RÝSLAN TILEÝBAEV: ORALMANDAR ÚKIMET USYNǴAN О́ŃIRLERGE BARSA, MÚMKINDIK KО́P

– Elbasy tapsyrmasynan keıin shettegi qandastarymyzǵa rýhanı kómek retinde qolǵa alynyp jatqan is bar ma?

– О́tken jyly jazda ózderińiz biletindeı Elbasynyń qatysýymen úlken Quryltaı ótti. Sol Quryltaı jıynynda Prezıdent birqatar tapsyrmalar berdi. Soǵan baılanysty qazirgi ýaqytta Mádenıet jáne sport mınıstrligi Úkimet Qaýlysynyń jobasyn daıyndap jatyr. Ol tikeleı sheteldegi qandastarymyzǵa qoldaý kórsetý, rýhanı kómek kórsetýge arnalǵan mádenı joba bolmaqshy. Sondyqtan Dúnıejúzi qazaqtar qaýymdastyǵy arqyly júrgiziletin bolady. Jobada shet elde turatyn qazaq dıasporalaryn oqýlyqpen, túrli ádebıettermen, aqparattyq basylymdarmen qamtamasyz etý máselesi de qarastyrylǵan.

– Memleket basshysy bergen tapsyrmalardyń júzege asý barysy qalaı?

– Jańa joǵaryda aıtqan Elbasynyń Quryltaıda bergen tapsyrmasynyń keıbireýleri qazirdiń ózinde oryndala bastady. Atap aıtar bolsaq, memlekettik oqý granty bıylǵy, ıaǵnı 2017-2018 oqý jylynda eki ese ulǵaıdy. Buryn barlyq granttyń 2 paıyzyn ıelengen bolsa, qazirgi ýaqytta 4 paıyzǵa jetti. Mysaly jyl saıyn 30 myńnan astam grant bólinse, sonyń 4 paıyzy shetten kelgen qandastarymyzǵa tıesili degen sóz.

– Qazir shetten kelgen qandastarymyzǵa kvota berile me?

– Kvota máselesi boıynsha. Mysaly elimiz boıynsha kvota beriletin oblystar bar. Ásirese soltústik óńirler. Mysaly Qazaqstan respýblıkasy boıynsha halyqtyń ishki kóshi-qonynyń negizgi maqsat – el terrıtorııasynda halyq tyǵyzdyǵyn birkelki ustaý. Sebebi ózderińiz biletindeı ońtústik óńirde halyq tym tyǵyz ornalasqan. Elimiz halqynyń 50 paıyzǵa jýyǵy Ońtústik, Almaty, Jambyl oblystarynda ornalasqan. Al kerisinshe soltústik óńirlerde 20 paıyzdaıy ǵana bar. Osy terrıtorııalyq teńsizdikti joıý úshin shetten kelgen qandastarymyzdy da soltústikke jiberý máselesi qolǵa alynyp jatyr. Ol úshin túrli yntalandyrý jumystary da qosymsha júrgizilip jatyr.

Mysaly, bıylǵy jyly 1500 adamǵa kvota belgilengen. Ol sol memleket belgilep bergen óńirlerge kóship barǵan otbasynyń ár adamyna 80 myń teńge kóleminde bir retki kómek beriledi degen sóz. Onyń syrtynda kóship kelgen otbasy úı jaldap turatyn bolsa, bir jyldyq shyǵynyn úkimet ózi tóleıdi. Onyń mólsheri otbasyndaǵy adamdardyń sanyna, otbasynyń qaıda ornalasqanyna baılanysty, qalalyq jerde me, aýylda ma degendeı. Aýyl men qalada páter jaldaýdyń baǵasy eki túrli ekenin ózderińiz de bilesizder. Osyǵan baılanysty 15-ten 30 AEK deıingi mólsherde úı jaldaýǵa ketetin shyǵyndy, ıaǵnı aı saıyn 36-72 myń teńge kólemindegi qarjyny úkimet ózi tólep beredi. Bul aıyna ketetin shyǵyn. Mysaly bir aıǵa 50 myń teńgege úı jaldap turǵan otbasy jylyna 600 myń teńgesin únemdeıdi degen sóz. Al eger, sol óńirge kóship barǵan otbasy bir jyldy kútpeı, úı satyp alamyn deıtin bolsa, jańaǵy 600 myń teńgeni úkimet birden tólep beredi. Bul soma jetpeıtin bolsa, kóship kelýshi ózi aqsha qosady, al bul soma artyǵymen jetip, artylyp qalatyndaı bolsa, artyq qalǵan aqshany sol otbasy óz ıgiligine jarata alady.

