ادام ساۋداسى تىيىلماي كەلەدى

فوتو: اشىق دەرەككوز

ەلىمىزدە قارۋ-جاراق پەن ەسىرتكىدەن كەيىن ادام ساۋداسى كولەڭكەلى بيزنەسكە اينالعان. «Walk Free» حالىقارالىق تاۋەلسىز قۇقىق قورعاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە, الەم بويىنشا  40 ملن-نان استام ادام قۇلدىق قامىتىن كيگەن. 

قازاقستان دا «قارا تىزىمدە» جانە 165 مەملەكەتتىڭ اراسىندا 83-ورىندا تۇر. الاياقتاردىڭ ارباۋىنا كوبىنە كىمدەر تۇسەدى جانە قۇلدىقتان ساقتانۋدىڭ جولى قايسى? وزەكتى ماسەلەنى زەرتتەپ-زەردەلەگەن ەدىك.

ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ الۋ ءۇشىن قۇزىرلى مەكەمە جاريالاعان مالىمەتتى سويلەتسەك. بيىل قازاقستاندا ادام ساۋداسىنا قاتىستى 63 قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەن. بۇل ءبىر جىل بۇرىنعى كورسەتكىشتەن ەكى ەسە كوپ. جالپى, ساۋداعا تۇسكەندەردىڭ كوپشىلىگى 18-25 جانە 30 جاستان اسقان ەر مەن ايەلدەر. ولار كوبىنە ەڭبەك جانە سەكسۋالدىق قاناۋعا ۇشىراعان. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ادام ساۋداسىمەن ەل ازاماتتارى دا, شەتەلدىكتەر دە اينالىسقانىن مالىمدەدى. بۇعان قوسا قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ نەگىزىنەن رەسەيدە, باحرەيندە, برازيليادا, بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە, كورەيا مەن تۇركيادا ءماجبۇرلى ەڭبەككە تارتىلاتىنى بەلگىلى بولدى. ال, ەلىمىزدە ورتالىق ازيا مەن شىعىس ەۋروپانىڭ كورشى ەلدەرىنەن, سونداي-اق قازاقستاننىڭ اۋىلدى جەرلەرىنەن كەلگەندەر قاناۋعا ۇشىرايدى.

قاي ادام ءوز ەركىمەن قۇل بولۋعا كونسىن?! سوندىقتان قىلمىسكەرلەر ادام ارباۋدى جەتىك مەڭگەرەدى دەسە بولادى جانە بۇل ءىس ناتيجەسىز ەمەس. جاقسى جۇمىس, جايلى ءۇي, تابىستى بولاشاق. بۇل – ءاربىر ادامنىڭ ويىن ءدوپ باسۋعا تىرىسىپ, ارمانىنداعى ءومىردى كوز الدىنا اكەلەتىن الاياقتاردىڭ ءجيى قايتالايتىن ءۇش ۋادەسى. سونىڭ جەلەۋىمەن تالاي جان تورعا تۇسكەن تورعايدىڭ كۇيىن كەشتى. مۇنداي وقيعالاردىڭ قايعىعا دۋشار ەتكەنى دە جەتەرلىك.

ماسەلەن, بيىل گرۋزيادا اجال قۇشقان اسەل ايتپاەۆانىڭ ءولىمى وتانداستارىمىزدى ەسەڭگىرەتىپ تاستادى. شەتەلگە جۇمىسقا شاقىرعان تۋىسىنىڭ ۇسىنىسىن قابىلداعان اسەل 27 ءساۋىر كۇنى نۇر-سۇلتان قالاسىنان شىققان. ول گرۋزيادا كولىك ساتاتىن كومپانيادا جۇمىس ىستەگەن. الايدا, 5 مامىردا ونىڭ دەنەسى تبيليسيدەگى كوپقاباتتى ءۇيدىڭ اۋلاسىنان تابىلعان. گرۋزين اقپارات قۇرالدارى وسىعان دەيىن تۋىسى اسەلدى «جىنىستىق قۇلدىققا» ساتۋى مۇمكىن دەگەن جورامال جاسادى. قىلمىستىق ءىستىڭ باستاپقى كەزەڭىندە بويجەتكەن قايتىس بولار الدىندا بەسيك توردۋانىڭ ۇيىندە بولعانى دا ايتىلدى. سونداي-اق, 57 جاستاعى ازامات قىزدى زورلادى جانە ولىمگە يتەرمەلەدى دەگەن كۇدىكپەن قاماۋعا الىندى. بىراق, ول سوتقا جەتپەي, اباقتىدا ناۋقاستانىپ, ارتىنشا اۋرۋحانادا جان تاپسىرعان. ۋاقىت وتە بويجەتكەندى گرۋزياعا جۇمىسقا شاقىرعان تۋىسى دا ۇستالدى. ونى قازاقستان پوليتسياسى قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 128-بابى, «ادام ساۋداسى» بويىنشا ايىپتاپ جاتىر. سەبەبى, اسەل قايتىس بولعانعا دەيىن تۋىستارىنا جەلىدەن حات جىبەرگەن. وندا قىز ءوزىن بىرنەشە رەت قورلاعانىن ايتىپ ۇلگەرگەن. جۇمباق ولىمنەن كەيىن ءىستىڭ ءارى قاراي قالاي ءوربيتىنى بەلگىسىز. بىراق, ادىلدىك ىزدەگەن اسەلدىڭ اناسى ايسۇلۋ ايتپاەۆا تابان توزدىرىپ ءجۇر. بۇعان دەيىن ول باس پروكۋراتۋراعا ارىزدانىپ, قىلمىستىق ءىس «ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ» ەمەس, «ءولتىرۋ» بابى بويىنشا جۇرگىزىلۋى تيىستىگىن ايتتى.

