Qazaq áıelderi qaı kezde de básekege qabiletti — Aıda Balaeva

Qazaq áıelderi qaı kezde de básekege qabiletti. Bul pikirdi Prezıdent Ákimshiligi Basshysynyń orynbasary, Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq ulttyq komıssııa tóraǵasy Aıda Balaeva tengrinews.kz saıtyna bergen suhbatynda aıtty, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly.

Suhbatta turmystyq zorlyq-zombylyq, kámeletke tolmaǵandardyń óz-ózine qol jumsaýy, qazirgi qazaqstandyq áıelderdiń ımıdji jáne olardyń saıasat pen qoǵamdyq ómirdegi róli týraly sóz qozǵaldy. Sondaı-aq, ol Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıasat jónindegi ulttyq komıssııany jumysymen de tanystyra ótti.

“2022 jyl jalpy alǵanda ońaı jyl bolǵan joq, tarıhymyzdyń jańa kezeńin ashqan eńserý jyly boldy. Mundaı konsýltatıvtik-keńesshi organdardyń mıssııasy qandaı ekenin eske túsireıik.

Bizdiń komıssııa áıelder men otbasy isterimen shektelmeıtin birqatar mańyzdy fýnkııalardy oryndaıdy. Bizdiń jumysymyzda kóptegen baılanysty máselelermen toǵysamyz — jasóspirimderdiń ózine-ózi qol jumsaýynan bastap, turmystyq zorlyq-zombylyqqa deıin, genderlik ımıdjden saıasattaǵy áıelderdiń ókildigine deıin. Bul máselelerdiń barlyǵy, ózderińizge belgili, Memleket basshysynyń udaıy nazarynda jáne olardyń sheshý joldary onyń erekshe baqylaýynda.

Sondyqtan, eń aldymen, jumysymyzdy komıssııanyń sapalyq quramyn túbegeıli jańartýdan bastadyq. Jáne olar birden azamattyq qoǵamnyń belsendi bóligine bet burdy. Olar genderlik jáne otbasylyq máselelerdi ishteı bilip qana qoımaı, jaǵdaıdy jaqsy jaqqa ózgertýge shyn júrekten tyrysatyn adamdardy shaqyrdy.

Kelesi qadam Ulttyq komıssııanyń qyzmetin jetildirý boıynsha sharalardyń tutas keshenin qabyldaý boldy. Onyń ishinde jańa tásilder men jumys reglamentin bekitý, mundaǵy negizgi kórsetkish tıimdilik boldy. Jaǵdaıdy jergilikti jerlerde zerdeleý jáne máselelerdi sheshý úderisine jergilikti qoǵamdastyqty tartý úshin óńirlerge turaqty negizde sarapshylyq toptardyń saparlaryn uıymdastyrýdan bastadyq. Strategııalyq jáne baǵdarlamalyq qujattardy ázirleýde saraptamalyq qoldaý kórsetý tetigi ázirlendi. Bıyl óńirlerde bala quqyqtary jónindegi ýákil laýazymdary engizilip, otbasyn qoldaý ortalyqtary ashyldy.

Bul sharalar memlekettik apparattyń, bıznes qaýymdastyq pen azamattyq ınstıtýttardyń kúsh-jigerin biriktirýge múmkindik berdi. Al munyń bári, meniń oıymsha, úlken jáne qajyrly jumystyń bastamasy ǵana”,- dedi Aıda Balaeva.

Odan bólek Aıda Ǵalymqyzy komıssııanyń halyqaralyq deńgeıine de toqtala ketti. Aıtýynsha, Qazaqstan BUU Bas Assambleıasynan bastap EQYU/DIAQB-ǵa deıin halyqaralyq uıymdardyń genderlik bastamalarynyń jaýapty qatysýshysy retinde ózin árqashan kórsetip keledi.

“Bizdiń Ulttyq komıssııa qabyldaǵan sharalardyń jáne el Prezıdentiniń qoldaýynyń arqasynda 2022 jyly Qazaqstan Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmnyń genderlik teńdik kórsetkishterin jaqsartyp, 80-orynnan (2021) 65-shi orynǵa (2022) kóterildi.

