«Áleýmettik jelidegi fotosyna qarap zertteıdi»: Teris dinı aǵym ókilderi jas jetkinshekterdi qalaı arbaıdy

Foto: Qala men dala gazeti

Eresek adamnan góri balalar men jasóspirimderdi ekstremıstik uıymdarǵa tartý, lańkestik áreketterge kóndirý áldeqaıda ońaı. Mamandardyń aıtýynsha, jasóspirimderdiń jeke tulǵasy áli tolyq jetilmeı, ómirlik tájirıbesi az bolǵan soń erip ketý qaýpi joǵary. Psıholog Stan.kz tilshisine qandaı balalar qaýipti uıymdarǵa aldanyp qalatynyn jáne onyń aldyn alý úshin ne isteý keregin aıtty.

Psıholog Meıirgúl Bımaǵanbetovanyń aıtýynsha, jasóspirim kezeńde adam óz ornyn taba almaı, túrli nársege qyzyǵýshylyq tanytady.

“Jasóspirim shaq – “men kimmin?” “kim bolamyn?” degen suraqqa jaýap izdep, ózin tappaı júrgen kezeń. О́zin joǵaltyp qınalady, sol úshin ár nárseni kórýge áýes bolady. Alaıda bul qyzyǵýshylyǵyn durys emes qoldansa, jaman uıymdardyń jeteginde erip ketýi ábden múmkin”, – dedi sarapshy.

Psıholog qazirgi tańda teris aǵym ókilderi balalardy ınternet, áleýmettik jeli arqyly arbaıtynyn, olardy baqylap, keıin manıpýlıaııa arqyly qaqpandaryna túsiretinin aıtady.

“Balalar men jasóspirimderdi tartý ońaıyraq. Sol úshin teris dinı aǵym ókilderi túrli toptarǵa tirkelgen jeli qoldanýshylarynyń ishinen balalardy izdeıdi. Sodan soń olardyń áleýmettik jelisinde turǵan fotony tekseredi. Qanǵa boıalǵan foto nemese jylaǵan adamnyń beınesi, muńdy nemese kóńilsiz ıtatalardy basty betke qoıyp qoıǵandardy teris aǵym ókilderi óz qurbany etip tańdaıdy. Bul jaı ǵana foto dep oılaǵanymyzben, onyń astarynda úlken mańyzdy aqparat bar. Sebebi mundaı fotolar adamnyń ishki jaı-kúıi turaqsyz ekenin kórsetedi”, – deıdi maman.

Sózinshe, ınternettegi qurbanyn tapqan soń ony tolyq zertteıdi, qyzyǵýshylyqtaryn anyqtaıdy. Artynsha tanysyp, oǵan jaqyn bolyp, qundylyǵy bir adam bolyp kórinýge tyrysady.

“Balanyń muńǵa batqanyn túsingesin arbaýshy oǵan qoldaý kórsetedi, dosyna aınalady. “Meniń de basymnan osyndaı jaǵdaı ótti, men ǵana seni túsine alamyn” dep jalǵan oqıǵalar aıtady. Osyny estigen bala ol adamdy muńdasyna balap, tolyq aqtarylýy múmkin”, – dedi ol.

Qandaı balalar arbaýǵa ońaı kónedi?

Mamannyń málimdeýinshe, ata-anasyna senimi joq balalar ózgeniń yrqyna tez kónedi. О́ıtkeni qoldaý men mahabbat jetkiliksiz bolǵandyqtan, syrttan qoldaý izdeıdi.

“Ata-anadan kóńili qalǵan, ákesi nemese anasy joq, ıaǵnı ana ne áke mahabbatyn sezinbegender ózgeniń qoldaýyna, nazar aýdarǵanyna muqtaj keledi. Sol úshin sál mahabbatyn bildirgen adamǵa senip qalady. Sondaı-aq qoǵamda býllıng kórgen, ózindik qyzyǵýshylyǵy men hobbıi joq, ózine senimsiz balalar da tez arbaýǵa túsedi”, – dedi Bımaǵanbetova.

Ári sotqar jasóspirimder de teris aǵymǵa tez kirip ketedi deıdi. Sebebi olarǵa mundaı áreketter energııa syılap, ekstrımdi sezinýge múmkindik beredi eken.

Arbaýshylar qandaı aılany qoldanady?