– قىزىم شەتەل اسىپ, ءومىر كورگىسى كەلدى. ارمانى اجالىنا اينالاتىنىن ءوزى دە, ءبىز دە بىلمەدىك. كىم كورىنگەنگە ەمەس, جاقىنىمىزعا سەنىپ جىبەردىك. ال, قازىر ادىلدىكتى ىزدەپ سەرگەلدەڭدە ءجۇرمىز. ءىس بارىسىندا 57 جاستاعى بەسيك توردۋا اسەلمەن نەكەلەسۋگە كەلىسكەنىن ايتىپ, ايىپتان جالتاردى. بۇعان كىم سەنەدى?! كەيىن ونىڭ قايتىس بولعانى جايلى حابار ەستىدىك. نە بولسا دا, جابىرلەنۋشى, بالاسىنان ايىرىلعان انا رەتىندە ءادىل شەشىم شىققانىن, قىلمىسكەردىڭ جازالانعانىن كۇتەمىن. بۇل جاعداي وزگەرلەرگە ساباق بولادى دەگەن ۇمىتتەمىن. سەبەبى, ارمانشىل جاس كوپ. ولار جارقىن بولاشاققا اسىعادى, ماقساتىنىڭ تەز ورىندالعانىن قالايدى, – دەدى مارقۇمنىڭ اناسى باق-قا بەرگەن سۇحباتتا.

قازىر ادام ساۋداسىنىڭ قۇربانىنا اينالعان قانشا جاندى جاقىندارى شارق ۇرا ىزدەپ, قانشاسى تۋعان ۇيگە ورالىپ, ماۋقىن باسۋدى اڭساپ جۇرگەنى بەلگىسىز. ال, ءبىز كەلتىرگەن مىسال مىڭنان ءبىرى.

وڭىردەگى احۋالدى اينالىپ وتپەۋگە تىرىستىق. وتكەن جىلى وبلىستا ادام ساۋداسىنا قاتىستى 6 دەرەك تىركەلگەن. ونىڭ قاتارىندا 5 جەڭگەتايلىق جانە 1 باس بوستاندىعىنان زاڭسىز ايىرۋ بويىنشا قىلمىستىق ءىس بار. ءماجبۇرلى ەڭبەك پەن 14 جاسقا تولماعان بالالاردىڭ ەڭبەگىن پايدالانۋ دەرەكتەرى انىقتالماعان. ال, بيىل ادامداردى بوستاندىعىنان ايىرۋ, قۇلدىققا سالۋ سىندى زاڭسىزدىق تىركەلمەگەن. وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتى كريمينالدىق پوليتسيا باسقارماسىنىڭ ءبولىم باستىعى عاني مۇقانوۆپەن تىلدەسكەندە ادام ساۋداسىنا جول اشاتىن جارنامالىق حابارلاندىرۋ مەن اقپاراتتىق ماتەريالدار جاريالاۋدى ۇردىسكە اينالدىرعان سايتتار بارىن بىلدىك.

– بيىل وسى تەكتەس 32 سايت بۇعاتتالدى. جان-جاقتى جۇمىس جالعاسۋدا, جىل باسىنان بەرى ادام ساۋداسىنا قاتىستى 2 حابارلاما ءتۇستى. سونىڭ بىرىنە, ياعني «ەۆرازيا» تەلەارناسىندا جاڭالىقتان بەرىلگەن «بالالار 500 مىڭ تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتىر» دەگەن سۇحبات بويىنشا تەكسەرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. اتالعان اقپارات جالعان بولىپ شىقتى. 30 ناۋرىزدا قىزىلوردا قالاسىنداعى قۇرىلىس نىساندارىنىڭ بىرىندە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن وزبەكستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ ءماجبۇرلى ەڭبەككە تارتىلعانى حابارلاندى. قىلمىستىق ءىس تىركەلدى, تەكسەرۋ بارىسىندا 14 وزبەك ازاماتى انىقتالدى. ولار سول ۋاقىتتا الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق, قۇقىقتىق قولداۋ ورتالىعى ۇكىمەتتىك ەمەس مەكەمەسىنە ورنالاستىرىلدى. جالپى, ايماقتا ادام ساۋداسىنا قاتىستى قىلمىستىق ءىستىڭ كوبى جەڭگەتايلىقپەن بايلانىستى. بيىل 10 دەرەك تىركەلىپ, جەڭىل جۇرىسپەن پايدا تاۋىپ جۇرگەن 14 ادام ەسەپكە الىندى. سونداي-اق, جەزوكشەلىكپەن اينالىسۋعا تارتۋ بويىنشا 2 دەرەك انىقتالدى, – دەدى وپد كريمينالدىق پوليتسيا باسقارماسىنىڭ ءبولىم باستىعى ع.مۇقانوۆ.