Bul naqty nátıje jáne onyń astarynda kóptegen is-sharalar jatyr. Biz kóp jyl ishinde alǵash ret genderlik teńdik salasynda jumys isteıtin eń bedeldi halyqaralyq qurylym – «BUU-áıelder» uıymymen strategııalyq áriptestikke praktıkalyq qadam jasaı aldyq. Maýsym aıynda Qazaqstanǵa Ulttyq komıssııanyń shaqyrýymen kelgen BUU Bas hatshysynyń kómekshisi – BUU Áıelder uıymynyń atqarýshy dırektorynyń orynbasary Anıta Bhatııamen ekijaqty kezdesý ótti. Bul tek elimizdegi genderlik qozǵalystyń ǵana emes, jalpy Ortalyq Azııa aımaǵynyń tabysy dep oılaımyn.

Nátıjesinde, aldaǵy 2023 jyldyń ózinde Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy áıelder dıalogyna – Ortalyq Azııa áıelderiniń saıası, ekonomıkalyq jáne áleýmettik ómirge qatysýyn keńeıtýge arnalǵan alańǵa tóraǵalyq etedi. Biz úshin yntymaqtastyqtyń keń keleshegi ashyq, biz jumys tájirıbemizben bólisýge, kómek kórsetýge jáne birlesken gýmanıtarlyq jobalarǵa qatysýǵa daıynbyz”, dedi ol.

Ulttyq komıssııa áıelderdiń saıası jáne ekonomıkalyq múmkindikterin arttyrý taqyrybyn únemi kóterip júr. Bul baǵytta 2022 jyldyń qazynasyna túsýi múmkin naqty nátıjeleri qandaı? Bul suraqqa da Aıda Balaeva tolyq jaýap berdi.

“Birinshiden, bul memleket qatysatyn kompanııalarda basshy laýazymdarda áıelderdiń 30% ókildigin engizý; ekinshiden, «Samuryq-Qazyna» qory kompanııalarynyń dırektorlar keńesterindegi, baıqaýshy keńesterindegi jáne atqarýshy organdaryndaǵy áıelderdiń úlesin arttyrýǵa baǵyttalǵan «Genderlik teńdik» jobasy; úshinshiden, Ulttyq komıssııanyń muryndyq bolýymen júzege asyrylyp jatqan «Tomırıs» aqparattyq-aǵartýshylyq jobasy belsendi áıelderdi maqsatty túrde oqytý jáne saıyp kelgende, saıasatker áıelderdi daıarlaý arqyly basqarýshylyq áleýet pen saıası mádenıetti arttyrýǵa arnalǵan.

El ekonomıkasyndaǵy áıelderdiń rólin bólek atap ótkim keledi. Aǵymdaǵy jyly seriktestik jaǵdaılaryn keńeıtý jáne áıelder bastamalaryn júzege asyrýdy jeńildetý boıynsha basymdyqtar belgilendi, ıfrlyq ekonomıkadaǵy áıelderdiń múmkindikterin damytý jáne áıelder men balalarǵa arnalǵan áleýmettik mańyzy bar IT-jobalardy tájirıbege engizý máseleleri jańartyldy. Ulttyq komıssııa Tehno áıelder qaýymdastyǵy jáne BTS Education kompanııasymen birlesip, Elektrondyq kommerııa mektebin ashyp, 1400 qazaqstandyq qolónershilerge halyqaralyq jáne qazaqstandyq naryqtarda elektrondy kommerııany satýdy úıretý boıynsha tegin kýrstar ótkizdi. Áıelder men qyzdardyń ıfrlyq daǵdylary men quzyretterin damytý úshin óńirlerde jergilikti ýnıversıtetter men kolledjder bazasynda tehno qyzdar klýbtary ashyldy”,- dedi mınıstr.

Sonymen qatar, ol elimizde saıasatker áıelder men isker áıelder kóbeıip keledi, bul áıelderdiń básekege qabilettiligin aıqyndaıtynyn kórsetetinin de atap ótti.

“Qazaqta «Áıel bir qolymen besikti, bir qolymen álemdi terbetedi» degen maqal bar. Bul áıelderdiń jasyryn múmkindikteri men ámbebap qasıetterin ashatyn túsinýge arnalǵan óte tereń jáne keń sýperteza. О́z kezegimizde Ulttyq komıssııada biz de ony belsendi túrde damytyp, zamanaýı áıel beınesin ilgeriletýge tyrysamyz jáne bizdiń áıelder zııatkerlik naryqtyń barlyq derlik spektrinde, sonyń ishinde ǵylymda, bılik blogynda jáne IT salasynda básekege qabiletti ekenin dáleldeımiz.

