121 مىڭنان استام قازاقستاندىقتىڭ تۇتىنۋشىلىق قۇقىعى بۇزىلعان

فوتو: اشىق دەرەككوز

قازاقستاندا تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەلەرى قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك كۇن تارتىبىندە ماڭىزدى ورىن الادى. 2024 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنىڭ تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاستار قوزعالىسى” اتتى قوعامدىق بىرلەستىگى اۋقىمدى سوتسيولوگيالىق جانە تالدامالىق زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ونىڭ ناتيجەلەرى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنىڭ قازىرگى جاعدايىن, نەگىزگى پروبلەمالار مەن جاقسارتۋ باعىتتارىن كورسەتەدى, دەپ جازدى qandastar.kz

وتىنىشتەر سانىنىڭ ءوسۋى: دابىل ءۇنى

جىل سايىن قازاقستاندىقتار وزدەرىنىڭ تۇتىنۋشىلىق قۇقىقتارىن بۇزعانى ءۇشىن ۋاكىلەتتى ورگاندارعا ءجيى شاعىمدانا باستادى. ەگەر 2020 جىلى 21 مىڭ ءوتىنىش تىركەلگەن بولسا, 2023 جىلى ولاردىڭ سانى 50 مىڭعا, ال 2024 جىلى 56 مىڭعا دەيىن ءوستى. وسىعان ۇقساس ءوسىم سالالىق مەملەكەتتىك ورگاندار مەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردا دا بايقالادى, وندا 2024 جىلدىڭ 9 ايىندا 121 مىڭنان استام شاعىم تىركەلگەن.

وتىنىشتەر سانىنىڭ كۇرت ءوسۋى ەكونوميكانىڭ جەكەلەگەن سالالارىندا جۇيەلى پروبلەمالاردىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتەدى. ەڭ ءجيى شاعىمدار بولشەك ساۋدادا (38,6%), ەلەكتروندىق كوممەرتسيا (23%) جانە تۇرمىستىق قىزمەتتەر (9%). قارجى قىزمەتتەرى (شاعىمداردىڭ ءوسۋى 182,1%), ءبىلىم بەرۋ (121,1%) جانە تۋريستىك قىزمەتتەر (116,8%) سالالارى ەرەكشە كوزگە تۇسەدى.

«قازىرگى تۇتىنۋشىلار تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىنا بارعان سايىن تالاپشىل بولىپ كەلەدى. بۇل زاڭنامانى جەتىلدىرۋدى دە, كليەنتتەردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن بيزنەستىڭ تاسىلدەرىن وزگەرتۋدى دە تالاپ ەتەدى», – دەپ اتاپ ءوتتى كوميتەت ماماندارى.

زەرتتەۋ ارقىلى انىقتالعان نەگىزگى ماسەلەلەر

زەرتتەۋدىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا, نەگىزگى ماسەلەلەر سالالارعا بولىنەدى. مىسالى, كولىك قىزمەتتەرى شاعىمدار سانى بويىنشا كوشباسشى بولدى. كولىكتىڭ شامادان تىس جۇكتەلۋى, كەستەنىڭ ساقتالماۋى, انتيسانيتاريا جانە قىزمەتكەرلەردىڭ دورەكىلىگى تەمىرجول پايدالانۋشىلارىنىڭ 64% جانە اۆتوموبيل پايدالانۋشىلارىنىڭ 71% نارازىلىق تۋدىردى. تۋريزم سالاسىندا ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 52,6%-ى كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىزدىعىن اتاپ ءوتتى. مەديتسينالىق قىزمەتتەر رەسپوندەنتتەردىڭ 41% -. قىزمەتكەرلەردىڭ بىلىكتىلىگىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنە, دورەكى تۇردە ەمدەلۋىنە جانە سانيتارلىق نورمالاردىڭ بۇزىلۋىنا بايلانىستى قاناعاتتاندىرمادى.

بانك سەكتورى رەسپوندەنتتەردىڭ 36%-ى ءۇشىن شاعىم كوزى بولدى. نەگىزگى ماسەلەلەرگە قوسىمشا قىزمەتتەردى ەنگىزۋ, جوعارى تولەمدەر جانە اۋدارىمدارداعى قاتەلىكتەر جاتادى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا رەسپوندەنتتەردىڭ 31%-ى وقىتۋشىلاردىڭ كاسىبيلىگىنىڭ تومەندىگىن جانە پەداگوگيكالىق ەتيكانىڭ بۇزىلعانىن كورسەتتى. ەلەكتروندىق كوممەرتسيا دا كوپتەگەن سۇراقتار تۋعىزادى. 2024 جىلعى 13 مىڭعا جۋىق شاعىم تاۋارلار تۋرالى سەنىمدى اقپاراتتىڭ جوقتىعىنا, تاۋارلاردىڭ مالىمدەلگەن سيپاتتامالارعا سايكەس كەلمەۋىنە جانە ينتەرنەت-دۇكەندەردىڭ اقشالاي قاراجاتتى قايتارۋدان باس تارتۋىنا قاتىستى بولدى.

