Әйелдерге рақымшылық жасау – профессор Қоғамовтың пікірі

Заң ғылымдарының докторы, М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ профессоры, құрметті заңгері Марат Қоғамов «Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы» ҚР Заңын және қылмыстық циклдегі құқық саласын зерттеп, елдегі гендерлік және қылмыстық саясатының өзара байланысы туралы өз пікірімен бөлісті. «Мен әйелдерге қылмыстық құқықты қолдану туралы өз көзқарасымды ұсынудың әр мүмкіндігін қолданамын. Оның мәні-әлеуметтік немесе түзету жұмыстарына баса назар аудара отырып, жазаның жаңа, жеңілдетілген түрлерін енгізу. Мен әйелдерді қамауға алудың, бас бостандығынан айырудың жақтаушысы емеспін», – деді ол «Аргументы и факты Казахстан» газет мақаласында.

«Бір жағынан, елде екі жыныстағы адамдардың кез-келген әлеуметтік қызметке тең құқығы бар екендігі таңқаларлық, бұл гендерлік кемсітушілікке жол бермейді. Екінші жағынан, ерлер мен әйелдерде әртүрлі хромосомалар жиынтығы, табиғи рөлдер және психикалық құрылымы бар биологиялық заңдардан құтылу мүмкін емес. Дәрігерлердің айтуынша, аурудың дамуы мен емдеудегі айырмашылықтар. Сондықтан ҚР Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссия қызметінің маңызы зор. Бірақ бұл ерекшеліктер қоғамдық өмірдің барлық салаларында және сот төрелігін жүзеге асыруда үлкен рөл атқаратын мемлекеттік құрылымда ескерілуі керек.

Қылмыстық құқық маманы бола отырып, мен әйелдер мен ерлерді қылмыс субъектісі ретінде бір-бірімен теңестіргенін көремін, бұл көптеген сұрақтар туғызады. Қамау орындарындағы әйелдер үшін жағдайларды жеңілдету бөлігінде – балалар жас болған кезде жасына, жүктілігіне, анасына қатысты кейбір ескертпелер бар. Егер қазақтардың әдеттегі құқығының бастаулары мен дәстүрлеріне, профессор Салық Зиманов қазақстандық заң ғылымының мақтанышы жинаған материалдарға қайта оралсақ, онда сол кездегі әйелдерге деген ізгілікті және жанашыр қарым-қатынас болғаны анық болады. Рас, сол кезде олар қылмыс жасағаны да болмады, далада түрмелер де болған жоқ.

Мен әйелдерге қылмыстық құқықты қолдану туралы өз көзқарасымды ұсынудың әр мүмкіндігін қолданамын. Оның мәні-әлеуметтік немесе түзету жұмыстарына баса назар аудара отырып, жазаның жаңа, жеңілдетілген түрлерін енгізу. Мен әйелдерді қамауға алудың, бас бостандығынан айырудың жақтаушысы емеспін. Тіпті ауыр және аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін жаза күдіктіден сотталғанға дейін, оның төлем қабілеттілігіне қарамастан жасалуы тиіс. Тергеу процедурасы, сот сараптамаларының әдістері ерекше болуы керек. Колонияларда әйелдерді ұстау ережелерін қайта қарау қажет, онда олардың негізгі қажеттіліктері, кем дегенде, жеке гигиенаны сақтау кезінде ескерілмейді. Бұл әйелді қорлап қана қоймай, мекемелерде жол берілмейді, оның мақсаты, тіпті бас бостандығынан айыру жағдайында да, адамға лайықты өмірлік нұсқауларды орнату, дамыту.

Жазасын өтегеннен кейін әйелдердің қоғамға қайта қосылуына және қайта әлеуметтенуіне көмектесу үшін оларға ілесіп жүруді қамтамасыз ету өте маңызды. Мұнда денсаулық, тұрғын үйдің болуы, жұмыс орны, туыстарымен, балалармен қарым-қатынасты қалпына келтіру туралы қамқорлық бар… Мұның бәрін жергілікті атқарушы билік пен үкіметтік емес ұйымдар өз мойнына ала алады және алуға тиіс.

Қорытындылай келе, мен әйелдерге рақымшылық жасауды қолдаймын. Елде маңызды күндер мен айтулы оқиғаларға орайластырылған рақымшылық аз болмады. Егер Президентіміз саяси ерік-жігер танытып, Парламентті қолдаса, бұл адам құқықтарын сақтау саласындағы алға қарай жасалған үлкен қадам, жаңа Қазақстан жолындағы нақты қадамдарды көзбе-көз көрсете отырып, әлемдік маңызы бар прецедент болар еді. Біздің қоғамға жоғары құндылық – адам бостандығы мен оның алмастырылмайтындығын түсіну негізінде бірігуге көмектеседі».

Заң ғылымдарының докторы, М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ профессоры, ҚР құрметті заңгері Марат Қоғамов