ارالعا «قولدان جاڭبىر جاۋعىزعان» كىم?

«ماڭعىستاۋ اكىمدىگى اتقارعان جۇمىسىمىزدى «تاساتتىق» دەپ اتاپ, راحمەت تە ايتپاي شىعارىپ سالدى. حالىقتا كۇمان قالدى. تۇركىستانداعى تاجىريبەدەن كەيىن جۇرتتا از-ماز سەنىم پايدا بولعان سياقتى. بۇل جولى مينيسترلىكپەن كەلىسىپ جۇمىس باستادىق. كەلىسىمگە سايكەس قۋاڭشىلىققا قاراماستان جاڭبىر جاۋعىزا الساق, جۇمىستى جالعاستىرامىز. ارالعا بارعان ءبىر اپتادا ورتالىق ازيانىڭ جۇزدەگەن مىڭ تۇرعىنىن تاڭىرقاتقان ناتيجە بايقالدى. تەڭىز اكۆاتورياسىنا 50 ملرد شارشى مەتردەي سۋ تارتىلدى, كوپ بولىگى ءتۇستى. ماڭعىستاۋدان الماتىعا دەيىنگى ارالىقتا, وزبەكستان, قاراقالپاقستان مەن تۇركىمەنستان توڭىرەگىندە جاۋىن-شاشىن تىركەلدى», – دەدى التاي اينابەك.

الەمدىك بانك پەن ازيا دامۋ بانكىنىڭ باعالاۋىنا سايكەس ەلىمىزدە سۋ تاسقىنى, سەل, قۋاڭشىلىق, رەكوردتى ىستىق سياقتى قۇبىلىستار كۇشەيە بەرمەك. ورتا ازيا مەملەكەتتەرىندە ءارتۇرلى ەسەپ تراەكتورياسى بويىنشا تەمپەراتۋرا 2,7-4 گرادۋسقا دەيىن جوعارىلايدى. ال 2040 جىلى ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى افريكانىڭ سۋعا ءزارۋ كەدەي ەلدەرى سياقتى سۋ رەسۋرستارى تاپشى مەملەكەتتەر قاتارىنا قوسىلۋى مۇمكىن.

كەيىپكەرىمىز ارال تەڭىزىنىڭ تارتىلىپ, تابانى كورىنەتىنى وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارى بەلگىلى بولعانىن ايتىپ وتىر.

«جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سوزىنشە, سول ۋاقىتتا ارال قالاسى تۇرعىندارىنىڭ 80 پايىزى ورىستار بولعان. بىراق كوبى ەكولوگيالىق كاتاكليزم بولاتىنىن ءبىلىپ, باسقا جاققا كوشىپ كەتكەن. كسرو عىلىم اكادەمياسى بۇل ماسەلەنىڭ بىردەن-ءبىر شەشىمى كليماتتىق تەحنولوگيا ەكەنىن بولجاپ, بۇلت ەگۋ, دەتوناتسيا سياقتى تەحنولوگيالاردى سىناپ كورگەن. بىراق ولاردا مۇحيت اكۆاتورياسىنان ىلعال تارتاتىن تەحنولوگيا بولماعان. سوندىقتان جاۋىن دەڭگەيىن 15 پايىزدان ارتىق كوتەرە الماعان, بۇل وتە از. سول ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە اتموسفەرانىڭ تومەنگى قاباتتارىن يونداۋ ادىسىنە جۇگىندىك. بۇل ىلعالدى تارتۋعا كومەكتەسەدى. ناتيجەگە كوز جەتكىزگەسىن 100 شاقتى درونمەن قوسىمشا جاساقتايمىز. قازىر 3 مينيسترلىك, 2 ينستيتۋتتان جۇمىس توبى قۇرىلىپ جاتىر. ارالعا ىلعال تارتىپ, ونى كوندەنساتتاۋعا ىقپال جاساساق, وندا ورتالىق ازيا ەلدەرى كەلەشەكتە سۋ قاۋىپسىزدىگىنە الاڭداماسا بولادى. ءبىز جاۋىن شاشىن دەڭگەيىن كەمىندە 100 پايىزعا كوتەرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بىلتىر تامىزدا تۇركىستان وبلىسىندا سۋ دەڭگەيى 650 پايىزعا كوتەرىلگەن ەدى. سوڭعى جىلدارى ارالعا ءتىپتى سۋ كەلىپ جاتقان جوق. ءبىزدىڭ ەسەبىمىزشە, ءبىر جىلدا وعان كەمى 8-15 شارشى شاقىرىم سۋ قۇيىلۋى ءتيىس. بۇل 4 «شاردارا» سۋ قويماسىنىڭ كولەمىمەن بىردەي», – دەدى كەيىپكەرىمىز.

كەيىپكەرىمىزدىڭ سوزىنە سۇيەنسەك, اتموسفەرادا ءبىر مەزەتتە 10 ترلن توننا سۋ بۋ تۇرىندە بولادى. ونىڭ ورتا ەسەپپەن 80 پايىزى مۇحيتقا تۇسەدى. جاھاندىق جىلىنۋ اسەرىنەن بولاتىن دالا مەن ورمان ورتتەرىنىڭ, قۇرعاقشىلىق پەن سۋ تاپشىلىعىنىڭ جالعىز شەشىمى – جاۋىن سۋى.

«كليماتتىق تەحنولوگيا ارقىلى ارال باسسەينىن تولتىرىپ قانا قويعان جوقپىز. كوپتەگەن جەردە اۋا تەمپەراتۋراسى ءبىرشاما ءتۇسىپ, اپتاپتىڭ بەتى قايتتى. قاتتى ىستىققا شىداس بەرمەيتىن ادامدار ءۇشىن قولايلى كليمات ورنادى. 10 ميلليونداي ادام ەلەكتر قۋاتىن از پايدالانىپ, ميللياردتاعان قارجى ۇنەمدەلۋدى. «قازگيدرومەت» ء«ورت قاۋپى جوعارى» دەگەن قانشاما حابارلاما جىبەردى. بىراق, ايتەۋىر, ودان امانبىز», – دەدى التاي اينابەك.

«جاڭبىر ادام» بۇل جوبامەن بىرنەشە جىلدان بەرى تالاي تابالدىرىقتى توزدىرعانىن, ناتيجە بولماعاسىن حالىققا جاريا ەتىپ جاساۋدى ۇيعارعانىن جەتكىزدى.

«ويتكەنى ءتيىمدى جوبالاردى ۇكىمەت ۇنەمى وتكىزە بەرمەيدى. ازىرگە سىرتقى كۇشتەردىڭ قارجىلاي قولداۋىنسىز باستاپ جاتىرمىز. وبلىس اكىمدىگى تاراپىنان ازىرگە ماردىمدى قولداۋ بايقالماي وتىر. ودان ءارى ۇكىمەت, بيزنەس قولعا الادى دەپ ويلايمىز. ويتكەنى بۇل – ەلىمىزدىڭ سۋ قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن شەشەتىن جالعىز جول», – دەدى كەيىپكەرىمىز.

نازەركە سانيازوۆا