«ادىرنا» ۇلتتىق ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى ەلىمىزدە ءبىرىنشى بولىپ «دومبىرا كۇنىن» اتاپ ءوتتى.

قازاق بايىرعى زاماننان قولىنان ماڭگىلىك دوسى — دومبىراسىن تاستاماي, اسقار بيىك اسۋلاردان ءوتتى. نەبىر قىزىقشىلىقتاردى باسىنان قالاي بىرگە وتكەرسە, ءتۇرلى قيىنشىلىقتاردى دا بىرگە جەڭە ءبىلدى. قازاق شاتتانسا دومبىرا دا شاتتاندى. قازاق مۇڭايسا دومبىرا دا مۇڭايدى. قازاق بارلىق سىرىن دومبىرعا عانا ايتاتىن. دومبىرا دا ءوز سىرىن قازاقتان جاسىرىپ قالعان جەرى جوق. دومبىرا قازاقتىڭ ءانىن بىرگە شىرقاستى. كۇيىن بىرگە شەرتىستى. دومبىرا قازاقپەن بىرگە عاشىق تا بولدى, قازاقپەن بىرگە تويىن دا تويلاستى…

دومبىرا سۋىقتا جان جىلىتىپ, سوعىستا قالقان دا بولا ءبىلدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قازاق پەن دومبىرا ەگىز ەكەنىن عاسىرلار دالەلدەدى.

قازاق حالقى دومبىرانىڭ ناعىز دوس ەكەنىن جاقسى بىلەدى. سوندىقتاندا كوپتەگەن حالىق اسپاپتارى اراسىنان جانىنا ەڭ جاقىن ەتىپ دومبىرانى تاڭدادى. سوندىقتان دا جيىرما ءبىرىنشى عاسىردا قازاقتار دومبىراعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ «دومبىرا كۇنى» دەپ اتاپ ءوتۋدى ۇيعاردى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ شىلدە ايىنىڭ العاشقى كۇنىن «دومبىرا كۇنى» دەگەن شەشىم قابىلدادى. حالىق بۇل جاڭالىقتى قۋانا قارسى الدى.

«ادىرنا» ۇلتتىق بىرلەستىگى ەلىمىزدە ءبىرىنشى بولىپ «دومبىرا كۇنىن» 30 ماۋسىم كۇنى الما-اراسان شاتقالىندا اتاپ ءوتتى. بۇل ءىس-شارا «ناعىز قازاق دومبىرا» دەپ اتالدى. جۇرتشىلىق وسى مەيرامعا عالامتور ارقىلى شاقىرىلدى. تۇڭعىش پرەزيدەنت ساياباعىنىڭ الدىندا جينالعان كوپشىلىك – اتا-انالار. بالالار, جاستار, شەتەلدىك قوناقتار جانە «ادىرنا» ۇلتتىق ەتنوگرافيالىق بىرلەستىكتىڭ باسشىسى ارمان اۋباكىر باستاعان قىزمەتكەرلەر الدىن-الا جالدانعان اۆتوبۋسقا وتىرىپ الاتاۋدى بەتكە الىپ جولعا شىقتى.

ءيا, دومبىرا مەيرامىنا قاتىسۋعا كەلگەندەر اراسىندا دومبىرالارىن الىپ كەلگەن جاستار دا, ۇلكەندەر دە بارشىلىق ەدى. «ادىرنا» بىرلەستىگى دومبىرا مەيرامىن تابيعات اياسىندا وتكىزۋدى ماقسات ەتۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى, قازاق پەن دومبىرا عاسىرلار بويى كە4 دالا توسىندە بىرگە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى ەمەس پە?

مىنە اۆتوبۋس مەجەلى جەرگە دە جەتتى. ادامدار دا, تابيعات تا ءبىرىن-ءبىرى ساعىنىسىپ قالىپتى. ءبارى دە جادىراڭقى. قاي مەيرام بولسا دا داستارقان جاياتىن قازاقتىڭ سالتى بۇل جولى دا بۇزىلمادى. بىردەن قازان كوتەرىلىپ, اسپازدار تاماق پىسىرۋگە كىرىستى. تابيعاتتى ءبىراز تاماشالاعان سوڭ, كوپشىلىك ءبىر توبەنىڭ باسىنا جينالدى. وسى جەردە ءتۇرلى قىزىق كۇتىپ تۇرعانىن ءبارى دە سەزگەندەي ەدى. سەبەبى ءدال وسى ساتتە تابيعات تا دومبىرا مەيرامىنا قۋانا قوسىلىپ ەدى. جادىراعان كۇن, تاۋلاردىڭ باۋرايىنداعى كوك مايسا ءشوپ, كولەڭكەلى اعاشتار, وزەننىڭ كۇمىس كۇلكىلى اعىنى – ءبارى-ءبارى «دومبىرا كۇنى» قۇتتى بولسىن!» دەپ قۇتتىقتاپ تۇرعانداي ەدى.