Biraq, sonymen birge, áıelderimiz óz tabıǵatynda dástúrli minez-qulyq erejelerin qurmetteý men zaman kóshine ilesýge degen umtylysty úılesimdi úılestire otyryp, otbasylyq dástúrlerdi, rýhanı-adamgershilik baǵdarlardy saqtaýshylar ekenin umytpaımyz”,- dedi ol.

Qazaqstanda turmystyq zorlyq-zombylyq pen kámeletke tolmaǵandar arasynda óz-ózine qol jumsaý deńgeıi joǵary. Bul kórsetkishter otbasylyq ıdealdy jáne ondaǵy áıelderdiń rólin birshama buzady. Bul áleýmettik dertpen Komıssııa qalaı kúresedi? Osy máseleler boıynsha qandaı da bir sheshimderge qol jetkizildi me?

“О́kinishke oraı, bul máseleler búginde júıeli sıpat alyp barady. Teris kórsetkishterdiń ósýi baıqalady. Sondyqtan biz olardy júıeli túrde, maqsatty túrde jumys istegimiz keledi. Osylaısha, Ulttyq komıssııa qoǵamnyń turmystyq zorlyq-zombylyqtan qorǵaý, áıelder men balalardyń quqyqtaryn saqtaý qajettilikteri boıynsha júıeli jumys qurdy.

Osy maqsatta balalarǵa qatysty zorlyq-zombylyq faktilerine jedel den qoıýdyń arnaıy algorıtmi ázirlendi.

Balalar men jasóspirimder arasyndaǵy sýııdke qatysty. Endi áreket etý, naqty sharalar qabyldaý mańyzdy. Biz eń qymbatymyz – balalarymyzdan aıyrylyp jatyrmyz. Sondyqtan komıssııanyń aldynda jahandyq mindet tur – profılaktıkalyq is-sharalar keshenin qalyptastyrýdyń jańa tásilderin izdestirý, sondaı-aq ýákiletti organdardyń balalardyń sýııdiniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan is-áreketterindegi problemalyq aımaqtardy anyqtaý jáne sheshý.

Memleket basshysynyń tapsyrmalary aıasynda balany qorlaýdyń (qorqytýdyń) aldyn alý erejeleri ázirlenýde, ınternettegi zańsyz kontentke qarsy standarttar engizildi. Balalardyń quqyqtary men múddelerin, onyń ishinde psıhologııalyq salaýattylyǵyn júıeli baqylaýǵa múmkindik beretin balalardyń ál-aýqatynyń ındeksi qabyldandy.

Ana men bala ólimin azaıtý máseleleri Ulttyq komıssııanyń erekshe baqylaýynda. Komıssııa músheleri perzenthanalardy, perınataldyq ortalyqtardy aralaý, qarapaıym dárigerlermen jáne bosanatyn áıeldermen tikeleı baılanys jasaý barysynda ana men bala óliminiń ósý sebepterin jan-jaqty zerdeleý úshin óńirlerge shyqty. Bul jumysqa akýsherlik, gınekologııa jáne perınatologııa salasynyń mamandary, elimizdiń medıınalyq joǵary oqý oryndarynyń belgili ǵalymdary tartyldy”,-dep jaýap berdi.

О́tken jyly Ulttyq komıssııa birneshe  qyzyqty jobalardy júzege asyrdy.

«Mereıli otbasy» ulttyq baıqaýy, Respýblıkalyq Ákeler forýmy syndy dástúrli jobalar bizdiń mindetti isterimizge aınalyp úlgergenin bilesizder. Olardan bólek, Ulttyq komıssııanyń bastamasymen bıyl alǵash ret sazgerler men aqyndar arasynda balalarǵa arnalǵan jańa ánder men poetıkalyq shyǵarmalardy týdyrý maqsatynda «Jas óren» respýblıkalyq baıqaýy ótti. Baıqaýǵa 204 jumys qatysty. Joba balalarǵa arnalǵan otandyq shyǵarmalardy tanymal etý, balalar repertýaryn tolyqtyrý, Qazaqstannyń balalar kompozıtorlary men aqyndarynyń shyǵarmalarynyń qoljetimdiligin qamtamasyz etý arqyly rýhanı-adamgershilik qundylyqtardy nasıhattaýǵa baǵyttalǵan.

