جاڭالىقتار
اپورت جانە الما باقتارى – الماتىنىڭ جاڭا تۋريستىك كەلبەتىنە اينالىپ كەلەدى
«الماتىنىڭ التىن ءتاجى» اتانىپ كەتكەن اپورت المالارى قالانى الىس-جاقىن شەتەلدەرگە تانىتىپ, بۇگىندە شاھاردىڭ الەۋەتىن ارتتىرىپ كەلەدى. الماتى قالاسىنىڭ اۋماعىندا جەر تەلىمىنىڭ ازدىعىنان الما باعىن ءوسىرۋ جۇمىستارى قالانىڭ شەتكى ايماقتارىندا ىسكە اسىرىلىپ جاتىر.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ الماتىنىڭ الماسى الەمگە تانىمال ۇلتتىق برەندكە اينالۋى كەرەكتىگىن اتاپ وتكەن ەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى ورىندالىپ, 2023 جىلى الماتىنىڭ اپورتى قازاقستان برەندى رەتىندە تىركەلدى. بۇگىندە اپورت باقتارىن قالپىنا كەلتىرۋ باعدارلاماسى بەلسەندى جۇزەگە اسىرىلىپ, جىل سايىن مىڭداعان الما اعاشتارىنىڭ كوشەتتەرى وتىرعىزىلىپ جاتىر. قازاقستان جىل سايىن 260 مىڭ تونناداي الما جيناپ, ونىڭ نەگىزگى بولىگىن ىشكى نارىققا جىبەرەدى.
اپورت تەڭىز دەڭگەيىنەن 900-1200 مەتر بيىكتىكتە وسەدى
ەلىمىزدىڭ الماسىن الەمگە تانىتقان اپورتتىڭ باعاسى قىمبات بولۋىنا دا ونىڭ كەز كەلگەن جەردە وسپەيتىنى سەبەپ بولسا كەرەك. اپورتتىڭ كۇزگى-قىسقى ءتۇرى قازىرگى ۋاقىتتا الماتى وبلىسىندا وسەدى. الما باقتارى قالا ماڭىنداعى «تاۋلى قىرات», «بەسقاينار», «رىسقۇلوۆ», «بەلبۇلاق», «بەساعاش» (تالعار اۋدانى) «ەسىك» (ەڭبەكشىقازاق), «الاتاۋ» جانە «جاندوسوۆ» اۋىلدارى (قاسكەلەڭ اۋدانى) اۋماعىندا ورنالاسقان. باقتاردىڭ كوپشىلىگى تەڭىز دەڭگەيىنەن 900-1100 مەتر بيىكتىكتە وسىرىلەدى. ءونىمنىڭ جالپى جيىنتىعى 20 000 توننا شاماسىندا. وسى رەتتە ايتا كەتەرلىگى, تاۋ بوكتەرىنە الما ءوسىرۋ اسا پايدالى. ويتكەنى ونىڭ تامىرى لاي كوشكىنىن بولدىرماۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. توپىراقتىڭ كوشۋىن بولدىرماي, ونى ۇستاپ تۇرادى. بۇل تۋرالى «قازاق جەمىس-كوكونىس شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ» مامانى اتاپ ءوتتى.
اپورت الماسى تەڭىز دەڭگەيىنەن 900-1200 مەتر بيىكتىكتەگى كليمات جاعدايىندا وسەدى. ويتكەنى ءدال وسى بيىكتىكتە وسكەن اپورت ءوزىنىڭ ساپاسىن, ونىمدىلىگىن كورسەتەدى. الماتى اپورتى ءۇشىن جاۋىن-شاشىننىڭ مولشەرى, اكتيۆتى تەمپەراتۋرالار جيىنتىعى – بارلىعى ماڭىزدى. ونىڭ ءپىسۋ ۋاقىتى مەن جيناۋ تەحنولوگياسى بار. اپورت سورتى شەتەلدەن ەنگەندىگى كوپشىلىككە ءمالىم. 1865 جىلى رەسەيدەن جەر اۋدارىلعان ەگور رەدكو وزىمەن بىرگە «الەكساندر» جانە «قان قىزىل» سۇرىپتى اپورت كوشەتىن الا كەلىپ, الاتاۋ بوكتەرىنە ەككەن. كەيىن بىزدەگى سيۆەرس الماسىنا ۇلاستىرعان. سول ارقىلى وتە ۇلكەن, ادەمى, حوش ءيىستى ءونىم العان. ولاي بولسا, اپورت قالايشا قازاقستان برەندىنە اينالدى دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ول ەلىمىزدىڭ كليماتىنا بايلانىستى. اپورت ءبىزدىڭ كليماتقا وتە جاقسى بەيىمدەلىپ, سورت رەتىندە الەۋەتىن كورسەتكەن جانە جەرسىنگەن, – دەيدى ساۋلە قازىباەۆا.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە, قازىرگى ساتتە اپورتتىڭ الماتى جانە جەتىسۋ وبلىستارىنداعى جالپى اۋماعى 2000 گەكتاردى قۇرايدى.