– Shetten kelgen qandastarymyz ben ishki kóshi-qon boıynsha qonys aýdaratyn qazaqstandyqtar arasynda qandaı da bir zańnamalyq nemese áleýmettik qamsyzdandyrý boıynsha aıyrmashylyq bar ma?

– Qazaqstan Respýblıkasynyń kóshi-qon týraly zańnamasynda shetten kelgen qandastar men ishki kóshi-qon boıynsha ońtústikten soltústikke kóshken qonys aýdarýshylar arasynda aıyrmashylyq joq. Biz óz azamattarymyzǵa qandaı jaǵdaı jasap, qandaı múmkindik berip otyrsaq, shetten kóship kelgen aǵaıynǵa da týra sondaı jaǵdaı jasaýdy qolǵa alyp otyrmyz. Biz eshkimdi de shetelden keldiń be, Shymkentten keldiń be, Jambyldan keldiń be dep bólmeımiz. Kim kóship keldi, qaıda qonystandy, qazaq pa, boldy. Qoldaý sharalary barlyǵyna ortaq.

– Soltústik óńirlerge qonys aýdarýshylarǵa qandaı kómekter kórsetiledi?

– Ishki kóshi-qon bolsyn, syrttan keletin aǵaıyn bolsyn, barlyǵyna ortaq 2018 jyldan bastap taǵy eki joba qostyq. Onyń biri – jumys berýshilerge sýbsıdııa. Mysaly, kóp adam kóship barǵan jerinen jumys tappaı qınalatyny belgili, sony jeńildetý maqsatynda, eger jumys berýshi kóship kelýshiler qatarynan keminde 5 adamdy olardyń otbasyn kóshirý, jańa turǵylyqty jerine jaıǵasyrý, balalaryn balabaqshaǵa, mektepke ornalastyrý boıynsha shyǵyndardyń barlyǵyn sheshe otyryp, turaqty jumysqa qabyldasa, memleket oǵan 450 AEK boıynsha sýbsıdııa beredi. Bul – 1 mln-nan astam soma, qaıtarymsyz kómek.

Bıylǵy jyly qolǵa alynǵan ekinshi joba ol – bıznes-ıdeıalardy júzege asyrýǵa beriletin memlekettik granttar. Mysaly qazirgi ýaqytta shetten keletin aǵaıyndardyń ortasynda da orta bilimmen ǵana keletinder, tipti bastaýysh synypty ǵana bitirip, ómirboıy mal sońynda ótken adamdar da keledi. 60 paıyzǵa jýyǵynyń joǵary bilimi joq nemese belgili bir maman ıesi emes. Sondyqtan da ol kisiler jer bolsa, Qazaqstanda mal sharýashylyǵymen aınalysqysy keledi. Sodan óz nápaqasyn taýyp, mal bordaqylaý arqyly óz isin dóńgeletkisi keledi. Al ondaı azamattar óz isimen aınalysyp, óz sharýashylyǵyn damytyp, eńbek etemin, kásip ashamyn degen bıznes-ıdeıasy bolatyn bolsa, memleket 100 AEK kóleminde qaıtarymsyz granttar beredi.

