الەم جاڭالىقتارى

اسقار شايماردان ۇلى: بايان-ولگەيدە كىتاپ وقۋعا قۇشتار جاستاردىڭ كوپتىگى قۋانتادى

ءار ەلدىڭ رۋحاني قازىناسى سول ەلدىڭ كىتاپحاناسىمەن ولشەنەتىن كەزدەر بولادى. بايان-ولگەيدەگى اقتان بابي ۇلى اتىنداعى ورتالىق كىتاپحانانىڭ ديرەكتورى اسقار شايماردان ۇلىمەن سۇقبات بارىسىندا وسىعان كوز جەتكىزگەندەيمىز. اتاجۇرتتان جىراقتاعى ازعانا اعايىننىڭ رۋحاني بۇلاعىنا ءبىر تامشى بولسىن ۇلتتىق قۇندىلىقتى كىتاپ ارقىلى سىڭىرگىسى كەلەتىن قانداسىمىز ونداعى اعايىننىڭ رۋحاني جاي-كۇيىنەن اڭگىمە شەرتتى.

– اسقار شايماردان ۇلى, جاقىندا عانا استاناعا بارىپ قايتتىڭىز. ءبىراز كىتاپ الىپ قايتقان سەكىلدىسىز…

– كىتاپحانانىڭ باسشىلىعىنا كەلگەنىمە كوپ بولعان جوق. دەگەنمەن «مەن جاڭادان كەلىپ ەدىم» دەپ وتىرمايتىنىمىز انىق, سودان بەرى ءبىراز جۇمىستى قولعا الىپ جاتىرمىز. اسىرەسە ۇلتتىق رۋحاني سالاعا قاتىستى قازاق ەلىمەن بايلانىس ورناتۋ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشسەك دەگەن وي بار. سول ماقساتتا قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنەن كەيىن ءبىرشاما سايابىرسىپ قالعان ءىزدى جانداندىرۋ بارىسىندا ءبىراز ءىستى قولعا الدىق.

سونىڭ العاشقىلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە شقو كىتاپحانالارىمەن تىعىز رۋحاني قارىم-قاتىناس ورناتىپ ۇلگەردىك. ءار ءتۇرلى كەلىسىم شارتتارعا قول قويىپ, ەكىجاقتى كەلىسىممەن بىرلەسە جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.

ال جاقىندا عانا استاناداعى ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋ رەسپۋبليكالىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ەربول ەردەنبەك ۇلى تىلەشوۆ اعامىزبەن كەزدەسىپ, ول كىسى ايتقان ءبىر اۋىز بازىنامىزدى قابىل الىپ, قوماقتى مولشەردە كىتاپ بەردى. ورتالىقتىڭ ءوز تاپسىرىسىمەن شىققان ءتۇرلى سالاداعى, ءتۇرلى دەڭگەيدەگى 1500 دانادان استام كىتاپتى ولگەيگە جەتكىزىپ الدىق. بارلىعى قازاق تىلىندە شىققان بۇل كىتاپتار, اراسىندا كوركەم ادەبيەتى دە, وقۋ قۇرالدارى دا, سوزدىكتەر دە بار, ءبىزدىڭ كىتاپحانانىڭ كىتاپ قورىن تولتىرىپ قانا قويماي, رۋحاني بايلىعىمىزدى دا ەسەلەي تۇسەرى انىق. جانە بۇل كىتاپتاردى ءبىز تەك ورتالىق كىتاپحاناعا عانا ساقتاپ قويعان جوقپىز. بايان-ولگەيدىڭ 14 اۋدانىنىڭ كىتاپحانالارىنا ءبولىپ بەرىپ, ولگەي قالاسىنان الىستا تۇراتىن قانداستارىمىزعا دا جەتۋىن قاداعالادىق.

