ايەلدەرگە راقىمشىلىق جاساۋ – پروفەسسور قوعاموۆتىڭ پىكىرى

زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, م.س. نارىكباەۆ اتىنداعى كازگيۋ پروفەسسورى, قۇرمەتتى زاڭگەرى مارات قوعاموۆ «ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ تەڭ قۇقىقتارىنىڭ جانە تەڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ مەملەكەتتىك كەپىلدىكتەرى تۋرالى» قر زاڭىن جانە قىلمىستىق تسيكلدەگى قۇقىق سالاسىن زەرتتەپ, ەلدەگى گەندەرلىك جانە قىلمىستىق ساياساتىنىڭ ءوزارا بايلانىسى تۋرالى ءوز پىكىرىمەن ءبولىستى. «مەن ايەلدەرگە قىلمىستىق قۇقىقتى قولدانۋ تۋرالى ءوز كوزقاراسىمدى ۇسىنۋدىڭ ءار مۇمكىندىگىن قولدانامىن. ونىڭ ءمانى-الەۋمەتتىك نەمەسە تۇزەتۋ جۇمىستارىنا باسا نازار اۋدارا وتىرىپ, جازانىڭ جاڭا, جەڭىلدەتىلگەن تۇرلەرىن ەنگىزۋ. مەن ايەلدەردى قاماۋعا الۋدىڭ, باس بوستاندىعىنان ايىرۋدىڭ جاقتاۋشىسى ەمەسپىن», – دەدى ول «ارگۋمەنتى ي فاكتى كازاحستان» گازەت ماقالاسىندا.

«ءبىر جاعىنان, ەلدە ەكى جىنىستاعى ادامداردىڭ كەز-كەلگەن الەۋمەتتىك قىزمەتكە تەڭ قۇقىعى بار ەكەندىگى تاڭقالارلىق, بۇل گەندەرلىك كەمسىتۋشىلىككە جول بەرمەيدى. ەكىنشى جاعىنان, ەرلەر مەن ايەلدەردە ءارتۇرلى حروموسومالار جيىنتىعى, تابيعي رولدەر جانە پسيحيكالىق قۇرىلىمى بار بيولوگيالىق زاڭداردان قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس. دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا, اۋرۋدىڭ دامۋى مەن ەمدەۋدەگى ايىرماشىلىقتار. سوندىقتان قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا قىزمەتىنىڭ ماڭىزى زور. بىراق بۇل ەرەكشەلىكتەر قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالالارىندا جانە سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋدا ۇلكەن ءرول اتقاراتىن مەملەكەتتىك قۇرىلىمدا ەسكەرىلۋى كەرەك.

قىلمىستىق قۇقىق مامانى بولا وتىرىپ, مەن ايەلدەر مەن ەرلەردى قىلمىس سۋبەكتىسى رەتىندە ءبىر-بىرىمەن تەڭەستىرگەنىن كورەمىن, بۇل كوپتەگەن سۇراقتار تۋعىزادى. قاماۋ ورىندارىنداعى ايەلدەر ءۇشىن جاعدايلاردى جەڭىلدەتۋ بولىگىندە – بالالار جاس بولعان كەزدە جاسىنا, جۇكتىلىگىنە, اناسىنا قاتىستى كەيبىر ەسكەرتپەلەر بار. ەگەر قازاقتاردىڭ ادەتتەگى قۇقىعىنىڭ باستاۋلارى مەن داستۇرلەرىنە, پروفەسسور سالىق زيمانوۆ قازاقستاندىق زاڭ عىلىمىنىڭ ماقتانىشى جيناعان ماتەريالدارعا قايتا ورالساق, وندا سول كەزدەگى ايەلدەرگە دەگەن ىزگىلىكتى جانە جاناشىر قارىم-قاتىناس بولعانى انىق بولادى. راس, سول كەزدە ولار قىلمىس جاساعانى دا بولمادى, دالادا تۇرمەلەر دە بولعان جوق.

مەن ايەلدەرگە قىلمىستىق قۇقىقتى قولدانۋ تۋرالى ءوز كوزقاراسىمدى ۇسىنۋدىڭ ءار مۇمكىندىگىن قولدانامىن. ونىڭ ءمانى-الەۋمەتتىك نەمەسە تۇزەتۋ جۇمىستارىنا باسا نازار اۋدارا وتىرىپ, جازانىڭ جاڭا, جەڭىلدەتىلگەن تۇرلەرىن ەنگىزۋ. مەن ايەلدەردى قاماۋعا الۋدىڭ, باس بوستاندىعىنان ايىرۋدىڭ جاقتاۋشىسى ەمەسپىن. ءتىپتى اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىستار جاساعانى ءۇشىن جازا كۇدىكتىدەن سوتتالعانعا دەيىن, ونىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىنە قاراماستان جاسالۋى ءتيىس. تەرگەۋ پروتسەدۋراسى, سوت ساراپتامالارىنىڭ ادىستەرى ەرەكشە بولۋى كەرەك. كولونيالاردا ايەلدەردى ۇستاۋ ەرەجەلەرىن قايتا قاراۋ قاجەت, وندا ولاردىڭ نەگىزگى قاجەتتىلىكتەرى, كەم دەگەندە, جەكە گيگيەنانى ساقتاۋ كەزىندە ەسكەرىلمەيدى. بۇل ايەلدى قورلاپ قانا قويماي, مەكەمەلەردە جول بەرىلمەيدى, ونىڭ ماقساتى, ءتىپتى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جاعدايىندا دا, ادامعا لايىقتى ومىرلىك نۇسقاۋلاردى ورناتۋ, دامىتۋ.

جازاسىن وتەگەننەن كەيىن ايەلدەردىڭ قوعامعا قايتا قوسىلۋىنا جانە قايتا الەۋمەتتەنۋىنە كومەكتەسۋ ءۇشىن ولارعا ىلەسىپ ءجۇرۋدى قامتاماسىز ەتۋ وتە ماڭىزدى. مۇندا دەنساۋلىق, تۇرعىن ءۇيدىڭ بولۋى, جۇمىس ورنى, تۋىستارىمەن, بالالارمەن قارىم-قاتىناستى قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى قامقورلىق بار… مۇنىڭ ءبارىن جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك پەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار ءوز موينىنا الا الادى جانە الۋعا ءتيىس.

قورىتىندىلاي كەلە, مەن ايەلدەرگە راقىمشىلىق جاساۋدى قولدايمىن. ەلدە ماڭىزدى كۇندەر مەن ايتۋلى وقيعالارعا ورايلاستىرىلعان راقىمشىلىق از بولمادى. ەگەر پرەزيدەنتىمىز ساياسي ەرىك-جىگەر تانىتىپ, پارلامەنتتى قولداسا, بۇل ادام قۇقىقتارىن ساقتاۋ سالاسىنداعى العا قاراي جاسالعان ۇلكەن قادام, جاڭا قازاقستان جولىنداعى ناقتى قادامداردى كوزبە-كوز كورسەتە وتىرىپ, الەمدىك ماڭىزى بار پرەتسەدەنت بولار ەدى. ءبىزدىڭ قوعامعا جوعارى قۇندىلىق – ادام بوستاندىعى مەن ونىڭ الماستىرىلمايتىندىعىن ءتۇسىنۋ نەگىزىندە بىرىگۋگە كومەكتەسەدى».

زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, م.س. نارىكباەۆ اتىنداعى كازگيۋ پروفەسسورى, قر قۇرمەتتى زاڭگەرى مارات قوعاموۆ