Adam saýdasy tyıylmaı keledi

Foto: ashyq derekkóz

Elimizde qarý-jaraq pen esirtkiden keıin adam saýdasy kóleńkeli bızneske aınalǵan. «Walk Free» halyqaralyq táýelsiz quqyq qorǵaý uıymynyń málimetinshe, álem boıynsha  40 mln-nan astam adam quldyq qamytyn kıgen. 

Qazaqstan da «qara tizimde» jáne 165 memlekettiń arasynda 83-orynda tur. Alaıaqtardyń arbaýyna kóbine kimder túsedi jáne quldyqtan saqtanýdyń joly qaısy? О́zekti máseleni zerttep-zerdelegen edik.

Máseleniń basyn ashyp alý úshin quzyrly mekeme jarııalaǵan málimetti sóıletsek. Bıyl Qazaqstanda adam saýdasyna qatysty 63 quqyq buzýshylyq tirkelgen. Bul bir jyl burynǵy kórsetkishten eki ese kóp. Jalpy, saýdaǵa túskenderdiń kópshiligi 18-25 jáne 30 jastan asqan er men áıelder. Olar kóbine eńbek jáne seksýaldyq qanaýǵa ushyraǵan. Syrtqy ister mınıstrligi adam saýdasymen el azamattary da, sheteldikter de aınalysqanyn málimdedi. Buǵan qosa Qazaqstan turǵyndarynyń negizinen Reseıde, Bahreınde, Brazılııada, Birikken Arab Ámirlikterinde, Koreıa men Túrkııada májbúrli eńbekke tartylatyny belgili boldy. Al, elimizde Ortalyq Azııa men Shyǵys Eýropanyń kórshi elderinen, sondaı-aq Qazaqstannyń aýyldy jerlerinen kelgender qanaýǵa ushyraıdy.

Qaı adam óz erkimen qul bolýǵa kónsin?! Sondyqtan qylmyskerler adam arbaýdy jetik meńgeredi dese bolady jáne bul is nátıjesiz emes. Jaqsy jumys, jaıly úı, tabysty bolashaq. Bul – árbir adamnyń oıyn dóp basýǵa tyrysyp, armanyndaǵy ómirdi kóz aldyna ákeletin alaıaqtardyń jıi qaıtalaıtyn úsh ýádesi. Sonyń jeleýimen talaı jan torǵa túsken torǵaıdyń kúıin keshti. Mundaı oqıǵalardyń qaıǵyǵa dýshar etkeni de jeterlik.

Máselen, bıyl Grýzııada ajal qushqan Ásel Aıtpaevanyń ólimi otandastarymyzdy eseńgiretip tastady. Shetelge jumysqa shaqyrǵan týysynyń usynysyn qabyldaǵan Ásel 27 sáýir kúni Nur-Sultan qalasynan shyqqan. Ol Grýzııada kólik satatyn kompanııada jumys istegen. Alaıda, 5 mamyrda onyń denesi Tbılısıdegi kópqabatty úıdiń aýlasynan tabylǵan. Grýzın aqparat quraldary osyǵan deıin týysy Áseldi «jynystyq quldyqqa» satýy múmkin degen joramal jasady. Qylmystyq istiń bastapqy kezeńinde boıjetken qaıtys bolar aldynda Besık Tordýanyń úıinde bolǵany da aıtyldy. Sondaı-aq, 57 jastaǵy azamat qyzdy zorlady jáne ólimge ıtermeledi degen kúdikpen qamaýǵa alyndy. Biraq, ol sotqa jetpeı, abaqtyda naýqastanyp, artynsha aýrýhanada jan tapsyrǵan. Ýaqyt óte boıjetkendi Grýzııaǵa jumysqa shaqyrǵan týysy da ustaldy. Ony Qazaqstan polıııasy QR Qylmystyq kodeksiniń 128-baby, «adam saýdasy» boıynsha aıyptap jatyr. Sebebi, Ásel qaıtys bolǵanǵa deıin týystaryna jeliden hat jibergen. Onda qyz ózin birneshe ret qorlaǵanyn aıtyp úlgergen. Jumbaq ólimnen keıin istiń ári qaraı qalaı órbıtini belgisiz. Biraq, ádildik izdegen Áseldiń anasy Aısulý Aıtpaeva taban tozdyryp júr. Buǵan deıin ol Bas prokýratýraǵa aryzdanyp, qylmystyq is «ózin-ózi óltirý» emes, «óltirý» baby boıynsha júrgizilýi tıistigin aıtty.