ەربول تىلەشوۆ اعامىزدان باسقا استانادا تۇراتىن اقىن-جازۋشى اعالارىمىز دا جىلى قارسى الىپ, قولدارىندا بار كىتاپتارىن بەردى. اسىرەسە, اقسەلەۋ سەيدىمبەك اعامىزدىڭ ارتىندا قالعان مول مۇراسىنا مۇراگەر بولىپ وتىرعان پەريزات اقسەلەۋقىزى, بەكەن قايرات ۇلى, ەرجانار اشەيحان, بەيسەن احمەت, ت.ب. ازاماتتار رۋحاني كومەك قولدارىن سوزدى. بۇل جات جەردە جۇرمەسەك تە, اتاجۇرتتان جىراقتاعى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن دەمەۋ ەكەنىن ايتپاسقا بولمايدى. سول ازاماتتاردىڭ بارلىعىنا العىستان باسقا ايتارىمىز جوق.

– ءسىز ءبىر سوزبەن ايتقاندا, «جانىڭىزدى جالداپ, ءتىسىڭىزدى قايراپ» كىتاپ جيناپ ءجۇرسىز عوي. ال قازىرگى ۋاقىتتا بارلىعى سوتكامەن شۇقىلانىپ وتىراتىن بولدى. بايان-ولگەيدەگى حالىقتىڭ كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعى قالاي?

– اۋەلى, ەگەر حالىقتىڭ كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعى بولماسا, مەن سونشا جەردەن كىتاپ ىزدەپ بارماس ەدىم عوي قازاقستانعا. ارينە, زاماناۋي تەحنولوگيانىڭ ءار جەردە دامىپ جاتقانى بەلگىلى. ەلەكتروندىق كىتاپتار, ەلەكتروندىق كىتاپحانالار دا جەتەدى. دەگەنمەن, بىزدە كىتاپتى قاعازدان, تىكەلەي كىتاپتىڭ ءوزىن قولعا ۇستاپ وتىرىپ وقۋ ءۇردىسى ءالى ۇزىلگەن جوق. ەكىنشىدەن, بىزدە وتىرىقشىلىقتىڭ سىرتىندا, وزدەرىڭىز بىلەتىندەي, كوبى مال شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانادى. سونىڭ ارقاسىندا الىس اۋىلدىق جەرلەردە كىتاپ وقۋ ءۇردىسى ەرەكشە.

ال ءبىزدىڭ ءبىر جىلدىق ستاتيستيكامىزعا كوڭىل اۋدارساق, ءوزىم باسقاراتىن ورتالىق كىتاپحانانىڭ وقىرماندارى اراسىندا مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ سانى كۇرت كوتەرىلگەنىن بايقادىق. ياعني, جاستار كىتاپ وقىمايدى دەگەن جاڭساق تۇسىنىك ەكەنى بەلگىلى بولدى. بۇل تۇرعىدا, كىتاپحاناعا وقىرمان تارتۋدا كىتاپحاناشىلاردىڭ ءسىڭىرىپ جاتقان ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك.

اۋىلدىق جەرلەردەگى كىتاپحانالاردا كىتاپ قورى تاپشى بولسا دا, ولاردىڭ وقىرمانى مول. سەبەبى اۋىلدا جاڭا ايتقانىمداي مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن ادامدار كوپ. ارينە, ول مالشىلاردىڭ قولىندا دا سمارتفون, پلانشەت الىپ جۇرۋگە مۇمكىندىگى بار. بىراق ورىستە بايلانىس جۇيەسى جوق بولعاندىقتان, ءبىر كىتابىن قويىنىنا تىعىپ الىپ, قولى تيگەن ۋاقىتتا وقىپ جۇرە بەرەدى. سونىمەن قاتار, تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى, ولاردىڭ كىتاپقا دەگەن ءىلتيپاتى, كىتاپقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى ەرەكشە. سول كىسىلەرگە قاراپ وتىرىپ, بىزدە ناعىز وقىرماندار بار دەپ سەنىممەن ايتا الامىن.

