250 JYLDYQ TARIHY BAR QAZAN

Elordada 250 jyl buryn quıylǵan qara qazan bar. Iesi toı, meıramdarda baýyrsaq pisirip, sosyn han sorpasynan elge dám tatqyzyp júr.

Qoldan qolǵa ótip, talaı tarıhtyń kýási bolǵan qazannyń qazirgi ıesi qundy dúnıeni kóziniń qarashyǵyndaı saqtap, elordaǵa ákelgen. Bir salǵanda 100 keli et sııatyn qara qazan jaıly siz de bile júrińiz. «Qazanyń ottan túspesin». Úlkenderdiń osynaý batasynda úlken mán jatyr.

Kásipker Jumaǵalı Arystan muny jaqsy túsinedi. Ol úshin osydan 35 jyl buryn qolyna túsken qundy jádigeri – qara qazannyń kórmede turǵany emes, urpaqtan urpaqqa bereke bolǵany mańyzdy. Jumaǵalı Arystan, kásipker: — Qasymdaǵy jigitterge aıttym. Eı, jigitter, bir qazan izdeıik. Úlken qazan kerek bizge. Sonda meniń dánekerleýshim aıtady. «Bizdiń kórshimiz – bir úlken kisi saıabaǵynda ustap otyr sondaı qazandy. Soǵan sýyn quıady, kúnniń kózine jylynady, sol sýdy gúline quıady». Sosyn men satyp alaıyq dedim.

Shyn júrekten rızamyn. Ol kisi aıtty «men bul qazandy 100 jyldan ustap otyrmyn. Biraq urpaq qalmady. Men bereıin osy qazandy».  Shoıyn qazan 1775 jyly jasalǵan. Ony búıirindegi sandar dáleldeıdi. Otandyq ǵalymdar usynǵan tıisti qujattar da bar. Osy kúnge deıin Qostanaıdaǵy qara shańyraqta saqtalǵan qara qazannan sheteldikter de dám tatqan. Jumaǵalı Arystan kóne ydysty Astanada ótken halyqaralyq EKSPO kórmesinde ákelip, kópshilikke ystyq baýyrsaq taratqan. Al bıylǵy Naýryz meıramynda jınalǵan qaýymdy han sorpasy tánti etti. Jumaǵalı Arystan, kásipker: — Qazandy men osynda qaldyrdym.

Jospar qandaı? Men qazandy úıime ákeldim ǵoı qara shańyraqqa. Sosyn oıladym, qara shańyraq degen úlken konepııa. Soǵan búgin izdep jatyrmyn. Birinshiden úkimet qoı. Qazannyń 7 baǵyty bar. Úkimet qoldasa, mınımým 30 myń adamǵa myna proektylarmen óz jumystaryn bastaýǵa bolatyn edi. Qazaqtyń dástúrimen, batalarymen biz osy tirlikti ózimiz de isteı alamyz. Iá, jasaımyn degen jan bolsa, jobalar daıyn. Maqsat – babalar dástúri men búgingi qundylyqtardy sabaqtastyrý. Sol arqyly urpaq boıyna sińirý. Ámir Arystan, nemeresi: — Atam maǵan qazan jaıly únemi aıtyp otyrady. Onyń qundylyǵyn kóp túsindiredi. Endi qazan maǵan muraǵa qalady. Bul men úshin úlken jaýapkershilik. Kásipkerdiń armany kóp. Qazandy keń kólemde nasıhattaý úshin Elorda tórinen etnoaýyl qurǵysy keledi. Bul maqsatqa jetkenshe kóne jádiger qoımada turady. Anas Qamalov, saqtaý qoımasynyń qyzmetkeri: — Qara qazannyń tarıhyn bul kisi maǵan jaqsylap aıtyp bergende, ózim birtúrli, kókiregim keńip, maqtanyshpen qarsy aldym. Oryn joq bolsa da, oryn taýyp berdim. Dál meniń janymda, postyń aldynda kúnde qarap otyramyn.

Elordadaǵy Dostyq úıinde turǵan bul qazan Jumaǵalı Arystannyń tartýy. О́zindegi kıeli ydystyń dálme-dál kóshirmesin arnaıy jasatqan. Mine birneshe jyldan beri qala turǵyndary men qonaqtaryna osy qazanda pisirilgen ystyq baýyrsaqtan dám buıyryp júr.