121 myńnan astam qazaqstandyqtyń tutynýshylyq quqyǵy buzylǵan

Foto: ashyq derekkóz

Qazaqstanda tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý máseleleri qoǵamdyq jáne memlekettik kún tártibinde mańyzdy oryn alady. 2024 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Saýda jáne ıntegraııa mınıstrliginiń Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý komıtetiniń tapsyrysy boıynsha «Qazaqstannyń bolashaǵy úshin jastar qozǵalysy” atty qoǵamdyq birlestigi aýqymdy soıologııalyq jáne taldamalyq zertteý júrgizdi. Onyń nátıjeleri tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý salasynyń qazirgi jaǵdaıyn, negizgi problemalar men jaqsartý baǵyttaryn kórsetedi, dep jazdy qandastar.kz

О́tinishter sanynyń ósýi: dabyl úni

Jyl saıyn qazaqstandyqtar ózderiniń tutynýshylyq quqyqtaryn buzǵany úshin ýákiletti organdarǵa jıi shaǵymdana bastady. Eger 2020 jyly 21 myń ótinish tirkelgen bolsa, 2023 jyly olardyń sany 50 myńǵa, al 2024 jyly 56 myńǵa deıin ósti. Osyǵan uqsas ósim salalyq memlekettik organdar men jergilikti atqarýshy organdarda da baıqalady, onda 2024 jyldyń 9 aıynda 121 myńnan astam shaǵym tirkelgen.

О́tinishter sanynyń kúrt ósýi ekonomıkanyń jekelegen salalarynda júıeli problemalardyń bar ekendigin kórsetedi. Eń jıi shaǵymdar bólshek saýdada (38,6%), elektrondyq kommerııa (23%) jáne turmystyq qyzmetter (9%). Qarjy qyzmetteri (shaǵymdardyń ósýi 182,1%), bilim berý (121,1%) jáne týrıstik qyzmetter (116,8%) salalary erekshe kózge túsedi.

«Qazirgi tutynýshylar taýarlar men qyzmetterdiń sapasyna barǵan saıyn talapshyl bolyp keledi. Bul zańnamany jetildirýdi de, klıentterdiń qajettilikterin qanaǵattandyrý úshin bıznestiń tásilderin ózgertýdi de talap etedi», – dep atap ótti komıtet mamandary.

Zertteý arqyly anyqtalǵan negizgi máseleler

Zertteýdiń málimetteri boıynsha, negizgi máseleler salalarǵa bólinedi. Mysaly, kólik qyzmetteri shaǵymdar sany boıynsha kóshbasshy boldy. Kóliktiń shamadan tys júktelýi, kesteniń saqtalmaýy, antısanıtarııa jáne qyzmetkerlerdiń dórekiligi temirjol paıdalanýshylarynyń 64% jáne avtomobıl paıdalanýshylarynyń 71% narazylyq týdyrdy. Týrızm salasynda saýalnamaǵa qatysqandardyń 52,6%-y kórsetiletin qyzmetterdiń sapasyzdyǵyn atap ótti. Medıınalyq qyzmetter respondentterdiń 41% -. qyzmetkerlerdiń biliktiliginiń jetkiliksizdigine, dóreki túrde emdelýine jáne sanıtarlyq normalardyń buzylýyna baılanysty qanaǵattandyrmady.

Bank sektory respondentterdiń 36%-y úshin shaǵym kózi boldy. Negizgi máselelerge qosymsha qyzmetterdi engizý, joǵary tólemder jáne aýdarymdardaǵy qatelikter jatady. Bilim berý salasynda respondentterdiń 31%-y oqytýshylardyń kásibıliginiń tómendigin jáne pedagogıkalyq etıkanyń buzylǵanyn kórsetti. Elektrondyq kommerııa da kóptegen suraqtar týǵyzady. 2024 jylǵy 13 myńǵa jýyq shaǵym taýarlar týraly senimdi aqparattyń joqtyǵyna, taýarlardyń málimdelgen sıpattamalarǵa sáıkes kelmeýine jáne ınternet-dúkenderdiń aqshalaı qarajatty qaıtarýdan bas tartýyna qatysty boldy.

