Abaı óz shyǵarmalaryn qazaq tilinde jazbaǵan, tipti ol óz qara sóziniń baryn da bilmeıdi – Aqjol Qalshabek

Telearna málimetinshe, Abaı Qunanbaev óleńderi men qara sózderin qazaq tilinde jazbaǵan.

Eı ıýragımnıń qýaty farzandlarım! Sızlarga bıraz soz ıazyp, ıadgar qaldyraman. Qazir men ózbek tilinde emes, Abaı tilinde sóılep turmyn. Oqyp turǵanym da 38-shi qara sózdiń túpnusqasy. Ǵalymdardyń zertteýinshe, Hákim Abaı tutas shyǵarmashylyǵynyń basym bóligin dáp osy shaǵataı órneginde jazyp qaldyrǵan, — deıdi tilshi Qanat Joldasbek.

«Bahra, Háttá, Ittıhad, Hıkmat, Haıat, Kállám». Bul – Hákim qoldanǵan sózder. Aqjol Qalshabek – abaıtanýshy ǵalym. Oıshyl murasyn zerttep, nasıhattaýmen keledi. Onyń qolyndaǵy paraq – Abaıdyń jeke hatshysy Múrsıit Bikiulynyń túpnusqa qoljazbasy. Zertteýshiler bul baılamǵa osy jazbaǵa úńilip, zerdeleý arqyly kelgen. Taqyrypty tereń qaýzaǵan ǵalym shákirti Ázimhanmen birge arnaıy kitap daıarlapty. «Áýezov hám Abaı» atalatyn ol oqýlyqta Hákim shyǵarmalarynyń túpnusqasy men qazir biz oqyp júrgen túri salystyra qaralady.

Ábdirahmanǵa jazǵan óleńi. Túpnusqadan oqıyn. «Ia hýdaı bere gor, tilegen tilekdi. Qoryqpaı ornyqtyr, Chochyǵan ıýrekti». «Sh» árpiniń ornyna «ch»-ny qoldanady. Shoshyǵan demeıdi, chochyǵan júrekdi. «T»-nyń ornyna «d»-ny qoldanady, — deıdi abaıtanýshy Aqjol Qalshabek.

Onyń aıtýynsha, qara sózderi baryn Abaıdyń ózi bilmeıdi. О́ıtkeni Abaı shyǵarmashylyǵynda «Qara sózder» dep atalatyn eńbek joq. «Aqyl ı kıtab» dep atalatyn oı-tolǵamdary 45 emes, 41 bolǵan deıdi zertteýshi. Al shaǵataı órnegi túrki halyqtaryna ortaq baılanys tili bolǵan.

Bizdiń búkil handardyń hattaryn oqysań… Kenensaryny oqısyń ba, Abylaı han ba, bári osy tilmen jazǵan. Sóıleskende qazaqsha sóılese berýi múmkin, biraq hat jazǵanda shaǵataı tilinde jazǵan. Nege? Sebebi ol qalyptasqan dástúr bolǵan. Ereksheligi – ony ózbek te, qazaq ta, qyrǵyz, túrikmen, tatar da oqı beredi, — deıdi Aqjol Qalshabek.