Aport jáne alma baqtary – Almatynyń jańa týrıstik kelbetine aınalyp keledi

«Almatynyń altyn táji» atanyp ketken aport almalary qalany alys-jaqyn shetelderge tanytyp, búginde shahardyń áleýetin arttyryp keledi. Almaty qalasynyń aýmaǵynda jer teliminiń azdyǵynan alma baǵyn ósirý jumystary qalanyń shetki aımaqtarynda iske asyrylyp jatyr.

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Almatynyń almasy álemge tanymal ulttyq brendke aınalýy kerektigin atap ótken edi. Memleket basshysynyń tapsyrmasy oryndalyp, 2023 jyly Almatynyń aporty Qazaqstan brendi retinde tirkeldi. Búginde aport baqtaryn qalpyna keltirý baǵdarlamasy belsendi júzege asyrylyp, jyl saıyn myńdaǵan alma aǵashtarynyń kóshetteri otyrǵyzylyp jatyr. Qazaqstan jyl saıyn 260 myń tonnadaı alma jınap, onyń negizgi bóligin ishki naryqqa jiberedi.

Aport teńiz deńgeıinen 900-1200 metr bıiktikte ósedi

Elimizdiń almasyn álemge tanytqan aporttyń baǵasy qymbat bolýyna da onyń kez kelgen jerde óspeıtini sebep bolsa kerek. Aporttyń kúzgi-qysqy túri qazirgi ýaqytta Almaty oblysynda ósedi. Alma baqtary qala mańyndaǵy «Taýly qyrat», «Besqaınar», «Rysqulov», «Belbulaq», «Besaǵash» (Talǵar aýdany) «Esik» (Eńbekshiqazaq), «Alataý» jáne «Jandosov» aýyldary (Qaskeleń aýdany) aýmaǵynda ornalasqan. Baqtardyń kópshiligi teńiz deńgeıinen 900-1100 metr bıiktikte ósiriledi. О́nimniń jalpy jıyntyǵy 20 000 tonna shamasynda. Osy rette aıta keterligi, taý bókterine alma ósirý asa paıdaly. О́ıtkeni onyń tamyry laı kóshkinin boldyrmaýǵa septigin tıgizedi. Topyraqtyń kóshýin boldyrmaı, ony ustap turady. Bul týraly «Qazaq jemis-kókónis sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń» mamany atap ótti.

Aport almasy teńiz deńgeıinen 900-1200 metr bıiktiktegi klımat jaǵdaıynda ósedi. О́ıtkeni dál osy bıiktikte ósken aport óziniń sapasyn, ónimdiligin kórsetedi. Almaty aporty úshin jaýyn-shashynnyń mólsheri, aktıvti temperatýralar jıyntyǵy – barlyǵy mańyzdy. Onyń pisý ýaqyty men jınaý tehnologııasy bar. Aport sorty shetelden engendigi kópshilikke málim. 1865 jyly Reseıden jer aýdarylǵan Egor Redko ózimen birge «Aleksandr» jáne «qan qyzyl» surypty aport kóshetin ala kelip, Alataý bókterine ekken. Keıin bizdegi sıvers almasyna ulastyrǵan. Sol arqyly óte úlken, ádemi, hosh ıisti ónim alǵan. Olaı bolsa, aport qalaısha Qazaqstan brendine aınaldy degen suraq týyndaıdy. Ol elimizdiń klımatyna baılanysty. Aport bizdiń klımatqa óte jaqsy beıimdelip, sort retinde áleýetin kórsetken jáne jersingen, – deıdi Sáýle Qazybaeva.

Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń dereginshe, qazirgi sátte aporttyń Almaty jáne Jetisý oblystaryndaǵy jalpy aýmaǵy 2000 gektardy quraıdy.

