250 جىلدىق تاريحى بار قازان

ەلوردادا 250 جىل بۇرىن قۇيىلعان قارا قازان بار. يەسى توي, مەيرامداردا باۋىرساق ءپىسىرىپ, سوسىن حان سورپاسىنان ەلگە ءدام تاتقىزىپ ءجۇر.

قولدان قولعا ءوتىپ, تالاي تاريحتىڭ كۋاسى بولعان قازاننىڭ قازىرگى يەسى قۇندى دۇنيەنى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ, ەلورداعا اكەلگەن. ءبىر سالعاندا 100 كەلى ەت سياتىن قارا قازان جايلى ءسىز دە بىلە ءجۇرىڭىز. «قازانىڭ وتتان تۇسپەسىن». ۇلكەندەردىڭ وسىناۋ باتاسىندا ۇلكەن ءمان جاتىر.

كاسىپكەر جۇماعالي ارىستان مۇنى جاقسى تۇسىنەدى. ول ءۇشىن وسىدان 35 جىل بۇرىن قولىنا تۇسكەن قۇندى جادىگەرى – قارا قازاننىڭ كورمەدە تۇرعانى ەمەس, ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرەكە بولعانى ماڭىزدى. جۇماعالي ارىستان, كاسىپكەر: — قاسىمداعى جىگىتتەرگە ايتتىم. ەي, جىگىتتەر, ءبىر قازان ىزدەيىك. ۇلكەن قازان كەرەك بىزگە. سوندا مەنىڭ دانەكەرلەۋشىم ايتادى. «ءبىزدىڭ كورشىمىز – ءبىر ۇلكەن كىسى ساياباعىندا ۇستاپ وتىر سونداي قازاندى. سوعان سۋىن قۇيادى, كۇننىڭ كوزىنە جىلىنادى, سول سۋدى گ ۇلىنە قۇيادى». سوسىن مەن ساتىپ الايىق دەدىم.

شىن جۇرەكتەن ريزامىن. ول كىسى ايتتى «مەن بۇل قازاندى 100 جىلدان ۇستاپ وتىرمىن. بىراق ۇرپاق قالمادى. مەن بەرەيىن وسى قازاندى».  شويىن قازان 1775 جىلى جاسالعان. ونى بۇيىرىندەگى ساندار دالەلدەيدى. وتاندىق عالىمدار ۇسىنعان ءتيىستى قۇجاتتار دا بار. وسى كۇنگە دەيىن قوستانايداعى قارا شاڭىراقتا ساقتالعان قارا قازاننان شەتەلدىكتەر دە ءدام تاتقان. جۇماعالي ارىستان كونە ىدىستى استانادا وتكەن حالىقارالىق ەكسپو كورمەسىندە اكەلىپ, كوپشىلىككە ىستىق باۋىرساق تاراتقان. ال بيىلعى ناۋرىز مەيرامىندا جينالعان قاۋىمدى حان سورپاسى ءتانتى ەتتى. جۇماعالي ارىستان, كاسىپكەر: — قازاندى مەن وسىندا قالدىردىم.

جوسپار قانداي? مەن قازاندى ۇيىمە اكەلدىم عوي قارا شاڭىراققا. سوسىن ويلادىم, قارا شاڭىراق دەگەن ۇلكەن كونتسەپتسيا. سوعان بۇگىن ىزدەپ جاتىرمىن. بىرىنشىدەن ۇكىمەت قوي. قازاننىڭ 7 باعىتى بار. ۇكىمەت قولداسا, مينيمۋم 30 مىڭ ادامعا مىنا پروەكتىلارمەن ءوز جۇمىستارىن باستاۋعا بولاتىن ەدى. قازاقتىڭ داستۇرىمەن, باتالارىمەن ءبىز وسى تىرلىكتى ءوزىمىز دە ىستەي الامىز. ءيا, جاسايمىن دەگەن جان بولسا, جوبالار دايىن. ماقسات – بابالار ءداستۇرى مەن بۇگىنگى قۇندىلىقتاردى ساباقتاستىرۋ. سول ارقىلى ۇرپاق بويىنا ءسىڭىرۋ. ءامىر ارىستان, نەمەرەسى: — اتام ماعان قازان جايلى ۇنەمى ايتىپ وتىرادى. ونىڭ قۇندىلىعىن كوپ تۇسىندىرەدى. ەندى قازان ماعان مۇراعا قالادى. بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. كاسىپكەردىڭ ارمانى كوپ. قازاندى كەڭ كولەمدە ناسيحاتتاۋ ءۇشىن ەلوردا تورىنەن ەتنواۋىل قۇرعىسى كەلەدى. بۇل ماقساتقا جەتكەنشە كونە جادىگەر قويمادا تۇرادى. اناس قامالوۆ, ساقتاۋ قويماسىنىڭ قىزمەتكەرى: — قارا قازاننىڭ تاريحىن بۇل كىسى ماعان جاقسىلاپ ايتىپ بەرگەندە, ءوزىم ءبىرتۇرلى, كوكىرەگىم كەڭىپ, ماقتانىشپەن قارسى الدىم. ورىن جوق بولسا دا, ورىن تاۋىپ بەردىم. ءدال مەنىڭ جانىمدا, پوستىڭ الدىندا كۇندە قاراپ وتىرامىن.

ەلورداداعى دوستىق ۇيىندە تۇرعان بۇل قازان جۇماعالي ارىستاننىڭ تارتۋى. وزىندەگى كيەلى ىدىستىڭ دالمە-ءدال كوشىرمەسىن ارنايى جاساتقان. مىنە بىرنەشە جىلدان بەرى قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا وسى قازاندا پىسىرىلگەن ىستىق باۋىرساقتان ءدام بۇيىرىپ ءجۇر.