Álemde soǵystyń taǵy bir túri bastaldy

Foto:responsiblestatecraft.org saıtynan alyndy

Aqpannyń birinshi kúni Donald Tramp ekonomıkalyq tótenshe jaǵdaı jarııalap, Qytaıdan keletin barlyq ımportqa 10%, Meksıka men Kanadadan keletin ımportqa 25% kóterme tarıfter engizdi. Tek Kanadadan ımporttalatyn energetıkalyq ónimderge, sonyń ishinde munaı, tabıǵı gaz jáne elektr qýatyna 10% ǵana salyq salynady, dep jazdy qandastar.kz

Sarapshylar ımporttyq tarıfter ınflıaııanyń aıtarlyqtaı ósýine ákelýi múmkin ekenin aıtýda. Degenmen saılaý naýqany kezinde Donald Tramp azyq-túlik, benzın, turǵyn úı, avtokólik jáne basqa da taýarlardyń baǵasyn tómendetýge ýáde bergen edi.

aikyn.kz habarlaǵandaı,    Tramp úsh elge tarıfterdi kótergennen keıin, ekonomıster ony aqylsyz dep ataı bastady. Olar bul jarlyq arqyly AQSh prezıdenti saýda soǵysyn bastap, protekıonızm arqyly baǵalardyń ósýin, jetkizilim tizbekteriniń buzylýyn óz qolymen jasaıdy dep aıyptaýda.

Batys baspasózinde Tramptyń saıasatyn basqasha qabyldaıtyndar da bar. The Telegraph basylymy tarıfterdiń kóterilýinde fılosofııalyq maǵyna bar ekenin aıtady. Olardyń oıynsha, Amerıka prezıdentiniń kózqarasyn túsinbeý erkin saýdanyń qanshalyqty dogmaǵa aınalǵanyn kórsetedi.

Amerıka árqashanda basqa eldermen saýda soǵysyn júrgizip keledi. Foto shenglufashion.com saıtynan alyndy

The Telegraph kózqarasyn keńirek túsindireıik. «Erkin saýda Amerıkany qurdy» degen mıf, bul – konservatıvti oıdyń aksıomasy. Shyndyǵynda, búkil XIX ǵasyrda ımporttyq taýarlarǵa salynatyn salyqtar memleket kirisiniń jartysynan kóbin qurap keldi. AQSh-tyń respýblıkalyq prezıdentteri ımporttyq tarıfterdi otandyq ónerkásipti keńeıtý jáne amerıkalyq naryqty syrttan keletin arzan ónimder men jumys kúshinen qorǵaý úshin qajet dep sanady.

Amerıkanyń 25-shi prezıdenti Ýılıam Mak-Kınlı: «Erkin saýda nátıjesinde óz aqshamyzdy… salalarymyzdy jáne naryqtarymyzdy basqa elderge berip jatyrmyz… Bul jappaı narazylyq týdyrady. Bul bizdiń qundylyqtarymyzǵa tóńkeris jasaıdy». Baıqasańyzdar, búgingi Tramptyń sózderi.

Amerıka árqashanda basqa eldermen saýda soǵysyn júrgizip keledi. Ronald Reıgan Japonııaǵa qarsy tarıfter qoldansa, Djo Baıden qytaılyq elektromobılderge 100%-dyq baj salyǵyn salyp, bolat pen alıýmınııdiń keıbir ónimderine salyqty úsh ese kóbeıtti. «Pandemııa bizdi bir nársege úıretti. Bul – úıimizde kúndelikti qajetti zattardyń qory bolýy kerektigi», – degen edi bir sózinde Djozeff Baıden.

Eýroodaq óz aýmaǵynda satylatyn AQSh-tyń árbir kóliginen shamamen 8-10% aqy alady. Foto ft.com saıtynan alyndy. Avtorlyǵy: Bloomberg

Eýroodaq ta óz aýmaǵynda satylatyn AQSh-tyń árbir kóliginen shamamen 8-10% aqy alady. Bir sózben aıtqanda, ekonomıkalyq múddeni qorǵaý ómir shyndyǵyna aınaldy. Ol tek tarıftermen ǵana emes, basqa da ekonomıka salalarynda kezdesedi – sýbsıdııalar, valıýtalyq aıla-sharǵylar, ekologııalyq nemese eńbek standarttary arqyly da ár memleket óziniń ekonomıkalyq múddelerin qorǵaýda. Árkimge óz kórpesi qymbat.

