نۇرلان ەسەنعازى: «الەم مەديتسيناسى 85 جىلى تىيىم سالعان جورگەكتى ءبىز ءالى قولدانىپ ءجۇرمىز»

جورگەكتىڭ نارەستە دەنساۋلىعىنا وتە زيان ەكەنىن ءبارى بىلەدى. ونىڭ قۇرامىنداعى «سۋپەرادسوربەنت», «پولياكريلاتناتري», «تريبۋتيلەن» دەگەن ۋ تۇرلەرىن حيميانى وقىعان ءاربىر بالا بىلەدى. جورگەكتىڭ نەگىزگى قاباتى جۇقا پلاستيكادان تۇرادى. سىرتى «سۋپەرادسوربەنتامەن» قاپتالعان. سۇيىقتى سورىپ الىپ, «جوق قىلاتىن» قۇرال وسى. بۇنىڭ قۇرامىندا «پولياكريلاتناتري» بار. بۇل زاتتى 1985 جىلدان باستاپ, مەديتسينا سالاسىندا قولدانۋعا الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى تىيىم سالعان. اسىرەسە, ءسابيدىڭ جىنىس مۇشەسىن بولاشاقتا بەلسىزدىككە ۇشىراتاتىن زات – «تريبۋتيلەن» دەيتىن پالە. بۇل حيميكات ادامنىڭ يممۋندىق قابىلەتىن وراسان السىرەتەدى.
سوڭعى جىلدارى مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ وقيعاسىن ءجيى قايتالانۋىنىڭ دەندەپ كەتۋىنىڭ ءبىر ۇشى پامپەرستىڭ كەساپاتىندا جاتىر. سەبەبىنە ۇڭىلسەك: «پامپەرس» كيىپ ەرجەتكەن بالا قاي كەزدە, قاي جەردە, قانداي كۇيدە بولعانىنا قاراماستان(ۇيىقتاپ جاتىپ تا) دارەتىنكە وتىرىپ قويادى. ويتكەنى, ول بالادا دارەتىن ۋاقىت پەن ورىنعا قاراي رەتتەپ, ۇستاپ ءجۇرۋ قابىلەتى جويىلعان. ياعني, رەفلەكس ءالسىز نەمەسە قالىپتاسپاي قالعان. ءسابي كەزىندە ورنىقپاي قالعان رەفلەكستىڭ زاردابىن ەسەيگەندە تارتپاق. قىسقاسى, «پامپەرستىڭ» سالدارىنان دارەت سىندىرۋ رەفلەكسى جويىلىپ, «ەنۋرەز», ياعني شىجىڭ دەرتىنە ۇشىراعان ءجاسوسپىرىم اقىرى ءوزىن-ءوزى مەرت ەتىپ تىنادى. شىجىڭ دەرتى بالاباقشانى قويىپ, مەكتەپتىڭ جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا دا كوپتەپ كەزدەسەدى. ءارى جىل سايىن كوبەيۋ ۇستىندە. دارەتىنە يە بولماۋدىڭ اقىرى قاسىرەتتى جاعدايعا اكەلىپ سوعادى. ونداي جاعدايعا ۇشىراعان بالانىڭ ىشكى كۇيزەلىسىن ادەتتە اركىم تۇسىنە بەرمەيدى.
سوڭعى 25 جىلدا ەۋروپا ەلدەرىندە بالا تۋدىڭ ازايۋىنىڭ ءبىر سەبەبى بەدەۋلىك پەن بەلسىزدىكتىڭ اسەرى دەپ ءجۇر. سەبەبى, پامپەرس كيىپ وسكەن بالانىڭ قۋاتى قىرىققا جەتەر-جەتپەستە توقىراپ قالادى ەكەن. اللا تاعالانىڭ جاراتۋى بويىنشا, ۇل بالانىڭ مۇشەسىنىڭ ۇشى مەن ەن قالتاسىنىڭ قالىپتى تەمپەراتۋراسى بولادى. جاس بالا پامپەرسكە كىشى دارەتتى جىبەرگەن كەزدە دەنە تەمپەراتۋراسى بىردەن جوعارىلايدى. ازدان كەيىن پامپەرسكە سىڭگەن ءزار قايتادان سۋيدى. ءسويتىپ, قىسقا ارالىقتا ءبىر كۇيدەن ەكىنشى كۇيگە الماسقان تەمپەراتۋرا اتالىق بەزدىڭ دامۋىن تەجەيدى. دەمەك, تابيعي قۋاتىن جويىپ جىبەرەدى. بۇنداي جاعداي قىز بالاعا دا كەرى اسەر ەتەدى. وسىدان بارىپ بەلسىزدىك پەن بەدەۋلىك اۋرۋىنا ۇشىرايدى. بۇل – ۇلتقا تونگەن ۇلكەن قاۋىپ. حالىقتى وسىرەتىن دە, وشىرەتىن دە – ايەل! قازىرگى جاس كەلىنشەكتەردىڭ ءوز جانىن ايالاپ, جالقاۋلانىپ, بالاسىن بەسىككە بولەمەي, پامپەرس كيگىزۋى قازاق حالقىن «ءوشىرىپ» جىبەرۋى مۇمكىن. سوندىقتان ەرى بار, ايەلى بار «ۇرپاعىم بولسا ەكەن» دەگەن ءاربىر قازاق قاتتى ويلانۋلارى كەرەك.

نۇرلان ەسەنعازى

فب پاراقشاسىنان