16 جاسقا تولماعاندار ءۇشىن الەۋمەتتىك جەلىلەرگە تىيىم سالىنادى

فوتو: yandex.kz

اتا-انالار بالالارىنىڭ ينتەرنەتتەگى قاۋىپسىزدىگىنە قاتتى الاڭدايدى. ولار ۇكىمەتتەن شەكتەۋ قويۋدى سۇراپ وتىر, دەپ جازادى qandastar.kz

Aikyn.kz جەلىدەگى بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنە ارنالعان BBC News ماقالاسىنا سۇيەنىپ, ۇكىمەتتىڭ قانداي شەشىم قابىلدايتىنىن تالدايدى.

اتا-انالارمەن, الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالارمەن جانە ساراپشىلارمەن ينتەرنەتتى قولدانۋعا بالالارعا شەكتەۋ قويۋ تۋرالى كەڭەس جۇرگىزگەننەن كەيىن ۇكىمەت قاتاڭ زاڭ قابىلداماقشى. الەمدە العاش بولىپ اۋستراليا ۇكىمەتى 16 جاسقا تولماعان بالالاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانۋىنا تىيىم سالۋدى جوسپارلاپ وتىر.

اۋستراليا پرەمەر-ءمينيسترى ەنتوني البانەزەنىڭ ايتۋىنشا, كەلەسى اپتادا پارلامەنتكە ۇسىنىلاتىن زاڭدار الەۋمەتتىك مەديانىڭ جاس بالالارعا تيگىزەتىن «زيانىن» ازايتۋعا باعىتتالادى.

«بۇل – انالار مەن اكەلەرگە ارنالعان. ولار دا مەن سياقتى بالالارىنىڭ ينتەرنەتتەگى قاۋىپسىزدىگىنە قاتتى الاڭدايدى. اۋستراليالىق ءاربىر وتباسى ۇكىمەتتىڭ دەولاردىڭ جاعىندا ەكەنىن بىلگەنىن قالايمىن», – دەيدى پرەمەر-مينيستر.

زاڭداردىڭ ءالى دە كوپتەگەن نورمالارى تالقىلاۋدى قاجەت ەتەدى. دەسە دە ۇكىمەت بۇل تىيىمنىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانىپ جۇرگەن جاستارعا قولدانىلمايتىنىن مالىمدەگەن.

الەۋمەتتىك مەديا جاسوسپىرىمدەردىڭ پسيحيكالىق دەنساۋلىعىنا زيان 

اتا-اناسىنىڭ كەلىسىمىن العان بالالار ءۇشىن جاس شەكتەۋلەرى بولمايدى. الەۋمەتتىك جەلىنى قولدانۋعا رۇقسات بەرگەن اتا-انا بالا تاربيەسىندەگى جاۋاپكەرشىلىكتى تولىعىمەن ءوز موينىنا الادى. ۇكىمەت اقىلعا قونىمدى شەشىمدەردى قالايتىنىن كورسەتۋ ءۇشىن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالارعا ارتىلاتىنىن جەتكىزدى.

قابىلداناتىن زاڭداردا پايدالانۋشىلار ءۇشىن ايىپپۇلدار بولمايدى. ونىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ – اۋستراليانىڭ ينتەرنەت-تەحنولوگيالاردى رەتتەۋ ورگانى – ەلەكتروندىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كوميسسارعا جۇكتەلەدى. زاڭ جوباسى قابىلدانعاننان كەيىن 12 ايدان كەيىن كۇشىنە ەنەدى.

ساراپشىلاردىڭ كوپشىلىگى الەۋمەتتىك مەديا جاسوسپىرىمدەردىڭ پسيحيكالىق دەنساۋلىعىنا زيان تيگىزۋى مۇمكىن دەگەن پىكىرمەن كەلىسسە دە, كوپشىلىگى ونى تولىعىمەن تىيىم سالۋدىڭ تيىمدىلىگىنە كۇمانمەن قارايدى.

كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, مۇنداي تىيىمدار جاستاردى پايدالى جانە زياندى ونلاين رەسۋرستاردى اجىراتۋعا ۇيرەتە المايدى. تەك TikTok, Instagram جانە Facebook سياقتى قولدانبالارمەن جۇمىس ىستەۋ مەرزىمىن كەيىنگە شەگىندىرەدى.

بالالاردى بۋللينگتەن قۇتقارار تىيىم

بۇل جەردە جاسوسپىرىمدەردى الەۋمەتتىك جەلىلەردى قولدانۋىن شەكتەۋ ارەكەتتەرى ءساتسىز بولعانىن دا ەسكەرۋ قاجەت. مىسالى, ەۋرووداق قابىلداعان تىيىم سالعانىنا قاراماستان الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاستى تەكسەرۋ راسىمدەرىن اينالىپ وتەتىن قۇرال وتە كوپ.