سونىمەن مەيرام دا باستالىپ كەتتى. دومبىراشىلار بىرىنەن سوڭ ءبىرى كۇي تارتىپ, ءان شىرقادى. سودان سوڭ تويباسشى ءتۇرلى ويىندارعا كەزەك بەردى. «بالا — بولاشاق» دەيدى قازاق. الدىمەن ورتاعا  جاس بۇلدىرشىندەر شاقىرىلدى. بالالار ەكى توپ بولىپ بىلەتىن ماقال-ماتەلدەرىن كەزەكپەن ايتىپ جاتتى. ءبىر توپ مۇدىرسە ەكىنشىسى ءوز بىلگەندەرىن ورتاعا سالدى. بالالارىنىڭ جارىسىنا قىزىققان اتا-انالار, كەيدە شىداماي ويىنعا وزدەرى دە ارالاسىپ وتىردى. كورەرمەن كۇلكىگە كومىلدى دەپ وسىندايدا ايتار بولار. ەندى ءبىر مەزەتتە ماقال-ماتەل ءبىلۋ جارىسى جۇمباق جاسىرۋ ويىنىنا اۋىستى. بۇل سايىستا وتە قىزۋ ءوتتى. بۇلدىرشىندەردىڭ وسىنشاما بىلگىرلىگىنە ۇلكەندەر تاڭ قالىپ تاڭداي قاعىستى. تويباسشى ءوز كەزەگىندە بارلىق جارىستى بىلىكتى باسقارا ءبىلدى. ماقتار جەردە جاقسى سوزدەر ايتىپ قولداپ, ءسۇرىنىپ جاتقانداردى دەمەپ وتىردى.

سۇراق-جاۋاپ جارىسىنان دا ەشكىم شەت قالمادى. ءتۇرلى سۇراقتار نىسانا رەتىندە ۇسىنىلىپ, ناقتى ۇشقىر جاۋاپ-جەبەلەر سول نىسانالارعا ءدوپ ءتيىپ جاتتى. «رەيحستاگقا تۋ تىككەندە راحىمجان اتانىڭ جاسى قانشادا ەدى?», «ۇشاققا ەسىمى بەرىلگەن قازاقتىڭ باتىر قىزىنىڭ اتى كىم?», «مەنىڭ اتىم قوجا» كىتابىن كىم جازدى?», «سول اتتاس فيلمدە قوجانىڭ داۋىسىن, «قىز جىبەك» فيلمىندەگى جىبەكتىڭ داۋىسىن سالىپ سويلەگەن ءارتيستىڭ اتى كىم?», «قىز بەن جىگىت كۇيتارتىس سايىسىندا دومبىرانى اياعىنىڭ باشپايىمەن تارتىپ جەڭىسكە جەتكەن كۇيشىنىڭ كىم ەكەنىن كىم بىلەدى?», تاعىسىن تاعىلار. بۇل جارىستاردىڭ ءبارى دە كورەرمەندەردى تالاي رەت كۇلكىگە قارق ەتىپ جاتتى.

كوڭىل اسپانعا كوتەرىلگەن قۇستار سياقتى الاتاۋدىڭ بيىگىنە سامعاعانداي كوتەرىڭكى بولدى. كوزدەرى قۋانىشقا بولەنىپ, بەتتەرى بال-بۇل جانعان بالالارعا «ادىرنا» بىرلەستىگى كوپ ەتىپ سىيلىق دايىنداپ قويعان بولاتىن. بۇلدىرشىندەردىڭ ءبىرى دە سىيلىقسىز قالعان جوق.

قازاقتىڭ قاي مەيرامى ويىنسىز وتكەن?! تويباسشى ەندى «ارقان تارتۋ» ويىنى باستالاتىنىن جاريالادى. قىزىق ەندى عانا باستالعانداي. بالالار ارقاندى ەكى جاققا شىرەنە تارتا جونەلدى. «بالاسى بايگەگە شاپسا, اناسى ۇيدە وتىرىپ تاقىمىن قىسادى» دەگەننىڭ ناعىز ءوزى ءدال وسى جەردە بايقالدى. قىزى-قىزا كەلىپ, بالالار ارقان تارتىسىپ بولعان سوڭ, اتا-انالار مەن بالالارى قوسىلىپ ەكى جاق تاعى دا ارقان تارتىستى. «ادىرنا» ۇلتتىق بىرلەستىگى مەيرامعا جاقسىلاپ دايىندالعان ەكەن جەڭگەندەرگە دە جەڭىلگەندەرگە دە سىيلىقتار مولىنان تاراتىلدى.