Jetisý oblysynda sıvers almasynyń 67 myń kósheti otyrǵyzylǵan

Jyl saıyn Sarqant aýdanynda Jońǵar Alataýy ulttyq parkiniń aýmaǵynda 30 ga aýmaqqa jas kóshetter otyrǵyzylady. Búginge deıin sıvers almasynyń 66 800 kósheti egilgen, al saıabaqtaǵy osy sorttyń aýmaǵy 4800 ga. Birneshe jyldan beri ótkizilip kele jatqan «Sıvers alma aǵashynyń gúldeýi» festıvali ulttyq brend retinde alma baqtaryn saqtap, kóbeıtýge baǵyttalǵan.

Festıvalge kelýshiler tek qana alma kóshetterin otyrǵyzyp qana qoımaı, qalanyń týrıstik áleýetin artyrady. Jyl saıyn kóshetterdi otyrǵyzýǵa keletinderdiń sany artyp, qyzyǵýshylyq arta bastaǵan. Ulttyq saıabaq Sıvers, Nedzvekıı alma aǵashtaryn, jalpy álemdik mańyzy bar genetıkalyq resýrstar kózderin saqtaýǵa, qalpyna keltirýge erekshe nazar aýdarady. Qazirgi kezde «Qyzyl kitapqa» jáne Halyqaralyq tabıǵatty qorǵaý odaǵynyń Qyzyl tizimine engizilgen sıvers alma aǵashynyń jabaıy jemis ekpeleri ulttyq parktiń jalpy alańynyń 1,05%-dan astamyn alyp jatyr jáne olardyń sany jyl saıyn artyp keledi. Festıvalge kelýshiler sońǵy jyldary joıylyp ketýdiń az-aq aldynda turǵan almanyń sortyn saqtap, qazaq dalasynda kóbeıýine úlken kómek qosary sózsiz.

“Talǵar tasjolynda ornalasqan alma baǵy”

Almaty qalasynan jarty saǵattyq jerde Ile alqabyndaǵy Ile Alataýynyń ásem betkeılerinde alma aǵashtaryn kórýge bolady. Bul jerde almanyń túr-túri ósirilip, qala men aýdan túrǵyndaryn qamtamasyz etedi. Alma baǵy – Talǵar qalasynyń maqtanyshy. Sáýirden qazan aıyna deıin bul jerge týrıster aǵylady. Onyń eki sebebi bar: biri – baqta serýendeý bolsa, ekinshisi – aǵashtardan túsip jatqan almany jınap alý.
Sondaı-aq joǵarǵy Talǵar tasjolynda ornalasqan baqshadan alma satyp ala alasyz. Alma baǵy turǵyndardyń tabys kózine aınaldy. Baǵbandar babyn keltirse, saýdagerler týrıster men turǵyndarǵa qoljetimdi baǵada almalardy usynady. Sońǵy ýaqytta alma baǵyn aranıy izdep keletinderdiń qatary artqan. Endi biri almanyń túrlerimen tanysǵa kelse, endi biri sýretke túsip, jaıly demalatyn oryn izdegenin kórýge bolady.

«Almaty – baq qala» akııasy aıasynda alma baqtary paıda boldy

Almaty qalasynda alma aǵashtary otyrǵyzý júmystary belesendi júzege asyrylyp kele jatyr. Máselen, jaqynda, 27 sáýirde, bolǵan naýqannyń aıasynda qalada 4 myń alma aǵashy egildi. Joba «Taza Qazaqstan» respýblıkalyq ekologııalyq naýqany aıasynda uıymdastyryldy. «Almaty – baq qala» akııasyna qala ákimi Erbolat Dosaev ta qatysyp, turǵyndarmen birge aǵash otyrǵyzdy. Atalmysh naýqanǵa qala turǵyndary men óner juldyzdary da jumyldyryldy. Kóshetter ÚAK boıyndaǵy kósheniń soltústiginde, Jańa Saıyn kóshesiniń shyǵysynda ornalasqan saıabaq aýmaǵynda 500 jemis aǵashy, onyń ishinde 250 túp alma aǵashy, 250 túp órik aǵashy egildi.