– Qyzym shetel asyp, ómir kórgisi keldi. Armany ajalyna aınalatynyn ózi de, biz de bilmedik. Kim kóringenge emes, jaqynymyzǵa senip jiberdik. Al, qazir ádildikti izdep sergeldeńde júrmiz. Is barysynda 57 jastaǵy Besık Tordýa Áselmen nekelesýge keliskenin aıtyp, aıyptan jaltardy. Buǵan kim senedi?! Keıin onyń qaıtys bolǵany jaıly habar estidik. Ne bolsa da, jábirlenýshi, balasynan aıyrylǵan ana retinde ádil sheshim shyqqanyn, qylmyskerdiń jazalanǵanyn kútemin. Bul jaǵdaı ózgerlerge sabaq bolady degen úmittemin. Sebebi, armanshyl jas kóp. Olar jarqyn bolashaqqa asyǵady, maqsatynyń tez oryndalǵanyn qalaıdy, – dedi marqumnyń anasy BAQ-qa bergen suhbatta.

Qazir adam saýdasynyń qurbanyna aınalǵan qansha jandy jaqyndary sharq ura izdep, qanshasy týǵan úıge oralyp, maýqyn basýdy ańsap júrgeni belgisiz. Al, biz keltirgen mysal myńnan biri.

О́ńirdegi ahýaldy aınalyp ótpeýge tyrystyq. О́tken jyly oblysta adam saýdasyna qatysty 6 derek tirkelgen. Onyń qatarynda 5 jeńgetaılyq jáne 1 bas bostandyǵynan zańsyz aıyrý boıynsha qylmystyq is bar. Májbúrli eńbek pen 14 jasqa tolmaǵan balalardyń eńbegin paıdalaný derekteri anyqtalmaǵan. Al, bıyl adamdardy bostandyǵynan aıyrý, quldyqqa salý syndy zańsyzdyq tirkelmegen. Oblystyq polıııa departamenti krımınaldyq polıııa basqarmasynyń bólim bastyǵy Ǵanı Muqanovpen tildeskende adam saýdasyna jol ashatyn jarnamalyq habarlandyrý men aqparattyq materıaldar jarııalaýdy úrdiske aınaldyrǵan saıttar baryn bildik.

– Bıyl osy tektes 32 saıt buǵattaldy. Jan-jaqty jumys jalǵasýda, jyl basynan beri adam saýdasyna qatysty 2 habarlama tústi. Sonyń birine, ıaǵnı «Evrazııa» telearnasynda jańalyqtan berilgen «Balalar 500 myń teńgeden satylyp jatyr» degen suhbat boıynsha tekserý jumystary júrgizildi. Atalǵan aqparat jalǵan bolyp shyqty. 30 naýryzda Qyzylorda qalasyndaǵy qurylys nysandarynyń birinde jumys istep júrgen О́zbekstan Respýblıkasy azamattarynyń májbúrli eńbekke tartylǵany habarlandy. Qylmystyq is tirkeldi, tekserý barysynda 14 ózbek azamaty anyqtaldy. Olar sol ýaqytta áleýmettik-psıhologııalyq, quqyqtyq qoldaý ortalyǵy úkimettik emes mekemesine ornalastyryldy. Jalpy, aımaqta adam saýdasyna qatysty qylmystyq istiń kóbi jeńgetaılyqpen baılanysty. Bıyl 10 derek tirkelip, jeńil júrispen paıda taýyp júrgen 14 adam esepke alyndy. Sondaı-aq, jezókshelikpen aınalysýǵa tartý boıynsha 2 derek anyqtaldy, – dedi OPD krımınaldyq polıııa basqarmasynyń bólim bastyǵy Ǵ.Muqanov.

