Фото: КФФ©
2020-2025 жылдар аралығында Қазақстан футболына мемлекет пен демеушілер тарапынан рекордтық қаржы құйылды. Алайда ұлттық құраманың әлсіз нәтижелері, клубтар арасындағы келісілген матчтар мен төрешілік дау-дамайлар, кадр саясатына қатысты сын-пікірлер — ел футболының бет-бейнесін солғындап жіберді, деп жазды qandastar.kz
Қаржы бар, нәтиже жоқ: миллиардтар қайда кетті?
Мемлекеттік сатып алу порталындағы деректер бойынша:
- 2019 ж. — 28,5 млрд ₸
- 2020 ж. — 27,3 млрд ₸
- 2021 ж. — 16,9 млрд ₸
- 2025 ж. — 23,44 млрд ₸
- 2020–2023 жж. — 111 млрд ₸-дан астам
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылы спорт клубтарын кезең-кезеңімен бюджет қаржыландыруынан шығарып, жекешелендіру қажеттігін айтқанымен, көп өңірлер бұл тапсырманы орындауға асығар емес.
Қай клуб қанша алды? (2025)
| Клуб | Мемқолдау (млрд ₸) |
|---|---|
| Ақтөбе | 4,2 |
| Ордабасы | 3,5 |
| Елімай | 2,7 |
| Қызылжар | 2,0 |
| Қайсар | 1,9 |
| Оқжетпес | 1,8 |
| Жетісу | 1,7 |
| Ұлытау | 1,4 |
| Тобыл | 1,3 |
| Тұран | 1,2 |
| Жеңіс | 1,0 |
| Қайрат | 0,75 (жастарға) |
«Астана» клубына «Sport Qory» арқылы 2021–2024 жылдары 24,6 млрд ₸ бөлінді (жылына шамамен 6,15 млрд ₸).
Келісілген матчтар мен төрешілік дағдарыс
SportRadar дерегі бойынша, Қазақстан келісілген матчтар саны бойынша әлемде 4-орында. Мысалы, 2025 жылғы «Тұран» – «Қызылжар» кездесуіндегі даулы пенальти қоғамда үлкен наразылық туғызды.
VAR төрешілері мен бас төреші 2025 маусымының соңына дейін футболдан шеттетілді. ҚФФ тарихында алғаш рет келісілген ойын күдігіне байланысты тергеу басталды.
Легионерлер мен ішкі резерв: тепе-теңдік жоқ
2021 жылғы дерек: ҚПЛ-де тіркелген 371 ойыншының 40%-ы шетелдік.
Мәжіліс депутаты Қазыбек Иса:
«Мемлекет қаржысы инфрақұрылымға емес, шетелдік легионерлерді байытуға жұмсалуда».
Ал балалар футболы, ауыл-аймақ инфрақұрылымы мен жергілікті жаттықтырушылар жүйелі қолдаудан қағылып келеді.
Шетелдік мамандар: тәжірибе ме, ысырап па?
Геннадий Скуртул (Молдова) — ҚФФ техникалық директоры
- Жалақысы: ресми емес дерек бойынша 10 млн ₸
- Міндеті: балалар-жасөспірімдер, әйелдер футболын дамыту
- Сын: «Осыны атқара алатын өз мамандарымыз жоқ па?»
Руслан Балтиев — Ұлттық құрамалар департаменті директоры
- Айлық жалақы: 5 млн ₸, қонақүй мен көлікке қосымша шығын: 1 млн ₸
- Сын: «Ресейде тұратын адамның Қазақстан футболына ықпалы қандай болмақ?»
Нуну Каштру (Португалия) — Төрешілер департаменті басшысы
- Түркістандағы жанжалдан кейін нақты әрекет етіп, төрешілерді шеттетуге шешім қабылдаған.
Жергілікті бапкерлер неге көлеңкеде қалды?
Бүгінде Қазақстан U-15, U-17, U-19, U-21 құрамаларын этникалық қазақ емес мамандар жаттықтырады. Бұл мәселе ұлтаралық сипатта емес, кадрлық әділетсіздік тұрғысынан сынға ұшырап отыр.
Агенттердің ықпалы
Кейбір агенттер өз бапкерлерін клубқа қойып, солар арқылы легионер ойыншыларды таңдайды. Осылайша, қаржылық және кадрлық «шектеулі жүйе» пайда болады.
Жекешелендіру — шешім бе?
Клубтарды жекешелендіру туралы Президенттің тапсырмасы жүзеге аса бастады. Егер жеке инвесторлар жауапкершілікпен қараса, нәтиже мен тәртіп жақсарады.
«Қайраттың» жетістігі (2025 жылы Чемпиондар лигасының негізгі кезеңіне өтуі) — жеке қаржыландыру мен жүйелі академия жұмысының жемісі. Бұл — мемлекет емес, Кәсіпкер Қайрат Боранбаевтың ұзақмерзімді стратегиясы екенін ұмытпаған жөн.
Футболды қалай түзейміз?
| Негізгі проблема | Шешім жолы |
|---|---|
| Қаржы шашылуы | Жекешелендіру, ашық есеп, нәтижеге негізделген келісімдер |
| Кадр тапшылығы | Жергілікті мамандарға мүмкіндік, жүйелі оқыту |
| Легионерлерге тәуелділік | Академияларды күшейту, ішкі резервке сенім арту |
| Келісілген матчтар | Тәуелсіз бақылау, қатаң санкциялар |
| Шетелдік тәуелділік | Өз мамандарымызды халықаралық деңгейге жеткізу |
Қорытынды
Қазақстан футболы қаржылық, құрылымдық және кадрлық трансформация алдында тұр. Мемлекет жылдар бойы миллиардтап қаржы құйғанымен, нәтиже көңіл көншітпеді. Енді нақты реформалар мен ашықтық, жауапкершілік пен кәсібилік қажет.
Егер ҚФФ мен клубтар қаражатты тиімді пайдаланып, ішкі ресурстарды дамытуды басымдық етсе, ел футболы жаңа деңгейге көтерілуі әбден мүмкін.
