16 jasqa tolmaǵandar úshin áleýmettik jelilerge tyıym salynady

Foto: yandex.kz

Ata-analar balalarynyń ınternettegi qaýipsizdigine qatty alańdaıdy. Olar úkimetten shekteý qoıýdy surap otyr, dep jazady qandastar.kz

Aikyn.kz jelidegi balalardyń qaýipsizdigi máselesine arnalǵan BBC News maqalasyna súıenip, úkimettiń qandaı sheshim qabyldaıtynyn taldaıdy.

Ata-analarmen, áleýmettik medıa platformalarmen jáne sarapshylarmen ınternetti qoldanýǵa balalarǵa shekteý qoıý týraly keńes júrgizgennen keıin úkimet qatań zań qabyldamaqshy. Álemde alǵash bolyp Aýstralııa úkimeti 16 jasqa tolmaǵan balalardyń áleýmettik jelilerdi paıdalanýyna tyıym salýdy josparlap otyr.

Aýstralııa premer-mınıstri Entonı Albanezeniń aıtýynsha, kelesi aptada parlamentke usynylatyn zańdar áleýmettik medıanyń jas balalarǵa tıgizetin «zııanyn» azaıtýǵa baǵyttalady.

«Bul – analar men ákelerge arnalǵan. Olar da men sııaqty balalarynyń ınternettegi qaýipsizdigine qatty alańdaıdy. Aýstralııalyq árbir otbasy úkimettiń deolardyń jaǵynda ekenin bilgenin qalaımyn», – deıdi premer-mınıstr.

Zańdardyń áli de kóptegen normalary talqylaýdy qajet etedi. Dese de úkimet bul tyıymnyń áleýmettik jelilerdi paıdalanyp júrgen jastarǵa qoldanylmaıtynyn málimdegen.

Áleýmettik medıa jasóspirimderdiń psıhıkalyq densaýlyǵyna zııan 

Ata-anasynyń kelisimin alǵan balalar úshin jas shekteýleri bolmaıdy. Áleýmettik jelini qoldanýǵa ruqsat bergen ata-ana bala tárbıesindegi jaýapkershilikti tolyǵymen óz moınyna alady. Úkimet aqylǵa qonymdy sheshimderdi qalaıtynyn kórsetý úshin úlken jaýapkershilik áleýmettik medıa platformalarǵa artylatynyn jetkizdi.

Qabyldanatyn zańdarda paıdalanýshylar úshin aıyppuldar bolmaıdy. Onyń oryndalýyn baqylaý – Aýstralııanyń ınternet-tehnologııalardy retteý organy – Elektrondyq qaýipsizdik jónindegi komıssarǵa júkteledi. Zań jobasy qabyldanǵannan keıin 12 aıdan keıin kúshine enedi.

Sarapshylardyń kópshiligi áleýmettik medıa jasóspirimderdiń psıhıkalyq densaýlyǵyna zııan tıgizýi múmkin degen pikirmen kelisse de, kópshiligi ony tolyǵymen tyıym salýdyń tıimdiligine kúmánmen qaraıdy.

Keıbir sarapshylardyń pikirinshe, mundaı tyıymdar jastardy paıdaly jáne zııandy onlaın resýrstardy ajyratýǵa úırete almaıdy. Tek TikTok, Instagram jáne Facebook sııaqty qoldanbalarmen jumys isteý merzimin keıinge shegindiredi.

Balalardy býllıngten qutqarar tyıym

Bul jerde jasóspirimderdi áleýmettik jelilerdi qoldanýyn shekteý áreketteri sátsiz bolǵanyn da eskerý qajet. Mysaly, EýroOdaq qabyldaǵan tyıym salǵanyna qaramastan áleýmettik jelilerde jasty tekserý rásimderin aınalyp ótetin qural óte kóp.

Sondyqtan Aýstralııadaǵy balalar quqyǵyn qorǵaıtyn eń iri toptardyń biri usynylǵan tyıymdy synap, ony «tym dóreki qural» dep tapty. Qazan aıynda úkimetke 100-den astam ǵalym men 20 azamattyq qoǵam uıymy qol qoıǵan ashyq hat jiberildi. Onda aýstralııalyq bala quqyqtary jónindegi jumys toby bul zańnyń ornyna áleýmettik medıa platformalarda «qaýipsizdik standarttaryn» engizýge keńes berdi.

Sondaı-aq, bastamashyl top «ulttyq saıasatta balalarǵa ıfrlyq ortadan paıda alýǵa jáne olarǵa qaýipsiz orta jasaýǵa» kóńil bólý kerektigine nazar aýdardy. Degenmen qoǵamnyń basqa belsendileri balalardy zııandy kontentten, jalǵan aqparattan, býllıngten jáne áleýmettik qysymnyń basqa túrlerinen qorǵaý úshin tyıym salý birden-bir durys sheshim ekenin aıtty.

125 myńnan astam qol jınaǵan 36Months petıııasynda balalar 16 jasqa deıin «áleýmettik jelini qaýipsiz paıdalanýǵa áli daıyn emes» jáne qazir «áleýmettik jelini shamadan tys paıdalaný jastardyń tulǵa retinde qalyptasatyn, psıhologııalyq damý kezeńi kezeńinde oı-órisin buzyp, psıhıkalyq aýrý epıdemııasynyń týdyratynyna» alańdaýshylyq bildirilgen.

Balalarǵa jelide bolýdyń paıdasy men qaýip-qaterin úıretý úshin «keńirek tanystyrý, nasıhat pen tárbıe jumystaryn kúsheıtý kerek pe?» degen suraqqa Albaneze mundaı tásil jetkiliksiz bolatynyn aıtty. О́ıtkeni ınternette «jaqsy men jamanǵa úndeıtin kúshterdiń arasalmaǵy birdeı emes» ekenin málimdedi.

«Sizde qalaı ekenin bilmeımin, biraq meniń júıemde (ınternette) ózim kórgim kelmeıtin nárseler shyǵady. Qorǵansyz (óz betinshe jaqsy men jamandy ajyrata almaıtyn) 14 jastaǵy jasóspirimdi aıtpaǵannyń ózinde», – dep zań jobasynan bas tartpaıtynyn bildirgen.

Árıne, áleýmettik jelilerdi basqaratyn tehnologııalyq kompanııalar keremet qýatty, qarjylyq áleýeti zor. Olar mıllıardtaǵan qarjydan aıyrlyp qalǵysy kelmeıdi. Al ol tabysty júzdegen mıllıon, mıllıardtaǵan jastar aýdıtorııasy jasaıdy. Áleýmettik medıa qoldanbalary balalar men jastardyń psıhologııalyq álsizdigin paıdalanyp, arnaıy tásildermen qyzyqtyra otyryp, ózine tartady, shyrmaýynan shyǵarmaıtyn algorıtmderdi qoldanady. Sondyqtan jas balalardyń áleýmettik jelilerdi qoldanýyna tyıym salý – qarapaıym shekteý emes, bul úkimet pen tehnologııalyq alpaýyttar arasyndaǵy soǵys. Nátıjesi búgin, erteń emes, 20-30 ne odan da kóp jyldardan keıin kórinedi. Bul – bolashaq urpaqtyń psıhologııalyq saýlyǵy úshin júrip jatqan naǵyz soǵys dep túsiný kerek.