Oıymyzdy san-saqqa júgirtken bul emes edi. Polıııa qyzmetkerinen bala satýǵa qatysty 1 derek tirkelgenin estigende aıtarǵa sóz, qoıarǵa suraq tappaı qaldyq. О́zekti órteıtini, bul sábı saýdasyna qatysty alǵashqy da sońǵy derek emes. Buǵan deıin Ishki ister mınıstrligi «qara bazarda» jańa týǵan nárestelerdiń quny mıllıonnan bastalyp, 3-4 mıllıonǵa deıin baǵalanatynyn jáne elimizde bıyl 15 is Qylmystyq kodekstiń 135-baby, ıaǵnı bala satý boıynsha qozǵalǵanyn málimdegen bolatyn.

Jahandyq másele keshendi kúresti qajet etetini túsinikti. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev: «Adam saýdasyna qarsy kúres məselesi kún tərtibinen túspeıdi. Bul jaǵynan Qazaqstannyń halyqaralyq qaýymdastyq aldyndaǵy jaǵdaıy máz emes. Quqyq qorǵaý organdary mundaı qylmysty tergeý rəsimin jetildirý kerek. Sot tərtibimen qatań jaza qoldanylýy qajet. Mańyzdy mindet memlekettik organdardyń úılesimdi is-qımylyn talap etedi» degen bolatyn. Bul rette Ishki ister mınıstrligi krımınaldyq polıııa departamentiniń bastyǵy Dýman Taev arnaıy mehanızm jolǵa qoıylǵanyn habarlady. Jaýapty mamannyń aıtýynsha, onyń quramynda zańnamalyq, profılaktıkalyq sharalar bar.

– Qylmystyq kodekstiń 8-babynda adam saýdasy men eksplýataııasyna qatysty jaýapkershilik kórsetilgen. Jazanyń eń qatań túri retinde osyndaı quqyq buzýshylyqqa barǵan qylmyskerdiń dúnıe-múlkin tárkileı otyryp, 18 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý qarastyrylǵan. Atalǵan normaǵa sońǵy túzetýler 2019 jyly jeltoqsan aıynda engizildi. Buǵan qosa elimizde aǵza músheleriniń saýdasyna, kámelettik jasqa tolmaǵandardyń saýdasyna, jezókshelikke tartýǵa qatysty jaza qatańdady. Búginde Úkimet janynda arnaıy vedomstvoaralyq komıssııa jumys isteıdi, – dedi ol.

Dýman Taev adam saýdasy qylmysyn túbegeıli joıý úshin quzyrly organdardyń jumysy azdyq etetinin, ol úshin bul keselge tutas qoǵam bolyp qarsy turý keregin alǵa tartady. Sonymen qatar tabysty jumysqa qatysty kúmándi usynystarǵa senbeýge keńes beredi. Qujatty, jeke kýálikti eshkimge berýge bolmaıtynyn da esten shyǵarmaý kerek. Basqa qalaǵa nemese memleketke jolǵa shyǵarda týǵan-týysqa baılanys nómiri men mekenjaıdy mindetti túrde qaldyrý mańyzdy. Osyndaı oqıǵaǵa tap bola qalǵan jaǵdaıda birden jaqyn jerdegi polıııa ýchaskesine nemese 102 nómirine, bolmasa 11616 senim telefonyna habarlasqan jón. Sondaı-aq, ár óńirde adam saýdasynyń, quldyqtyń qurbany bolǵandarǵa kómek kórsetetin úkimettik emes uıymdardyń da baryn umytpaǵan abzal.

Aıǵanym Mustapaeva