«ورالماندار كەدەي ەكەن»

اڭگىمەنى ارىدەن باستاساق. تۋراسى – وزىمىزدەن. ەلىمىز ەگەمەندىك الىپ ەس جيىپ, ەتەك-جەڭىمىزدى جاپپاي تۇرىپ, ەلباسى قانداستاردى وتانعا شاقىردى. الدىن ارنايى ۇشاقپەن الدىردى. سوڭى ىلەسە كوشتى. كوش 2000 جىلدان كەيىن ۇلعايا ءتۇستى. جاڭا عاسىردىڭ العاشقى ون جىلدىعى ەلگە ەل, باسقا باس قوسىلعان جاقسى كەزەڭدەردىڭ ءبىرى بولدى. ارينە, ەلىمىز ءۇشىن دە, كوشىپ كەلگەن قانداستار ءۇشىن قيىندىقتار بولمادى ەمەس, بولدى. بىراق, قيىندىق ارتتا, جاقسىلىق الدا ەدى. وسى ۇمىتپەن ۇدەرە تارتقان قازاق ەلى بۇگىنگى كۇنگە الەمدى اۋىزىنا قاراتقان الپاۋىت بولماسا دا, الىپتار ساناساتىن ايتۋلى مەملەكەتەر قاتارىنا قوسىلدى. شۇكىر دەلىك! الايدا قازىرگى قاۋىپ – جەرىمىزدىڭ تۇتاستىعى. اسىرەسە, سامساپ جاتقان سولتۇستىك ايماقتاردى ساقتاپ قالۋ ماسەلەسى ۇكىمەت نازارىندا. پرەزيدەنت بۇيرىق بەرىپ, ىشكى كوشى-قوندى تاپسىردى. «ورالمان كەلىپ ورتا تولعانشا, قىرىم سىندى جەرىمىزدىڭ سول جاق شەتى وپىرىلىپ كەتپەسىن» دەگەنى. تاپسىرمانى بيلىك مۇلتىكسىز اتقارۋعا, بولىنگەن قارجىنى «بولشەكتەمەي» اقتاۋعا تىرىسىپ-اق باعۋدا. بىراق, نەگە ىشكى كوشى-قون الىگە باياۋ? نەگە «نان ىزدەپ» شىمكەنتتەن الماتىعا سابىلعاندار, دايار اسقا تىك قاسىق بولىپ تەرىستىككە قوتارىلا تارتپايدى? سەبەپ – سۋىق دەيدى, «جىلى ورىندى سۋىتقىسى كەلمەيدى». ول ءجاي عانا سىلتاۋ. اق قار, كوك مۇزدا الاقان جايىپ كوشەدە وتىرعاندا سۋىق بولمايتىن تابيعات, ات ارىتىپ ارقاعا اۋعاندا سۋىق بولا قالاتىنى نەسى? جوق, گاپ باسقادا. بۇرىنعى جەمقورلىقتىڭ سالقىنى بۇگىنگى اكىمدەرگە دەگەن سەنىمنەن ايىرعان. قۇرعاق ۋادەدەن قورقادى. كوشىپ بارىپ دالادا قالۋدان, نولدەن باستاپ تۇرمىس كەشۋدەن قورقادى. ءسىز كۇندە بولماسا دا, جىلىنا ءبىر بارىپ-كەلىپ, تىم قۇرىعاندا بارعان-كەلگەننەن ەستىپ-ءبىلىپ وتىرعان, ءوزىڭىزدىڭ «مىنا تۇرعان» كورشى وبلىسىڭىزعا كوشىپ بارۋدان وسىنشاما قورقىپ وتىرعاندا, شەتەل اسىپ, تانىمايتىن ەل-جەرگە كوشىپ كەلۋدىڭ قانشالىقتى قيىن ەكەنىن ەلەستەتە بەرىڭىز… وعان قازىرگى قىتايدىڭ سول جاقتاعى قازاقتارعا قولدانىپ جاتقان زورلىق-زومبىلىعىن قوسىڭىز. سالدارىنان دۇنيە-مۇلكىن تاستاپ قاشىپ كەلۋگە ءماجبۇر. نەگە? ەندى قاراڭىز…
سوناۋ 2000 جىلداردىڭ العاشقى ون جىلدىعىندا قىتايدان كوشىپ كەلگەندەر:
1- ء«بارىن» (اتاق-ابىروي, ءىرى لاۋازىم, قىزمەتتەرىن) تاستاپ كوشكەندەر لەگى. (ونەر, مادەنيەت, ادەبيەت پەن سپورت سالاسىنداعى تانىمال تۇلعالار دا بار)
2- زەينەتكەرلەر.