Psıholog dinı arbaýshylardyń óte myqty strateg bolatynyn aıtty. Sózinshe, olar jaqsy adamnyń róline óte qatty enedi jáne ózderin barynsha minsiz adam, úlgi retinde kórsetýge baryn salady.

“Teris aǵymǵa úgitteıtinder alǵashqy kezde balaǵa barynsha motıvaııa, qoldaý beredi. Qýys keýdesine jamaý bolyp, arqasúıer adamyndaı bolady, “men kómektesemin, artyńda men barmyn” dep ózine baılap qoıady. Sonymen qatar materıaldyq jaǵdaıy jaqsy, senimdi adam retinde ózin kórsetedi. Iaǵnı sol kezde ol balanyń kózimen úlgili tulǵaǵa aınalady”, – dedi Bımaǵanbetova.

Aıtýynsha, teris aǵymǵa tartatyn adamdardyń kóbinese mysy basyp turady jáne minezi qattylaý bolady. Osy arqyly ol jasóspirimge manıpýlıaııa jasaıdy.

“Synı oılaý qabileti qalyptaspaǵan, dinı saýaty joq bala oǵan tez senip qalady. Onymen qosa arbaýshydan qutqarýshy keıpin kóredi”, – dedi ol.

Teris aǵymnan jetkinshekti qalaı qorǵaımyz?

Maman otbasydaǵy atmosferanyń óte mańyzdy ekenin aıtady. Ata-ana barynsha jaqyn bolyp, balamen jaqsy qarym-qatynas ornatýǵa tyrysý kerek deıdi. Onymen birge úıge teris aǵym men durys aǵym týraly tárbıe berilýi qajet eken.
“Balanyń ózge aǵymǵa, ekstremıstik qozǵalystarǵa kirip ketkenin buryn-sońdy aıtpaǵan oılardy aıtqanynan, ashýshańdyǵynan baıqaýǵa bolady. Teris aǵym ókilderiniń arbaýyna túsken bala basqa adamdardyń pikirin moıyndamaıdy jáne tuıyqtalyp, basqalardan alshaqtaı túsedi”, – dep túsindirdi maman.

Ol balanyń teris aǵymǵa kirip bara jatqanyn sezgen kezde mynadaı sharalardy oryndaýǵa keńes berdi.

“Ondaı kezde balaǵa barynsha jaqyn bolyńyz. Synap, aqylgóısip ketseńiz, ol odan saıyn alshaqtaıdy jáne sizden múldem kóńili qalady. Urys-kerissiz ashyq áńgimege kóshseńiz, ol da ashylýy múmkin. Balaǵa birden “teris aǵymǵa kirip kettiń” dep aıtpaǵan jón. Mysaldarmen, “dosymnyń uly, qyzy bir jaǵdaıǵa tap bolypty” dep keltirip, máseleni talqylaýǵa bolady. Ári qaraı balanyń ózinen “sen mundaı jaǵdaıda ne ister ediń?” dep suraǵan durys.  Sol kezde ol bárin túsinip, durys qorytyndy jasaýy yqtımal. Odan soń tek senimdi derekkózderge júginý keregin aıtyp, dinı saýatty adamdarmen jolyqtyrǵan abzal”, – dedi psıholog.

Psıholog budan basqa taǵy birneshe keńes berdi:

• Balamen sóılesińiz. Onyń kimdermen aralasatynynan, ýaqytyn qalaı ótkizetininen jáne ony ne mazalaıtynynan habardar bolý qajet;
• Balańyzdyń bos ýaqytyn tıimdi etip uıymdastyryńyz. Sport sekııalary, mekteptegi úıirmeler, qoǵamdyq is-sharalarǵa aparyp, oıyn bólińiz. Ýaqyty tyǵyz bolǵan kezde onyń basqa nárselerge, zııandy áreketterge ýaqyty bolmaıdy;
• Balańyz qandaı kontent kóretinin baqylańyz. Onyń qandaı baǵdarlamalardy kóretini, qandaı kitaptar oqıtyny, qandaı áleýmettik jelilerde tirkelgenine, qandaı saıttarǵa kiretinine nazar aýdaryńyz;Jasóspirimge teris áser etetin tanystarymen qarym-qatynasyn shekteńiz, onyń ornyna basqa toppen aralasýyna yqpal etińiz;
• Onyń qyzyǵýshylyqtaryn qunsyzdandyryp, synap tastamańyz. Jetkinshek maqtaý sózderge muqtaj ekenin este saqtaýymyz tıis.