ويىمىزدى سان-ساققا جۇگىرتكەن بۇل ەمەس ەدى. پوليتسيا قىزمەتكەرىنەن بالا ساتۋعا قاتىستى 1 دەرەك تىركەلگەنىن ەستىگەندە ايتارعا ءسوز, قويارعا سۇراق تاپپاي قالدىق. وزەكتى ورتەيتىنى, بۇل ءسابي ساۋداسىنا قاتىستى العاشقى دا سوڭعى دەرەك ەمەس. بۇعان دەيىن ىشكى ىستەر مينيسترلىگى «قارا بازاردا» جاڭا تۋعان نارەستەلەردىڭ قۇنى ميلليوننان باستالىپ, 3-4 ميلليونعا دەيىن باعالاناتىنىن جانە ەلىمىزدە بيىل 15 ءىس قىلمىستىق كودەكستىڭ 135-بابى, ياعني بالا ساتۋ بويىنشا قوزعالعانىن مالىمدەگەن بولاتىن.

جاھاندىق ماسەلە كەشەندى كۇرەستى قاجەت ەتەتىنى تۇسىنىكتى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ: «ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەس مəسەلەسى كۇن تəرتىبىنەن تۇسپەيدى. بۇل جاعىنان قازاقستاننىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىنداعى جاعدايى ءماز ەمەس. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مۇنداي قىلمىستى تەرگەۋ ءرəسىمىن جەتىلدىرۋ كەرەك. سوت تəرتىبىمەن قاتاڭ جازا قولدانىلۋى قاجەت. ماڭىزدى مىندەت مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ۇيلەسىمدى ءىس-قيمىلىن تالاپ ەتەدى» دەگەن بولاتىن. بۇل رەتتە ىشكى ىستەر مينيسترلىگى كريمينالدىق پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى دۋمان تاەۆ ارنايى مەحانيزم جولعا قويىلعانىن حابارلادى. جاۋاپتى ماماننىڭ ايتۋىنشا, ونىڭ قۇرامىندا زاڭنامالىق, پروفيلاكتيكالىق شارالار بار.

– قىلمىستىق كودەكستىڭ 8-بابىندا ادام ساۋداسى مەن ەكسپلۋاتاتسياسىنا قاتىستى جاۋاپكەرشىلىك كورسەتىلگەن. جازانىڭ ەڭ قاتاڭ ءتۇرى رەتىندە وسىنداي قۇقىق بۇزۋشىلىققا بارعان قىلمىسكەردىڭ دۇنيە-مۇلكىن تاركىلەي وتىرىپ, 18 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ قاراستىرىلعان. اتالعان نورماعا سوڭعى تۇزەتۋلەر 2019 جىلى جەلتوقسان ايىندا ەنگىزىلدى. بۇعان قوسا ەلىمىزدە اعزا مۇشەلەرىنىڭ ساۋداسىنا, كامەلەتتىك جاسقا تولماعانداردىڭ ساۋداسىنا, جەزوكشەلىككە تارتۋعا قاتىستى جازا قاتاڭدادى. بۇگىندە ۇكىمەت جانىندا ارنايى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا جۇمىس ىستەيدى, – دەدى ول.

دۋمان تاەۆ ادام ساۋداسى قىلمىسىن تۇبەگەيلى جويۋ ءۇشىن قۇزىرلى ورگانداردىڭ جۇمىسى ازدىق ەتەتىنىن, ول ءۇشىن بۇل كەسەلگە تۇتاس قوعام بولىپ قارسى تۇرۋ كەرەگىن العا تارتادى. سونىمەن قاتار تابىستى جۇمىسقا قاتىستى كۇماندى ۇسىنىستارعا سەنبەۋگە كەڭەس بەرەدى. قۇجاتتى, جەكە كۋالىكتى ەشكىمگە بەرۋگە بولمايتىنىن دا ەستەن شىعارماۋ كەرەك. باسقا قالاعا نەمەسە مەملەكەتكە جولعا شىعاردا تۋعان-تۋىسقا بايلانىس ءنومىرى مەن مەكەنجايدى مىندەتتى تۇردە قالدىرۋ ماڭىزدى. وسىنداي وقيعاعا تاپ بولا قالعان جاعدايدا بىردەن جاقىن جەردەگى پوليتسيا ۋچاسكەسىنە نەمەسە 102 نومىرىنە, بولماسا 11616 سەنىم تەلەفونىنا حابارلاسقان ءجون. سونداي-اق, ءار وڭىردە ادام ساۋداسىنىڭ, قۇلدىقتىڭ قۇربانى بولعاندارعا كومەك كورسەتەتىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ دا بارىن ۇمىتپاعان ابزال.

ايعانىم مۇستاپاەۆا