نەگىزگى سالالارداعى قىزمەتتەردىڭ ساپاسىنا بايلانىستى ناقتى ماسەلەلەر بويىنشا ازاماتتاردىڭ پىكىرى ەرەكشە نازار اۋدارادى.

مىسالى: تەمىرجول كولىگى: رەسپوندەنتتەردىڭ كوپشىلىگى (64%) كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىنا نارازىلىقتارىن ءبىلدىردى. نەگىزگى تالاپتاردىڭ قاتارىندا قوزعالىس كەستەسىن بۇزۋ, ورىنداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى جانە ۆاگونداردىڭ انتيسانيتاريالىق جاعدايى بار. بۇل ماسەلە اسىرەسە قاراعاندى وبلىسىندا وتكىر سەزىلەدى, وندا پايدالانۋشىلاردىڭ 83% نارازىلىقتى اتاپ ءوتتى.

ەلەكتروندىق ساۋدا: رەسپوندەنتتەردىڭ 53% وسى سالاداعى قىزمەتتەردىڭ ساپاسىنا قاناعاتتانعانىنا قاراماستان, شامامەن 19% ەلەۋلى پروبلەمالاردى اتاپ وتەدى. ولاردىڭ نەگىزگىلەرى – تاۋارلاردىڭ سيپاتتاماعا سايكەس كەلمەۋى, اقشانى قايتارۋداعى قيىندىقتار جانە ساتۋشىلار تۋرالى اقپاراتتىڭ بولماۋى. اسىرەسە اقتوبە جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنان كوپتەگەن شاعىمدار كەلىپ تۇسۋدە.

سالاارالىق ۇيلەستىرۋ

مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قاتىسۋىمەن ۆەدومستۆوارالىق كەڭەستىڭ (مۆس) وتىرىستارىندا تالقىلاۋ تاقىرىبى ناقتى كەيستەر بولدى جانە ءتيىستى سالالارداعى ازاماتتاردىڭ قاناعاتتانۋشىلىعىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەتىن ۇسىنىمدار بەرىلدى. مۇنداي شارالار زەرتتەۋدىڭ ءفورمالدى ەمەس, ناقتى وزگەرىستەرگە ىقپال ەتەتىندىگىن كورسەتەدى. مىسالى, تۋريزم, بايلانىس جانە تەلەكوممۋنيكاتسيا قىزمەتتەرى سالالارى قاراستىرىلدى, تالقىلاۋلار كولىك جانە مەديتسينالىق قىزمەتتەردى, ينتەرنەت-پروۆايدەرلەردىڭ قىزمەتتەرىن, ونلاين-ساۋدانى جانە سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق باقىلاۋدى قامتىدى.

وتىرىس قورىتىندىسى بويىنشا بەيىندى مەملەكەتتىك ورگاندارعا تۇتىنۋشىلاردىڭ قاناعاتتانۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا جانە كەمشىلىكتەردى جويۋعا باعىتتالعان ۇسىنىمدار بەرىلدى. بۇل ماسەلەلەر ۇكىمەت پەن «امانات» پارتياسىنىڭ وتىرىستارىندا تالقىلاۋعا شىعارىلدى, بۇل ماسەلەگە نازار اۋدارۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتەدى. ناتيجەسىندە تۇتىنۋشىلاردىڭ قاناعاتتانۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان بىرلەسكەن جوبالار ازىرلەندى, بۇل جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋدىڭ پراكتيكالىق ماڭىزدىلىعىن تاعى دا اتاپ كورسەتەدى.

نارازىلىق گەوگرافياسى

ايماقتىق تالداۋ شاعىمداردىڭ سيپاتىنداعى ايىرماشىلىقتاردى انىقتادى. قوستاناي, قاراعاندى جانە جەتىسۋ وبلىستارىندا تەمىرجول كولىگىنە ءجيى شاعىمدانادى. اتىراۋ جانە جەتىسۋ وبلىستارىندا اۆتوموبيل كولىگى باستى پروبلەما بولىپ قالا بەرەدى. تۋريستىك قىزمەتتەرگە كوبىنەسە اقتوبە, سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنىڭ, سونداي-اق اباي جانە ۇلىتاۋ وبلىستارىنىڭ تۇرعىندارى شاعىمدانادى.

مەديتسينالىق قىزمەتتەر. اقمولا, اقتوبە وبلىستارىنىڭ, سونداي-اق اباي جانە ۇلىتاۋ وبلىستارىنىڭ تۇرعىندارىن قاناعاتتاندىرمايدى. بانك سەكتورى ءىرى قالالاردىڭ ازاماتتارىنا شاعىم تۇسىرەدى, ال ەلەكتروندى ساۋدا ماسەلەلەرى جالپىۇلتتىق ۇردىسكە اينالۋدا.