Negizgi salalardaǵy qyzmetterdiń sapasyna baılanysty naqty máseleler boıynsha azamattardyń pikiri erekshe nazar aýdarady.

Mysaly: Temirjol kóligi: respondentterdiń kópshiligi (64%) kórsetiletin qyzmetterdiń sapasyna narazylyqtaryn bildirdi. Negizgi talaptardyń qatarynda qozǵalys kestesin buzý, oryndardyń jetispeýshiligi jáne vagondardyń antısanıtarııalyq jaǵdaıy bar. Bul másele ásirese Qaraǵandy oblysynda ótkir seziledi, onda paıdalanýshylardyń 83% narazylyqty atap ótti.

Elektrondyq saýda: respondentterdiń 53% osy saladaǵy qyzmetterdiń sapasyna qanaǵattanǵanyna qaramastan, shamamen 19% eleýli problemalardy atap ótedi. Olardyń negizgileri – taýarlardyń sıpattamaǵa sáıkes kelmeýi, aqshany qaıtarýdaǵy qıyndyqtar jáne satýshylar týraly aqparattyń bolmaýy. Ásirese Aqtóbe jáne Soltústik Qazaqstan oblystarynan kóptegen shaǵymdar kelip túsýde.

Salaaralyq úılestirý

Memlekettik organdardyń qatysýymen vedomstvoaralyq keńestiń (MVS) otyrystarynda talqylaý taqyryby naqty keıster boldy jáne tıisti salalardaǵy azamattardyń qanaǵattanýshylyǵyn arttyrýǵa kómektesetin usynymdar berildi. Mundaı sharalar zertteýdiń formaldi emes, naqty ózgeristerge yqpal etetindigin kórsetedi. Mysaly, týrızm, baılanys jáne telekommýnıkaııa qyzmetteri salalary qarastyryldy, talqylaýlar kólik jáne medıınalyq qyzmetterdi, ınternet-provaıderlerdiń qyzmetterin, onlaın-saýdany jáne sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaýdy qamtydy.

Otyrys qorytyndysy boıynsha beıindi memlekettik organdarǵa tutynýshylardyń qanaǵattaný deńgeıin arttyrýǵa jáne kemshilikterdi joıýǵa baǵyttalǵan usynymdar berildi. Bul máseleler Úkimet pen «Amanat» partııasynyń otyrystarynda talqylaýǵa shyǵaryldy, bul máselege nazar aýdarýdyń joǵary deńgeıin kórsetedi. Nátıjesinde tutynýshylardyń qanaǵattaný deńgeıin arttyrýǵa baǵyttalǵan birlesken jobalar ázirlendi, bul júrgizilgen zertteýdiń praktıkalyq mańyzdylyǵyn taǵy da atap kórsetedi.

Narazylyq geografııasy

Aımaqtyq taldaý shaǵymdardyń sıpatyndaǵy aıyrmashylyqtardy anyqtady. Qostanaı, Qaraǵandy jáne Jetisý oblystarynda temirjol kóligine jıi shaǵymdanady. Atyraý jáne Jetisý oblystarynda avtomobıl kóligi basty problema bolyp qala beredi. Týrıstik qyzmetterge kóbinese Aqtóbe, Soltústik Qazaqstan oblystarynyń, sondaı-aq Abaı jáne Ulytaý oblystarynyń turǵyndary shaǵymdanady.

Medıınalyq qyzmetter. Aqmola, Aqtóbe oblystarynyń, sondaı-aq Abaı jáne Ulytaý oblystarynyń turǵyndaryn qanaǵattandyrmaıdy. Bank sektory iri qalalardyń azamattaryna shaǵym túsiredi, al elektrondy saýda máseleleri jalpyulttyq úrdiske aınalýda.