Aq úıdegi saıasatkerlerdiń oıynsha, Amerıka qazir dúnıeniń barlyq aýyrtpalyǵyn óz ıyǵynda kóterip otyrǵan sııaqty. Batys Eýropany qorǵaý úshin 820 mıllıard dollar tóleıdi, al saýda tapshylyǵy 773 mıllıard dollardy quraıdy. Qurama Shtattardyń shekarasy da shuryq-tesik – zańsyz mıgranttar men esirtki erkin aǵylyp jatyr.

2023 jyly shamamen 81 000 amerıkalyq opıoıdterdiń artyq dozasynan qaıtys bolǵan. Zańsyz fentanıldiń negizgi kózi – Amerıkanyń №1 básekelesi Qytaı bolsa, sol fentanıl Meksıka arqyly esirtki tasymaldaýshy bandalar arqyly AQSh-qa keledi. Sondyqtan Donald Tramp sheteldikterdi «Amerıkany qurmetteýge» májbúrleý úshin tarıfterdi paıdalanýdy bastady. Jaqynda AQSh zańsyz mıgranttardy Kolýmbııaǵa qaıtarýǵa tyrysqanda, Kolýmbııa úkimeti olardy qabyldaýǵa qarsy boldy. Alaıda Tramp tarıfter men vızalyq sankııalarmen qorqytqan soń, kolýmbııalyqtar bir saǵattyń ishinde óz adamdaryn alyp ketýge prezıdenttik ushaqty jiberýdi usynǵan.

Prezıdent óz elin arzan qytaı ımportynyń «apıynynan» saqtap, uly, táýelsiz jasaǵysy keledi. Foto forbes.com saıtynan alyndy. Avtorlyǵy: Getty Images

Iıa, engizilgen tarıfter baǵalardy ósiredi. Biraq Tramptyń birinshi merziminde olar kóp óspegen. Degenmen alańdaýshylyq bar. Tabysqa salynatyn salyqtar azamattardyń iskerlik jigerin azaıtsa, tarıfter tutynýǵa áser etip, únemdilik pen jınaqty yntalandyrady. Azamattar óz azyq-túlikterin ósiredi, ózderi óndiredi jáne tutynýda baǵa men sapanyń arasalmaǵyna basymdyq beredi.

Bunyń bári – protestanttyq-kapıtalıstik etıkanyń mańyzdy quramdas bólikteri. AQSh prezıdenti Donald Tramptyń tarıfter soǵysy ekonomıkalyq qaıshylyq emes. Prezıdent óz elin tek uly ǵana emes, sonymen qatar arzan qytaı ımportynyń «apıynynan» masańdanýdan saqtap, táýelsiz jasaǵysy keledi.

Basqasha aıtqanda, onyń saıasaty elin tazalaýǵa arnalǵan, áleýmettik ınjenerııanyń bir túri. Jańa prezıdent ekonomıkany – eshkimnen táýelsiz, baı ári uly qoǵam qurý quraly dep túsinedi. Qazaq saıasaty men ekonomıkasyna da osyndaı tereńdik jetispeıtin sııaqty.

Búgingi álem – qatygez ári qaýipti «djýnglıge» uqsaıdy. Foto edition.cnn.com saıtynan alyndy. Avtorlyǵy: Getty Images / Brendan Smialowski

О́ziniń «Amerıkany uly jasaımyn» degen ashyq saıasatynyń kómegimen Donald Tramp jasyryn bolyp kelgen órkenıetter soǵysyn ashyq júrgize bastady. Ol qandaı nátıje beretinin búgin eshkim boljaı almaıdy. Búgingi álem – qatygez ári qaýipti «djýnglıge» uqsaıdy. 

Bul jerde The Telegraph kózqarasymen tolyq kelisýge bolady: úkimetter eldik múddeni birinshi orynǵa qoıýy kerek. Memleketter ártúrli kelisimderge qol qoıady jáne ekonomıkany ósirý joldaryn jalǵastyra alady. Amerıkalyqtar álemdik kóshbasshy bolýǵa qulshynsa, onyń qarsylastary da qarap qalmaıdy. 30-40 jyldan keıin Qytaı Taıvandy ózine qosyp alatynyn jarııalaǵanda ony toqtatýǵa kimniń kúshi jetedi? Bul suraqtyń jaýaby prezıdent Tramp bastaǵan tarıfter soǵysynyń nemen aıaqtalǵanyna baılanysty bolmaqshy.

Al saýda soǵysy órshigen álemdegi Qazaq eliniń orny qaıda bolýy kerek? Halyqtyń yntymaǵy, azamattardyń otansúıgishtigi men bılikke senimi, ekonomıkalyq ósim bolashaqty qatelespeı boljaýǵa kómektesip, osy saýalǵa jaýap bolar edi.