جەتىسۋ وبلىسىندا سيۆەرس الماسىنىڭ 67 مىڭ كوشەتى وتىرعىزىلعان
جىل سايىن سارقانت اۋدانىندا جوڭعار الاتاۋى ۇلتتىق پاركىنىڭ اۋماعىندا 30 گا اۋماققا جاس كوشەتتەر وتىرعىزىلادى. بۇگىنگە دەيىن سيۆەرس الماسىنىڭ 66 800 كوشەتى ەگىلگەن, ال ساياباقتاعى وسى سورتتىڭ اۋماعى 4800 گا. بىرنەشە جىلدان بەرى وتكىزىلىپ كەلە جاتقان «سيۆەرس الما اعاشىنىڭ گۇلدەۋى» فەستيۆالى ۇلتتىق برەند رەتىندە الما باقتارىن ساقتاپ, كوبەيتۋگە باعىتتالعان.
فەستيۆالگە كەلۋشىلەر تەك قانا الما كوشەتتەرىن وتىرعىزىپ قانا قويماي, قالانىڭ تۋريستىك الەۋەتىن ارتىرادى. جىل سايىن كوشەتتەردى وتىرعىزۋعا كەلەتىندەردىڭ سانى ارتىپ, قىزىعۋشىلىق ارتا باستاعان. ۇلتتىق ساياباق سيۆەرس, نەدزۆەتسكي الما اعاشتارىن, جالپى الەمدىك ماڭىزى بار گەنەتيكالىق رەسۋرستار كوزدەرىن ساقتاۋعا, قالپىنا كەلتىرۋگە ەرەكشە نازار اۋدارادى. قازىرگى كەزدە «قىزىل كىتاپقا» جانە حالىقارالىق تابيعاتتى قورعاۋ وداعىنىڭ قىزىل تىزىمىنە ەنگىزىلگەن سيۆەرس الما اعاشىنىڭ جابايى جەمىس ەكپەلەرى ۇلتتىق پاركتىڭ جالپى الاڭىنىڭ 1,05%-دان استامىن الىپ جاتىر جانە ولاردىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. فەستيۆالگە كەلۋشىلەر سوڭعى جىلدارى جويىلىپ كەتۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان المانىڭ سورتىن ساقتاپ, قازاق دالاسىندا كوبەيۋىنە ۇلكەن كومەك قوسارى ءسوزسىز.
“تالعار تاسجولىندا ورنالاسقان الما باعى”
الماتى قالاسىنان جارتى ساعاتتىق جەردە ىلە القابىنداعى ىلە الاتاۋىنىڭ اسەم بەتكەيلەرىندە الما اعاشتارىن كورۋگە بولادى. بۇل جەردە المانىڭ ءتۇر-ءتۇرى ءوسىرىلىپ, قالا مەن اۋدان تۇرعىندارىن قامتاماسىز ەتەدى. الما باعى – تالعار قالاسىنىڭ ماقتانىشى. ساۋىردەن قازان ايىنا دەيىن بۇل جەرگە تۋريستەر اعىلادى. ونىڭ ەكى سەبەبى بار: ءبىرى – باقتا سەرۋەندەۋ بولسا, ەكىنشىسى – اعاشتاردان ءتۇسىپ جاتقان المانى جيناپ الۋ.
سونداي-اق جوعارعى تالعار تاسجولىندا ورنالاسقان باقشادان الما ساتىپ الا الاسىز. الما باعى تۇرعىنداردىڭ تابىس كوزىنە اينالدى. باعباندار بابىن كەلتىرسە, ساۋداگەرلەر تۋريستەر مەن تۇرعىندارعا قولجەتىمدى باعادا المالاردى ۇسىنادى. سوڭعى ۋاقىتتا الما باعىن ارانيى ىزدەپ كەلەتىندەردىڭ قاتارى ارتقان. ەندى ءبىرى المانىڭ تۇرلەرىمەن تانىسعا كەلسە, ەندى ءبىرى سۋرەتكە ءتۇسىپ, جايلى دەمالاتىن ورىن ىزدەگەنىن كورۋگە بولادى.
«الماتى – باق قالا» اكتسياسى اياسىندا الما باقتارى پايدا بولدى
الماتى قالاسىندا الما اعاشتارى وتىرعىزۋ ءجۇمىستارى بەلەسەندى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتىر. ماسەلەن, جاقىندا, 27 ساۋىردە, بولعان ناۋقاننىڭ اياسىندا قالادا 4 مىڭ الما اعاشى ەگىلدى. جوبا «تازا قازاقستان» رەسپۋبليكالىق ەكولوگيالىق ناۋقانى اياسىندا ۇيىمداستىرىلدى. «الماتى – باق قالا» اكتسياسىنا قالا اكىمى ەربولات دوساەۆ تا قاتىسىپ, تۇرعىندارمەن بىرگە اعاش وتىرعىزدى. اتالمىش ناۋقانعا قالا تۇرعىندارى مەن ونەر جۇلدىزدارى دا جۇمىلدىرىلدى. كوشەتتەر ۇاك بويىنداعى كوشەنىڭ سولتۇستىگىندە, جاڭا سايىن كوشەسىنىڭ شىعىسىندا ورنالاسقان ساياباق اۋماعىندا 500 جەمىس اعاشى, ونىڭ ىشىندە 250 ءتۇپ الما اعاشى, 250 ءتۇپ ورىك اعاشى ەگىلدى.
