Еуропалық одақ Қазақстанға ерекше мүмкіндік берді: көмірді Ресей порттары арқылы транзитпен өткізуге рұқсат етілді, деп хабарлайды QANDASTAR сайты Elmedia порталына сілтеп. Бұл шешім қатаң бақылаудағы және шектеулі ерекшелік ретінде қабылданды. Еуропа өз энергия қауіпсіздігін сақтағысы келеді, ал аймақтық бағыттар әлі де Ресей арқылы өтетіні анықталды.
Ережеге сай, қазақстандық көмір ресейлік порттар арқылы тек екі шартпен тасымалданады: оның шығу тегі нақты дәлелденуі және санкцияға іліккен тұлғалармен ешқандай байланысы болмауы тиіс. Порттар тек логистикалық торап ретінде қызмет етеді — меншік иесі өзгермейді, ал операциялар «сұр схемаға» айналмайды.
Брюссельдің бұл қадамға баруының себебі — энергетикалық нарықтағы тұрақсыздық. Өткен жылы Қазақстанның көмірі ЕО импортының шамамен 6,5 пайызын құраған. Бағаның күрт көтерілуі мен жеткізілімдегі үзілістерден кейін ЕО басқарылатын икемділік жолын таңдады: қатаң бақылаумен шектелген рұқсат — тапшылықтан әлдеқайда тиімді.
Бұл шешім Астана үшін ескі шындықты еске салды: теңізге тікелей шығатын жолы жоқ ел өзге елдердің инфрақұрылымына тәуелді. Теміржолдар мен порттық қуаттар тарихи тұрғыда Ресеймен байланысты. Ал Каспий мен Транскаспий бағытының әлеуеті әзірге шектеулі. Сондықтан Еуропа енгізген әрбір ерекше рұқсат Ресейдің аймақтағы нақты ықпалын көрсетеді.
Ендігі назар сирек кездесетін және стратегиялық маңызды минералдарға ауды. Еуропа Қытайға тәуелділікті азайту үшін шикізат көздерін әртараптандыруға ұмтылуда. Қазақстанның минералдық базасы мен қайта өңдеу әлеуеті бұл тұрғыда ерекше маңызға ие. Алайда серіктестік артқан сайын талаптар да күшейеді: жеткізу тізбегінің ашықтығы, соңғы тұтынушының тексерілуі және қос мақсатты өнімнің болмауы шарт.
Астана осы тепе-теңдікті сақтауға тырысуда: бір жағында — ЕАЭО және Ресеймен сауда-инфрақұрылымдық байланыс, екінші жағында — ЕО мен АҚШ-пен жаңа технологиялар мен инвестициялар. Барлық үдеріс сертификаттар мен деректердің ашықтығына негізделген.
Алдағы уақытта үш сценарий ықтимал:
-
Бақыланатын тұрақтылық – транзит жүйесі жұмыс істеп, бақылау күшейеді, ал көлем тұрақталады.
-
Саяси кері әсер – ережелер бұзылса, ЕО санкцияларды қатаңдатып, бизнес жаңа, ұзақ әрі қымбат бағыттарға кетеді.
-
Интеграциялық серпін – Еуропа сирек металдар мен аккумулятор материалдары бойынша Қазақстанмен ынтымақтастықты жеделдетіп, инфрақұрылымға инвестиция бөледі.
Көмір транзиті Еуропаның энергетикалық қауіпсіздігінің шынайы шекарасын және Орталық Азияның Ресей логистикасына қаншалық тәуелді екенін көрсетті. Қазақстан үшін бұл мүмкіндік – өңдеуді арттырып, Каспий бағытын дамытып, стратегиялық серіктеске айналу жолы.