Sondaı-aq, 6 baǵyt boıynsha erekshe bilim berýdi qajet etetin jáne ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalarǵa arnalǵan «Shýaqty álemi» shyǵarmashylyq festıvali alǵash ret ótkizilip, oǵan barlyq oblystardan 140 bala qatysty. Festıval óte tanymal boldy, bul máselemen aınalysatyn barlyq múddeli uıymdar men sarapshylardy shoǵyrlandyrýǵa múmkindik berdi, ol respýblıkalyq kún tártibine de engizildi”,- dep jumys nátıjesimen bólise ótti.

Ulttyq komıssııanyń keler jylǵa qoıǵan josparlary da az emes.

“ Ulttyq komıssııanyń qyzmeti elimizde júrgizilip jatqan jańa mindetter men reformalardy eskere otyryp qurylatyn bolady. Bul – biz aıtyp ótken basshy laýazymdardaǵy áıelder ókildigin kezeń-kezeńimen 30 paıyzǵa deıin arttyrýdan bastalatyn júıeli máselelerdiń tutas blogy. Bul turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý, kámeletke tolmaǵandar arasyndaǵy sýııdtiń aldyn alý, áıelder men balalardyń quqyqtaryn qorǵaý, ana men bala ólimin azaıtý máseleleri. Olar Ulttyq komıssııanyń kún tártibindegi basymdyq bolyp qala bermek.

Sonymen qatar, jergilikti jerlerde áıelder men otbasylardy qorǵaý salasyndaǵy túıtkildi máselelerdi zerdeleý jáne sheshý maqsatynda Ulttyq komıssııanyń kóshpeli otyrystaryn ótkizý tájirıbesine engizý josparlanýda. Otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtýǵa, rýhanı-adamgershilik jáne otbasylyq qundylyqtardy saqtaýǵa shyǵarmashylyq bastamalardy tárbıeleýge baǵyttalǵan jobalar júzege asyrylatyn bolady.

2023 jyly biz jańa damý traektorııasyna qadam basyp otyrmyz, óıtkeni prezıdenttik reformalardy júzege asyrý qarqyndy júrip jatyr. Osyǵan sáıkes Ulttyq komıssııanyń jumysy túzetiletin bolady”,- dedi Aıda Balaeva.

Aıta keteıik, Aıda Ǵalymqyzy — aıaýly ana, asyl áje. Ol suhbat barysynda jas urpaqty tárbıeleýde qandaı qaǵıdalardy ustanatynyn da aıta ketti.

“ Qarapaıym leksıkada «durys tárbıe» degen uǵym bar. О́z basym muny kez kelgen ar-ojdany mol otbasynyń túpki jemisi – boıyndaǵy bar qasıeti bar jaqsy adam men laıyqty azamat dep túsinemin. Onyń ústine, árbir otbasynda salaýatty psıhologııalyq ahýal, qamqorlyq, ózara túsinistik pen qoldaý atmosferasy bolýy kerek dep esepteımin. Otbasy músheleriniń bir-birinen lázzat alýy, tájirıbe almasýy jáne oń energııamen toltyrylýy mańyzdy.

Árbir otbasynda ózara túsinistiktiń erekshe atmosferasyn qurýǵa, damý erekshelikteri men daryndylyǵyn anyqtaýǵa jáne balalardyń óz bolashaǵyn damytýǵa jáne qurýǵa umtylýyna qoldaý kórsetýge múmkindik beretin ózindik dástúrleri bolýy kerek.

Al, memlekettik qyzmetker retinde otbasyndaǵy durys tárbıe memlekettiń ıdeologııalyq mıssııasyn oryndaýǵa úlken septigin tıgizetinine senimdimin. О́ıtkeni, adam men azamattyń negizgi qasıetteri, úlkendi syılaý, Otanǵa degen súıispenshilik, eńbeksúıgishtik, bilimge qushtarlyq, ustanymdy ustaný, jaýapkershilik, kúızeliske tózimdilik, jasaı bilý qabileti otbasynda qalyptasady. dostary men topta jumys isteýge baýlıdy”,- dep sózin qorytyndylady.