Mysaly, muny bylaı dep túsinýge bolady. Shet elden bolsyn, tipti Qazaqstannyń óz ishinen bolsyn kóship kelgen adamnyń ózi qolynan is keletin, misekerligi bar, tigin tigý, túrli aǵash buıymdaryn jasaý, temirden túıin túıgen sheber dep eseptesek, memleket sol adamnyń kásibin alyp júrýi úshin, tiginshige tigin mashınasyn, aǵash sheberine stanogin degen sekildi qural-saımandaryn satyp alýǵa osy qarajatty paıdalana alady.

– Basqa qandaı tıimdilikter bar?

– Jalpy qonys aýdarýshylar «Nátıjeli jumyspen qamtý» baǵdarlamasynyń basqa baǵyttaryna qatysa alady. Baǵdarlama negizgi úsh baǵyt boıynsha iske asyrylady. Birinshi baǵyty – baǵdarlamaǵa qatysýshylardy tehnıkalyq jáne kásiptik bilimmen jáne qysqa merzimdi kásiptik oqýmen qamtamasyz etý; ekinshi – jappaı kásipkerlikti damytý; úshinshi – halyqty jumyspen qamtýǵa járdemdesý. Bul baǵdarlama tikeleı Elbasynyń bastamasymen qolǵa alynyp, eki jyldan beri iske asyrylyp keledi.

Baǵdarlamanyń birinshi baǵyty boıynsha qonys aýdarýshylar kolledjderde, kásiptik tehnıkalyq bilim berý uıymdarynda tegin bilim ala alady.

Al qysqa merzimdi kýrs degenimiz – mysaly siz kóship kelgen azamatsyz, buryn mektep bitirdińiz, tipti joǵary oqý ornyn bitirdińiz, biraq sol mamandyǵyńyz boıynsha qolaıly jumys joq. Biraq siz jas bala emessiz, otbasyn asyraý kerek, tezdetip jumysqa ornalasýyńyz kerek degendeı. Osyndaıda úkimettiń arnaıy shyǵarǵan 1 aıdan 6 aıǵa deıin jalǵasatyn qysqa merzimdi kýrsynan ótýińizge bolady. Onda kúndelikti turmysqa kerekti mamandyqtar, shaǵyn kásipkerlikke tıimdi shashtaraz, dánekerleýshi, aspaz, sylaqshy degen sekildi jumysshy mamandyqtarǵa daıyndaıdy.

Oqý merziminde bilim alýshylarǵa stıpendııa, oqý ornyna barý men qaıtý shyǵyndaryna jáne turýǵa materıaldyq kómek kórsetiledi.

– Shetten kelgen qandastarymyz shaǵyn nesıe ala ala ma?

– Taǵy da qaıtalap aıtamyn, Qazaqstan Respýblıkasy boıynsha áleýmettik salada shetten kelgen qandastarymyz ben ishki kóshi-qon arqyly qonys aýdarǵan Qazaqstan azamattarynyń mártebesi birdeı. Qazaqstan óz azamattaryna konstıtýııa boıynsha qandaı kepildikter beredi, shetten kelip, oralman mártebesin alǵan qandastarymyzǵa da týra sondaı kómekter kórsetiledi.

Sony eskere otyryp, memlekettiń taǵy bir jeńildigin aıta ketýge bolady. Ol – kásip bastaımyn degen adamdarǵa beriletin mıkro-kredıtter. Bıyl bul nesıe somasy 18 mln teńgege deıin bardy. Soltústik óńirge kelip, sharýashylyqpen aınalysamyn degen azamattarǵa osy mıkro-kredıt arqyly da óz jaǵdaıyn jasap, kásibin ashýyna bolady. Jáne bir aıta keterligi, osy shaǵyn-nesıe berý máselesi boıynsha Prezıdentimizdiń sońǵy tapsyrmasyna sáıkes memleket qorynan 20 mlrd teńge bólindi.

Biz úshin Qazaqstan halqynyń ózin-ózi jumyspen qamtyp, shaǵyn jáne orta bıznesti damytýy eń basym baǵyttardyń biri, sondyqtan da Qazaqstan Úkimeti eldiń damýyna úles qosamyn degen azamatty qashan da qoldaýǵa daıyn.

– Áńgimeńizge rahmet!

Baq.kz