3- ەگىنشى-مالشى قاۋىم وكىلدەرى. بايى دا, كەدەيى دە, ورتا تابى دا بار.
4- جاستار. جۇمىس تاپقانى جۇمىس ىستەدى, وقىعانى وقىدى.
ال قازىرگى قىتايدا قالعاندار:
1- مەملەكەت قىزمەتكەرلەرى.
2- «تانىمايتىن ەل-جەر» – دەپ, قورىققاندارى.
3- قىتايدىڭ ۋاقىتشا ساياساتىنا سەنىپ قالعاندار.
4- بايلىعىن, دۇنيە-مۇلكىن قيماعاندار.
ماسەلە بۇلاردىڭ قالاي قالعانىندا ەمەس, كىمنىڭ قالعانىندا بولىپ تۇر. باسىم بوپشىلىگى – ماماندار. مامان بولعاندا ەلىمىزگە قاجەتتى ماماندار. بىلىكتى دارىگەرلەر, ۇستازدار, تاعىسىن-تاعى… ولار «اششى ەڭبەكتىڭ ءتاتتى جەمىسىن جەيمىز, زەينەتكە شىعىپ الىپ بارامىز» – دەگەندەر. ءجون. ويتكەنى بۇل جاققا كەلسە, ولاردىڭ ەڭبەك ءوتىلىمى قاراستىرىلمايدى. ديپلومدارى تانىلمايدى. قىتاي ونداي مۇمكىندىك بەرمەيدى. جانە ولار – ۇكىمەت جۇمىسىنان باسقا ەشتەڭە ىستەي المايتىن «اق الاقاندار.» ياعني, مۇندا كەلىپ بازارعا, ەگىن نەمەسە مال شارۋاشىلىعىنا كىرىسىپ كەتە المايدى. ەندى نە ىستەمەك كەرەك? قىتايدان زەينەتاقى الۋ كەرەك. بۇل جاققا كەلگەندە باسقاشا جانباعىس پەن كۇن كورىستىڭ ءتۇرى جوق. ولار سول زەينەتكە شىعاتىن سوڭعى 3-4 نەمەسە 5-6 جىلىن كۇتىپ جۇرگەندە قىتايدىڭ ساياساتى ءبىر-اق جىلدا «اۋدىرىلىپ» شىعا كەلدى. دۇنيە-مۇلكىن ساتىپ اتامەكەنگە كەتپەك تۇگىلى, ءوز باستارىن الىپ شىعۋ مۇڭعا اينالدى. ەندى مۇمكىندىك بولسا, ءدام تارتسا كەلەدى ولار. ەل-جەرىن اڭساپ, جەتە الماي وتىرعانى قانشاما?! اتتەڭ جەتە الماي وتىر. ەرتەڭ ولار وتان ءۇشىن بار بايلىعىن قىتايعا تاستاپ, قاشىپ كەلسە — «ورالماندار كەدەي ەكەن» دەمەڭىز. قايتا سولارعا بۇگىننەن باستاپ جۇمىس تابۋ, قۇجاتتارىن راسىمدەۋدى جەڭىلدەتۋ جولدارىن قاراستىرۋىمىز كەرەك. جۇرت بولىپ جۇمىلىپ, قيىندىق اتاۋلىعا توتەپ بەرۋگە ءتيىسپىز. تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ قالۋدىڭ تاعى ءبىر جولى – وسى بولماق.