– ءوزىڭىز بىلەسىز, قازىر الەم تسيفرلىق جۇيەگە كوشىپ جاتىر. ەلەكتروندىق كىتاپحانالار پايدا بولدى. بايان-ولگەيدەگى كىتاپحانالار بۇل جاعىنان قانداي دەڭگەيدە?

– ءبىز وسى ەلەكتروندىق كىتاپحانا بويىنشا ءسال كەنجەلەپ قالدىق. دەگەنمەن, زامان دامىسىنان قالمايىق دەپ تالپىنىپ, الدىمىزعا جاقىن جىلدار ىشىندە ەلەكتروندى كىتاپحانا جۇيەسىنە كوشەمىز دەگەن جوسپار قويىپ وتىرمىز. قازىر وسى باعىت بويىنشا دايىندىق جۇمىستارىن جاساپ جاتىرمىز.

– ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان كىتاپحانا قورى قانشا?

– بايان-ولگەيدىڭ ورتالىق كىتاپحاناسى ەكى ۇلكەن ناۋبەتكە ۇشىراعان دەۋگە بولادى. ءبىر كەزدەرى جەكەشەلەندىرۋدىڭ جەلەگىندە عيماراتى جەكەگە ساتىلىپ كەتىپ, ىشىندەگى دۇنيەسى تۇگەلگە جۋىق تونالىپ كەتتى. ەكىنشى رەت, قازىرگى وتىرعان جاڭا عيماراتىمىزعا ورنالاسقانشا ءار جەردە ءبىر كوشىپ ءجۇرىپ, ءبىراز كىتاپتان ايىرىلىپ قالدى. سونىمەن, قازىر جالپى كىتاپ قورى 120 مىڭنان استام. ونىڭ ءبىرازى موڭعول تىلىندە, اعىلشىن تىلىندە دە كىتاپتار بار. ال كىتاپ قورىنىڭ باسىم بولىگى كوركەم ادەبيەت.

– قانشا قازاق ءتىلدى كىتاپ بار?

– وزدەرىڭىز بىلەتىندەي, كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا قازاقستاننان قازاق ءتىلدى كىتاپتاردى, مەرزىمدى باسىلىمدى ۇزبەي الىپ تۇردىق. كەڭەس ۇكىمەتى ىدىراعان سوڭ وسى ءۇردىس توقتاپ قالعان ەدى. بىراق, اركىم ءوز شاما-شارقىنشا قازاق ەلىنەن بىرلەپ-ەكىلەپ كىتاپ اكەپ ءجۇردى. الايدا ول تىسكە سىزدىق بولماي قالدى. سوندىقتان ەل ەڭسەسىن تۇزەپ, اتاجۇرتقا بارىس-كەلىس رەتتەلگەن ۋاقىتتا ورتالىق كىتاپحانا دا ءوز مۇمكىندىگىنشە ونداعى اقىن-جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارىن بايان-ولگەيگە جەتكىزۋدى, وسىنداعى ازعانا قازاققا دا قازاق حالقىنىڭ رۋحاني ءنارىن سىڭىرۋگە قىزمەت ىستەپ جاتىر. قازاق ەلىنەن ىرگەمىز الىس بولسا دا, رۋحىمىز ءبىر, ءتىلىمىز ءبىر, ءدىلىمىز ءبىر ەكەنىن سەزىنگىمىز كەلەدى.

– وقىرماندارىڭىزدىڭ كوپ بولىگى مەكتەپ وقۋشىلارى ەكەنىن ايتىپ جاتىرسىز عوي. جالپى ستاتيستيكا بويىنشا جاس مولشەرىنە توقتالدىڭىزدار ما?