سوندىقتان اۋسترالياداعى بالالار قۇقىعىن قورعايتىن ەڭ ءىرى توپتاردىڭ ءبىرى ۇسىنىلعان تىيىمدى سىناپ, ونى «تىم دورەكى قۇرال» دەپ تاپتى. قازان ايىندا ۇكىمەتكە 100-دەن استام عالىم مەن 20 ازاماتتىق قوعام ۇيىمى قول قويعان اشىق حات جىبەرىلدى. وندا اۋستراليالىق بالا قۇقىقتارى جونىندەگى جۇمىس توبى بۇل زاڭنىڭ ورنىنا الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالاردا «قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارىن» ەنگىزۋگە كەڭەس بەردى.

سونداي-اق, باستاماشىل توپ «ۇلتتىق ساياساتتا بالالارعا تسيفرلىق ورتادان پايدا الۋعا جانە ولارعا قاۋىپسىز ورتا جاساۋعا» كوڭىل ءبولۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋداردى. دەگەنمەن قوعامنىڭ باسقا بەلسەندىلەرى بالالاردى زياندى كونتەنتتەن, جالعان اقپاراتتان, بۋللينگتەن جانە الەۋمەتتىك قىسىمنىڭ باسقا تۇرلەرىنەن قورعاۋ ءۇشىن تىيىم سالۋ بىردەن-ءبىر دۇرىس شەشىم ەكەنىن ايتتى.

125 مىڭنان استام قول جيناعان 36Months پەتيتسياسىندا بالالار 16 جاسقا دەيىن «الەۋمەتتىك جەلىنى قاۋىپسىز پايدالانۋعا ءالى دايىن ەمەس» جانە قازىر «الەۋمەتتىك جەلىنى شامادان تىس پايدالانۋ جاستاردىڭ تۇلعا رەتىندە قالىپتاساتىن, پسيحولوگيالىق دامۋ كەزەڭى كەزەڭىندە وي-ءورىسىن بۇزىپ, پسيحيكالىق اۋرۋ ەپيدەمياسىنىڭ تۋدىراتىنىنا» الاڭداۋشىلىق بىلدىرىلگەن.

بالالارعا جەلىدە بولۋدىڭ پايداسى مەن قاۋىپ-قاتەرىن ۇيرەتۋ ءۇشىن «كەڭىرەك تانىستىرۋ, ناسيحات پەن تاربيە جۇمىستارىن كۇشەيتۋ كەرەك پە?» دەگەن سۇراققا البانەزە مۇنداي ءتاسىل جەتكىلىكسىز بولاتىنىن ايتتى. ويتكەنى ينتەرنەتتە «جاقسى مەن جامانعا ۇندەيتىن كۇشتەردىڭ اراسالماعى بىردەي ەمەس» ەكەنىن مالىمدەدى.

«سىزدە قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن, بىراق مەنىڭ جۇيەمدە (ينتەرنەتتە) ءوزىم كورگىم كەلمەيتىن نارسەلەر شىعادى. قورعانسىز ء(وز بەتىنشە جاقسى مەن جاماندى اجىراتا المايتىن) 14 جاستاعى ءجاسوسپىرىمدى ايتپاعاننىڭ وزىندە», – دەپ زاڭ جوباسىنان باس تارتپايتىنىن بىلدىرگەن.

ارينە, الەۋمەتتىك جەلىلەردى باسقاراتىن تەحنولوگيالىق كومپانيالار كەرەمەت قۋاتتى, قارجىلىق الەۋەتى زور. ولار ميللياردتاعان قارجىدان ايىرلىپ قالعىسى كەلمەيدى. ال ول تابىستى جۇزدەگەن ميلليون, ميللياردتاعان جاستار اۋديتورياسى جاسايدى. الەۋمەتتىك مەديا قولدانبالارى بالالار مەن جاستاردىڭ پسيحولوگيالىق السىزدىگىن پايدالانىپ, ارنايى تاسىلدەرمەن قىزىقتىرا وتىرىپ, وزىنە تارتادى, شىرماۋىنان شىعارمايتىن الگوريتمدەردى قولدانادى. سوندىقتان جاس بالالاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردى قولدانۋىنا تىيىم سالۋ – قاراپايىم شەكتەۋ ەمەس, بۇل ۇكىمەت پەن تەحنولوگيالىق الپاۋىتتار اراسىنداعى سوعىس. ناتيجەسى بۇگىن, ەرتەڭ ەمەس, 20-30 نە ودان دا كوپ جىلداردان كەيىن كورىنەدى. بۇل – بولاشاق ۇرپاقتىڭ پسيحولوگيالىق ساۋلىعى ءۇشىن ءجۇرىپ جاتقان ناعىز سوعىس دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.