ءتيىمدى شارالار مەن ناتيجەلەر

2024 جىلى كوميتەت جۇمىستىڭ جوعارى تيىمدىلىگىن كورسەتتى. 56 مىڭ ءوتىنىشتىڭ 45% – ى تولىق كولەمدە قاناعاتتاندىرىلدى, 35% – ى تۇسىنىكتەمەلەر مەن كونسۋلتاتسيالار الدى, ال 15,7% – ى عانا باسقا ورگاندارعا جىبەرىلدى. بۇل ءاربىر ەكىنشى تۇتىنۋشى ءوز سۇراۋىنا جاۋاپ العانىن كورسەتەدى.

ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ءۇشىن 1217 جوسپاردان تىس تەكسەرۋ جانە 287 الدىن الۋ شارالارى جۇرگىزىلدى. ناتيجەسىندە 8,6 ملن تەڭگە سوماسىنا ايىپپۇل سالۋمەن 145 بيزنەس سۋبەكتىسى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. ءبىر جىل ىشىندە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارى 1,7 ملرد تەڭگەدەن استام سوماعا قالپىنا كەلتىرىلدى, بۇل وتكەن جىلدىڭ كورسەتكىشتەرىنەن 163% – عا ارتىق.

زاڭنامالىق باستامالار

تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن كوميتەت بىرقاتار زاڭنامالىق باستامالار ازىرلەدى. ولارعا مىنالار جاتادى: تۇتىنۋشىلارعا قۇقىقتاردى قورعاۋ ءتاسىلىن تاڭداۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ (سوتقا دەيىنگى ءتارتىپ, سوت نەمەسە مەملەكەتتىك ورگانعا جۇگىنۋ); تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى ومبۋدسمەن ينستيتۋتىن ەنگىزۋ; ادامداردىڭ بەلگىسىز توبىن قورعاۋعا تالاپ-ارىز بەرۋ; ەلەكتروندىق ساۋدانى رەتتەۋدى كەڭەيتۋ جانە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن ساقتاۋ ءۇشىن تسيفرلىق پلاتفورما يەلەرىنە جاۋاپكەرشىلىكتى ەنگىزۋ.

«بۇل باستامالاردى قابىلداۋ ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن ءومىردىڭ بارلىق سالالارىندا جان – جاقتى قورعاۋعا جانە سالاارالىق ۇيلەستىرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى», – دەپ اتاپ ءوتتى كوميتەت.

زەرتتەۋدىڭ قول جەتىمدىلىگى

اشىقتىقتى ارتتىرۋ ءۇشىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرى كوميتەتتىڭ رەسمي سايتىندا ورنالاستىرىلعان, وندا ءاربىر مۇددەلى ازامات نەمەسە ۇيىم وزەكتى دەرەكتەرمەن تانىسا الادى. مۇنداي قادام قوعامدى اقپاراتتاندىرۋعا عانا ەمەس, مەملەكەتتىك ورگاندارعا الىنعان دەرەكتەردى ءتيىمدى شەشىمدەر مەن ستراتەگيالاردى ازىرلەۋ ءۇشىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل سونىمەن قاتار تۇتىنۋشىلىق قۇقىقتار سالاسىنداعى نەگىزگى ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن جاڭا باستامالارعا جول اشادى. بۇدان باسقا, زەرتتەۋ بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندارعا جىبەرىلەدى, بۇل انىقتالعان پروبلەمالارعا جەدەل دەن قويۋدى جانە پارمەندى شارالار ازىرلەۋدى قامتاماسىز ەتەدى.

«ۇسىنىلعان دەرەكتەر ءاربىر مۇددەلى ورگانعا پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن ءتيىمدى شەشىمدەر ازىرلەۋگە كومەكتەسەتىنىنە سەنىمدىمىز», – دەدى كوميتەت وكىلدەرى.

بولاشاق ءۇشىن

تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ مەملەكەتتىڭ, بيزنەستىڭ جانە قوعامنىڭ ۇيلەستىرىلگەن ارەكەتتەرىن تالاپ ەتەدى. تۇراقتى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ, حالىقتى اعارتۋ جانە جوسىقسىز ساتۋشىلارعا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ازاماتتار ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋعا نەگىز بولادى. 2024 جىلدىڭ وڭ ناتيجەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ, كوميتەت جاعدايدى جاقسارتۋ جانە زاڭنامالىق باستامالاردى ەنگىزۋ جونىندەگى جۇمىستى جالعاستىرۋعا نيەتتى. تەك بىرلەسكەن كۇش-جىگەرمەن ءار تۇتىنۋشى ءوزىن قاۋىپسىز سەزىنەتىن جۇيەنى قۇرۋعا بولادى.