– وقىرماندارىمىزدىڭ جاس مولشەرىن ءۇش توپقا جىكتەۋىمىزگە بولادى. ياعني, بالالار – مەكتەپ وقۋشىلارى, ەكىنشى – جاستار مەن ورتا بۋىن, ءۇشىنشى – زەينەت جاسىنداعى قارت وقىرماندار. جاڭا جوعارىدا ايتقانىمداي, كىتاپ وقيتىنداردىڭ كوبى مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلار. بۇلار ءبىزدىڭ كىتاپحانانىڭ وقىرمان سانىن تولتىرىپ وتىر دەۋگە بولادى. بۇعان مەكتەپتەردەگى كىتاپحانانى ناسيحاتتاۋ جۇمىسىنىڭ ىقپال ەتكەنى انىق.

– بايانولگەيلىك وقىرماندار اراسىندا ەڭ كوپ سۇرانىسقا يە كىتاپتاردى اتاي الاسىز با?

– شىنىن ايتقاندا, ءبىر كەزدە بىزگە كەلىپ تۇرعان ابايدان باستاپ, شاكەرىمنىڭ, مۇحتاردىڭ, عابيتتىڭ, ءسابيتتىڭ ت.ب. اعا بۋىن اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا شىققان كىتاپتارى كونەرىپ, توزىپ كەتتى. ايتپەسە, بۇل كىتاپتار ءالى دە سۇرانىستان تۇسە قويعان جوق. ەكىنشى, جالپى كوركەم ادەبيەتكە دەگەن سۇرانىس ەرەكشە. وسى جەردە تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي, بالالارعا ارنالعان ادەبيەتتىڭ تاپشىلىعى بار. اسىرەسە ەرتەگىلەر جوقتىڭ قاسى. ەربول تىلەشوۆ اعامىز دا كومەك رەتىندە ءبىراز ەرتەگى كىتاپ بەردى. دەگەنمەن, قازاق حالقى ءۇشىن بالا تاربيەسى الدىنعى ورىندا عوي, سونى ەسكەرە وتىرىپ, بالالار ادەبيەتىن دامىتۋعا, ەرتەگىلەردى كوپتەپ باستىرىپ شىعارۋعا كۇش سالۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ارينە, بۇنىڭ بارلىعى دا قارجىعا كەلىپ تىرەلەتىن ماسەلەلەر عوي.

– ەرتەگى دەمەكشى, ول جاقتا ەرتەگى ايتاتىن اجەلەر بار ما?

– ارينە, بار. بايان-ولگەيدە قازىرگى كوپ جەردەگى قازاقتار قول ءۇزىپ بارا جاتقان ءبىراز ءۇردىس ساقتالدى عوي. سونىڭ ءبىرى وسى ەرتەگى ايتاتىن اجەلەر. ارينە, بارلىق اجە ەرتەگى ايتىپ بەرەدى ەكەن دەگەن تۇسىنىك بولماۋى كەرەك. ەرتەگىنىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن اجەلەر دە بار, ونى جاسىرماۋ كەرەك. وسى ەرتەگى ايتۋ, ەرتەگى تىڭداۋ, ەرتەگى وقۋ ءۇردىسىن ۇزبەۋ ءۇشىن ءوزىم قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ 5 تومدىعىن قۇراستىرىپ شىقتىم. باسپادان شىققان سوڭ, اۋىلدىق كىتاپحانالارعا, ەرتەك سۇيەر قاۋىمعا سىيعا تاراتىمىن دەگەن ويىم بار.

– اسقار شايماردان ۇلى, ءوزىڭىز ولگەيدەگى رۋحاني وردالاردىڭ ءبىرىن باسقارىپ وتىرسىز. كىتاپ وقۋ, كىتاپحاناعا كەلۋدەن باسقا ولگيلىكتەردىڭ رۋحاني بولمىسى, ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا دەگەن كوزقاراسى قالاي? ءوزىڭىز قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز?