Tıimdi sharalar men nátıjeler

2024 jyly Komıtet jumystyń joǵary tıimdiligin kórsetti. 56 myń ótinishtiń 45% – y tolyq kólemde qanaǵattandyryldy, 35% – y túsiniktemeler men konsýltaııalar aldy, al 15,7% – y ǵana basqa organdarǵa jiberildi. Bul árbir ekinshi tutynýshy óz suraýyna jaýap alǵanyn kórsetedi.

Azamattardyń quqyqtaryn qorǵaý úshin 1217 jospardan tys tekserý jáne 287 aldyn alý sharalary júrgizildi. Nátıjesinde 8,6 mln teńge somasyna aıyppul salýmen 145 bıznes sýbektisi ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy. Bir jyl ishinde tutynýshylardyń quqyqtary 1,7 mlrd teńgeden astam somaǵa qalpyna keltirildi, bul ótken jyldyń kórsetkishterinen 163% – ǵa artyq.

Zańnamalyq bastamalar

Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy jaǵdaıdy jaqsartý úshin Komıtet birqatar zańnamalyq bastamalar ázirledi. Olarǵa mynalar jatady: tutynýshylarǵa quqyqtardy qorǵaý tásilin tańdaý múmkindigin berý (sotqa deıingi tártip, sot nemese memlekettik organǵa júginý); tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý salasyndaǵy ombýdsmen ınstıtýtyn engizý; adamdardyń belgisiz tobyn qorǵaýǵa talap-aryz berý; elektrondyq saýdany retteýdi keńeıtý jáne tutynýshylardyń quqyqtaryn saqtaý úshin ıfrlyq platforma ıelerine jaýapkershilikti engizý.

«Bul bastamalardy qabyldaý azamattardyń quqyqtaryn ómirdiń barlyq salalarynda jan – jaqty qorǵaýǵa jáne salaaralyq úılestirý úshin jaǵdaı jasaýǵa múmkindik beredi», – dep atap ótti komıtet.

Zertteýdiń qol jetimdiligi

Ashyqtyqty arttyrý úshin zertteý nátıjeleri komıtettiń resmı saıtynda ornalastyrylǵan, onda árbir múddeli azamat nemese uıym ózekti derektermen tanysa alady. Mundaı qadam qoǵamdy aqparattandyrýǵa ǵana emes, memlekettik organdarǵa alynǵan derekterdi tıimdi sheshimder men strategııalardy ázirleý úshin paıdalanýǵa múmkindik beredi. Bul sonymen qatar tutynýshylyq quqyqtar salasyndaǵy negizgi máselelerdi sheshýge múmkindik beretin jańa bastamalarǵa jol ashady. Budan basqa, zertteý barlyq memlekettik organdarǵa jiberiledi, bul anyqtalǵan problemalarǵa jedel den qoıýdy jáne pármendi sharalar ázirleýdi qamtamasyz etedi.

«Usynylǵan derekter árbir múddeli organǵa problemalardy sheshý úshin tıimdi sheshimder ázirleýge kómektesetinine senimdimiz», – dedi komıtet ókilderi.

Bolashaq úshin

Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý memlekettiń, bıznestiń jáne qoǵamnyń úılestirilgen áreketterin talap etedi. Turaqty zertteýler júrgizý, halyqty aǵartý jáne josyqsyz satýshylarǵa baqylaýdy kúsheıtý azamattar úshin qolaıly jaǵdaılar jasaýǵa negiz bolady. 2024 jyldyń oń nátıjelerin eskere otyryp, Komıtet jaǵdaıdy jaqsartý jáne zańnamalyq bastamalardy engizý jónindegi jumysty jalǵastyrýǵa nıetti. Tek birlesken kúsh-jigermen ár tutynýshy ózin qaýipsiz sezinetin júıeni qurýǵa bolady.