بۇل ويىنداردىڭ ءبارى دە كوك مايسا ءشوپ ۇستىندە ءوتىپ جاتتى. تۋعان جەر ءتوسىنىڭ تاتتىلىگى ءدال وسى جەردە سەزىلدى. ويىندار اراسىندا ءان شىرقالىپ, كۇي تارتىلىپ جاتتى. وسى كەزدە تويباسشى جاياۋ جارىس بولاتىنىن جاريالادى. قىز بالالار ءبىر بولەك, ۇل بالالار بولەك جارىساتىن بولدى. ناعىز جارىس ەندى باستالدى دەسە دە بولعانداي. ءتۇرلى-ءتۇستى كيىم كيگەن بالالار مەن قىزدار دالانى گۇل سياقتى قۇلپىرتىپ جىبەرگەندەي. جارىسۋشىلار قاتار-قاتار تۇرىپ دومبىرا كۇيى باستالىپ كەپ بەرگەندە مارەنى بەتكە الىپ جۇگىرە جونەلدى. وسىلايشا بىرنەشە رەت قايتالاندى. جۇيرىكتەر ەشقانداي قيىنشىلىقتان تايىنبايتىنىن كورسەتتى. تاعى دا جەڭىمپازدار انىقتالىپ, تاعى دا كول-كوسىر سىيلىقتار تاراتىلىپ جاتتى.

ءدال وسى كەزدە داستارحان باسىنا شاقىرىلعان حابار دا جەتتى. ءدامدى اس كەلگەن داستارحان  باسىندا, ءبىرازدان سوڭ كۇيشىلەر مەن انشىلەردىڭ جارىسى وتەتىنى حابارلاندى. «ادىرنا» بىرلەستىگى دومبىرا كۇنىن ناعىز حالىقتىق ەتىپ اتاپ وتۋگە بەل بايلاعان ەكەن. جارىس جەڭىمپازىن كورەرمەندەر انىقتايتىنى دا ايتىلدى. سولاي بولدى دا.

تاماق ءىشىپ كوڭىلدەرى جايلانعان كورەرمەندەر كوڭىلى الابۇرتىپ دومبىرا كۇنىن العاش اتاپ ءوتىپ جاتقان وسى قۋانىشتى ساتتە تاعى دا توبەگە جايلانىپ وتىردى. دومبىرا جارىستى وتكىزۋ تۋرالى, ءادىل قازىلار كورەرمەندەر ەكەنى تاعى دا باسا ايتىلدى. سونىمەن دالا اتتى ساحناعا ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى داۋلەسكەر دومبىراشىلار كەزەگىمەن شىعا باستادى. كۇي دە وينالدى, ءان دە شىرقالدى. جۇرتشىلىقتىڭ قۋانىشىندا شەك جوق! ارينە, تۋعان جەردىڭ تابيعاتى اياسىندا دومبىرانىڭ داۋىسىن تىڭداعاننان ارتىق قانداي باقىت بولۋى مۇمكىن?!

مىنە كورەرمەن جۇرەگىندە دومبىرا سايىس تا كوپتەگەن شاقىرىم بايگەدە وزىپ كەلگەن ارعىماقتاي سەزىم تۋدىرعانى انىق. تويباسشى جەڭىمپازدى انىقتاۋ ەرەجەسى تۋرالى ايتتى. ءار دومبىراشىنىڭ اتى اتالعاندا كورەرمەندەر قول شاپالاقتاۋى ءتيىس. قاي سايىسكەر كۇيشىنىىڭ اتى اتالعاندا شاپالاق قاتتىراق ۇرىلسا جەڭىس سونىكى بولماق. سول دومبىراشى قاس شەبەر الماس سەرىك ۇلى مۇستافانىڭ ءوز قولىمەن جاساعان دومبىراسىن  يەلەنبەك.

مىنە تويباسشى دومبىراشىلاردىڭ اتىن اتاي باستادى. ءار ەسىم اتالعان سايىن تاۋ جاڭعىرىققانداي بولدى. قولشاپلاقتاۋلار بىرنشە رەت قايتالاندى. وسىلايشا «ناعىز قازاق دومبىرانىڭ» جەڭىمپازى حالىقتىق داۋىسپەن, دەموكراتيالىق تۇردە انىقتالدى. «ادىرنا» ۇلتتىق بىرلەستىگىنىڭ باسشىسى ارمان اۋباكىر قازاقتىڭ كيەلى دومبىراسىن جەڭىمپاز ەركىن نۇرحانعا ۇسىندى. قۋانىشتى داۋىستار مەن دۋ قول شاپالاقتىڭ دىبىسى تاۋ شاتقالىن تاعى دا جاڭعىرىقتىردى.

قازاقستاندا العاشقى رەت «دومبىرا كۇنى» وسىلاي اتالىپ ءوتتى.

بەردالى وسپان,

«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.

فوتوسۋرەتتەردى تۇسىرگەن: جاندوس ناۋرىز