– بايان-ولگەي حالقى نەگىزىنەن نارىققا بەيىمدەلگەن. ءبىر كەزدە كۇنكورىستىڭ قامىمان قارا نانىن تاۋىپ جەۋ ءۇشىن الا دوربا ارقالاپ, ساۋدا دەپ جۇگىرگەنىمىز راس. سونىڭ سالدارىنان رۋحانياتىمىز مەشەۋلەۋ بولىپ قالعانى دا جاسىرىن ەمەس. بىراق, ءبىر داتكە قۋات ەتەرىمىز, موڭعول ەلى ءبىزدىڭ قايدا بارىپ وقىپ, قايدا بارىپ قىزمەت ىستەپ, قايدان نان تاۋىپ جەۋىمىزگە ەشقانداي كەدەرگى جاساعان جوق. سونىڭ ارقاسىندا بايان-ولگەي جاستارى موڭعوليانىڭ كەز كەلگەن ازاماتىمەن تەڭ قۇقىلى, الەمنىڭ كەز كەلگەن ەلىنەن, ءوزى قالاعان جەرىندە ءبىلىم الىپ جاتىر. جاسىراتىنى جوق, سول جاستاردىڭ كوبى اتاجۇرت – قازاقستانعا بەت الادى. بۇعان ءبىر كەزدە سارسەن امانجولوۆ اتىنداعى شقمۋ-دىڭ بايان-ولگەيدە اشىلعان بولىمشەسىنىڭ دە اسەرى بولماي قالعان جوق. وسى بايلانىس ارقىلى قازاقستانداعى اعايىندار مەن ولگەيدەگى قازاقتار اراسىندا جاقسى قارىم-قاتىناس ورنادى. اتاجۇرتتان ولگەيگە كەلىپ قىزمەت ىستەگەن ۇستازدار مەن سول بولىمشە ارقىلى قازاقستانعا بارىپ, سوندا ورنالاسىپ, ازاماتتىعىن الىپ جاتقان جاستار كوپ.

– جاڭا ءبىر سوزىڭىزدە, اعىلشىن تىلىندەگى ادەبيەتتەر دە بار دەدىڭىز, ولار قايدان كەلەدى? الدە قازاق جازۋشىلارىنىڭ اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلعان كىتاپتارى ما?

– جوق, قازاق اقىن-جازۋشىلارىنىڭ اعىلشىن تىلىندە اۋدارىلعان ادەبيەتتەرى بولسا بىزگە دە جاقسى بولار ەدى. بۇل كىتاپتار شۆەتساريالىق ءبىر قايىرىمدىلىق قورى اۋدارعان الەم ادەبيەتى ۇلگىلەرى. ءبىزدىڭ وقىرماندار دا الەم ادەبيەتى وكىلدەرىمەن تانىسسىن, سول كىتاپتاردى تۇپنۇسقا تىلدە وقىسىن دەگەن ويدا, وسىلاي ىستەپ وتىرمىز. ارينە, ازىرگە اعىلشىنشا وقي قوياتىن وقىرماندار سانى ازداۋ. دەگەنمەن, ءبىز ءۇشىن از وقىرمان ەمەس ول. ال موڭعول تىلىندەگى ادەبيەتتەر دەر كەزىندە جەتىپ وتىرادى. ول دا بولسا ءبىزدىڭ سول ەلگە, سول ۇلتقا دەگەن قۇرمەتىمىز, سىيلاستىعىمىز, العىسىمىز بولاتىنى ءسوزسىز.

ال بايان-ولگەي ايماعىنداعى حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاق ۇلتى بولعاندىقتان ءبىز ءۇشىن قازاقى بولمىستى, قازاقى رۋحانياتتى, قازاقى سالت-ءداستۇردى ساقتاپ قالۋ, سونى دارىپتەۋ, سونى ۇيرەنۋ ماڭىزدى. سوندىقتان دا ءبىز ءۇشىن اتاجۇرتىمىز – قازاق ەلىنىڭ ورنى بولەك. قانداي قۇندىلىق, قانداي رۋحاني ءنار بولماسىن ءبىز قازاق ەلىنەن الۋعا اسىعامىز.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

Baq.kz 

وسى ايداردا

دوباۆيت كوممەنتاري

Close