýǵa tyrystyq. Qaryndasym ekeýmiz ákemizdiń qas-qabaǵyna qarap óstik. Aramyz 9 jas. Qaryndasym  dúnıege kelgenge deıin anam meni erekshe mápelep ósirdi. Mektepke, kitaphanaǵa ózi ertip aparatyn. Ákem túzde, eńbekte júretin. Men 4-synyptan bastap eńbekke erte aralastym. Aýlada birge oınaıtyn balalardyń matematıkasyn jazyp beretinmin. Sol kezde kúnine 600 teńge aqsha tabatynmyn. Matematıka, saýattylyq degen uǵymdardy túsine bastadym. Ákem maǵan adal eńbekpen mal tabýdy úıretti, áli de sony ónege etip aıtyp otyrady. Jalpy, maǵan otbasymda jaqyn adamdardyń kózqarasy erekshe boldy. Oǵan maǵan úlken úmit, senim artty, sodan bolý kerek, men de olardyń senimin aqtaýǵa tyrystym. Jar tańdaǵanda da, ata-anam aralasqan joq.

Menińshe, otbasynda ata-ana balaǵa erkindik berýi kerek. Al ótpeli kezeńderge er balanyń tártibine erekshe qaraý qajet. Qazir men sony ulyma úıretip júrmin. Úıde qatalmyn. Tártipti durys kóremin.

— Biz ekonomıkaǵa kóbirek tereńdep, ulttyq tárbıe máselesin umytyp ketken joqpyz ba? Qalaı oılaısyz?

— Ras, naryqtyq ekonomıkada bizdiń balalarymyzdy balabaqsha tárbıelep jatyr. Sebebi qazir barlyq otbasyda nesıe bar, ata-analar jumys jasaıdy. О́kinishke qaraı, balany kóp jaǵdaıda qoǵam tárbıelep jatyr. Menińshe, balaǵa ata-ana kóbirek kóńil bólgeni durys. Mysaly, men Túrkııada bolǵan kezimde, o jaqta er adamdar edendi, ydys-aıaqty jýyp júre beredi eken. Sodan men bireýinen: «Áıelderińiz qaıda?» dep suradym. Olar áıelderi otbasynda balalardy tárbıelep otyrǵanyn aıtty. Biz de sol deńgeıge jetsek eken deımiz. Sońǵy kezde genderlik saıasat dep te áıelderdi kúsheıtip aldyq qoı. Tipti, áıelderge qaraǵanda er azamattarymyz álsirep barady. Qazirgi tańda elimizde taksı júrgizýshi, qurylysshy, kranshy áıelder sany kóbeıgen. Menińshe, áıel adam názik bolýy kerek. Men kóbine syrtta júremin. Sol sebepti áıelime: «Sen karera qýmashy. Tabys jetedi, Allaǵa shúkir. Balalardyń tárbıesi kenjelep qalmasynshy» deımin.

Ana úıde otyryp, balaǵa ákeniń myqtylyǵyn kórsetýi kerek. Otbasynda ákeniń ornyn, dárejesin ósirip otyrýǵa tıis. Qazir qoǵamda er adamdardyń abyroıyn túsiretin áıelder kóbeıip ketti. Tipti, sodan ajyrasýlar da kóp bolyp jatyr. Bala tárbıesinde ákeniń de, shesheniń de orny tepe-teń bolýy kerek. Bizdiń túpsanamyzda ákeniń orny qashan da bólek qoı. Eger balalarymyz ákesin kórmese, olardyń tárbıesin almasa, bala tolyqqandy damymaıdy. Ákeniń dárejesin kóteretin ol — bizdiń áıelimiz.

— Jastarǵa úgit-nasıhat retinde aıta ketseńiz, búgingi jetistikke qalaı jettińiz?

— Qandaı jetistik bolsyn, artynda úlken eńbek, izdenis turady. Men kezinde kitaphanada otyrǵanda, aınalamdaǵy zamandastarym klýbta júrdi, men bilim alyp uıyqtamaı otyrǵan túnderi bireýler uıyqtap jatty. Sondyqtan meniń túsinigimde kez kelgen adam áreket etýi kerek. Qazirgi naryq zamanynda biz aqsha tabýǵa úırenýimiz kerek, kommýnızmde ómir súrip jatqan joqpyz. Bireýden bir nárse kútpeýimiz kerek. Árbir adamda ishki janý proesi júrýi kerek. Máselen, baspana alǵyńyz kelse, qulshynyp, soǵan tyrysýyńyz kerek, shetelge barý úshin soǵan talpynýǵa tıissiz. Máselen, Qazaqstanda turǵyndardyń 7 paıyzy ǵana shetel kórgen eken. Bul óte tómen kórsetkish. Sondyqtan adamnyń nıeti, maqsaty aıqyn,  ózine degen senimi myǵym bolýy kerek.

Meni ár kún saıyn qulshyndyratyn motıvaııa, ol — «Jalqaýlyq Jaratqanǵa unamaıdy» degen qaǵıda. Eger biz baqytty bolǵymyz kelse, terlep, eńbek etý kerekpiz. Búgingi kún — erteńgi tarıh. Sol úshin qazirgi sátten rahat alyp, bar múmkindikti qur jiberip almaýymyz kerek. Meniń jastarǵa aıtarym — osy.

— Áńgimeńizge raqmet!  

Osy aıdarda

Dobavıt kommentarıı

Close