اشم اۋديت قورىتىندىسىنا قاتىستى تۇسىنىكتەمە بەردى

فوتو: اشم

2022-2023 جىلدار ارالىعىنداعى تالدانعان كەزەڭدە اۋديت ارقىلى 943 ملرد تەڭگە قامتىلدى, ال قارجىلىق بۇزۋشىلىقتار 2 ملرد تەڭگە مولشەرىندە انىقتالدى, بۇل جالپى سومانىڭ 0,2%-ىن قۇرايدى. بۇل سۋبسيديالاۋ جۇيەسىنىڭ جالپى قالىپتى جۇمىس ىستەپ تۇرعانىن كورسەتەدى. قارجىلىق بۇزۋشىلىقتار بويىنشا قاراجات تولىقتاي قالپىنا كەلتىرىلدى, دەپ جازدى qandastar.kz

جوعارعى اۋديتورلىق پالاتانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى كەشەنىندە 142 ملرد تەڭگە سۋبسيديا ءتيىمسىز پايدالانىلدى دەگەن قورىتىندىسىنا بايلانىستى, بۇل قاراجاتتىڭ قۇس ەتىن ءوندىرۋ شىعىندارىن ارزانداتۋعا, ءىرى قارا مال (ىقم) مەن ۇساق مال (ۇم) انالىق باسىنا سەلەكتسيالىق-اسىلداندىرۋ جۇمىستارىنا جانە ساقتاندىرۋ سۋبسيدياسىنا جۇمسالعانىن, ولاردىڭ تيىمدىلىگىن دالەلدەگەنىن حابارلايمىز.

قۇس ەتى بويىنشا:
اۋديتورلار 2022-2023 جىلدارى قۇس ەتىن ءوندىرۋ شىعىندارىن ارزانداتۋعا بولىنگەن 34 ملرد تەڭگەنىڭ تۇتىنۋشىلار ءۇشىن ءونىم قۇنىنىڭ تومەندەۋى مەن ىشكى نارىق قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ەكونوميكالىق اسەرى بولماعانىن اتاپ ءوتتى.
الايدا سۋبسيديالار قۇس ەتىن ءوندىرۋ شىعىندارىن تومەندەتۋ, ياعني يمپورتتاۋشىلار باسىمدىققا يە نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرۋ ءۇشىن بەرىلەدى. قازاقستاندىق وندىرۋشىلەردىڭ بارلىق ساۋدا جەلىلەرىندە, نارىقتاردا بولۋى – قازاقستاندىق ءونىم ۇلەسىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن جانە سۋبسيديالاردىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتەدى. سوڭعى 5 جىلدا يمپورتقا تاۋەلدىلىك 18%-عا تومەندەدى, 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ىشكى نارىقتى قامتۋ 73%-دى قۇرادى, ال ءوندىرىس ءوسىمى ءبىر جىلدا (2022-2023 جج.) 16%-عا جەتتى.

سونىمەن قاتار قازاقستاندىقتار مۇزداتىلعان تاۋىق ەتىن ازايتىپ, جاڭا سالقىنداتىلعان قۇس ەتىن تۇتىنۋعا كوبىرەك كوشتى. بيىل (9 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا) قازاقستان قۇس ەتىن 10 مىڭ تونناعا از يمپورتتاپ, 10 مىڭ تونناعا كوپ ەكسپورتتادى. بۇل سالانىڭ بىرتىندەپ دامىپ, قازاقستاننىڭ ازىق-ت ۇلىك قاۋىپسىزدىگى كۇشەيىپ جاتقانىن كورسەتەدى.

ىقم مەن ۇم انالىق باسىنا سەلەكتسيالىق-اسىلداندىرۋ جۇمىستارى بويىنشا:
بۇل سۋبسيديا ءتۇرى جىلدار بويى مالدىڭ ورتاشا ءتىرى سالماعىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتتى. مىسالى, ىقم-نىڭ ورتاشا ءتىرى سالماعى 380-400 كگ بولسا, سۋبسيديا الاتىن ۇيىمداسقان شارۋاشىلىقتاردا بۇل كورسەتكىش 500+ كگ-عا جەتەدى. سۋبسيديا ەنگىزىلمەي تۇرىپ, بۇل كورسەتكىش 240-260 كگ شاماسىندا بولعان. بۇل ءوسىم ايقىن.

بۇل سۋبسيديا جىلدار بويى اسىل تۇقىمدى مالعا سۇرانىس تۋدىرىپ, ەت شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىنىڭ بۇكىل تىزبەگىن دامىتۋعا سەرپىن بەردى. اسىلداندىرۋ سۋبسيديالارى – ەڭ كەڭ تارالعان مەملەكەتتىك قولداۋ ءتۇرى, ونى نەگىزىنەن ۇساق شارۋا قوجالىقتارى, ياعني 20 مىڭنان استام شارۋاشىلىق الادى. 2022-2023 جىلدارى بۇل باعىتقا جالپى 66 ملرد تەڭگە جۇمسالدى.

اۋىل شارۋاشىلىعى ساقتاندىرۋى بويىنشا:

ساقتاندىرۋ سۋبسيديالارى ءتيىمسىز دەپ تانىلدى, ويتكەنى بيۋدجەت قاراجاتى شوتتاردا بولعان, سونداي-اق قالدىقتار بار. بىراق ساقتاندىرۋدى سۋبسيديالاۋ شىعىنداردى وتەۋ ەمەس, ولاردىڭ ءبىر بولىگىن قارجىلاندىرۋ پرينتسيپىنە نەگىزدەلگەن. سوندىقتان قاراجات شوتتاردا بولۋى كەرەك, ال ساقتاندىرۋ كومپانيالارى وسى قارجىعا سۇيەنەدى. بۇرىن بولىنگەن قاراجات (قالدىقتار) 2024 جىلى تولىق يگەرىلدى. 2024 جىلى شامامەن 0,5 ملن گەكتار ساقتاندىرىلدى, ال فەرمەرلەردىڭ وتىنىشتەرى بۇدان 3 ەسە ارتىق بولدى (1,5 ملن گەكتار). 2025 جىلى ساقتاندىرۋ سىياقىلارىن سۋبسيديالاۋعا 10 ملرد تەڭگە قاجەت, بۇل ەگىستىك جەرلەردىڭ 20%-ىن ساقتاندىرۋمەن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

«جوق فەرمەرلەر» تۋرالى:

سۋبسيديا العان شارۋاشىلىقتار اوك قىزمەتىنە جاتپايتىن ەقجج كورسەتكەن دەپ بولجانعان. الايدا وسىمدىك شارۋاشىلىعى ونىمدىلىگىن جانە ساپاسىن ارتتىرۋدى سۋبسيديالاۋ ەرەجەلەرىنە سايكەس, ەقجج كورسەتۋ تالابى جوق. وسىمدىك شارۋاشىلىعى سالاسىندا سۋبسيديا الۋدىڭ نەگىزگى شارتتارىنىڭ ءبىرى – اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەر ۋچاسكەسىنىڭ بولۋى. ياعني اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەر ۋچاسكەسى وسىنداي شارۋاشىلىقتىڭ وسى جەرلەردە قىزمەت ەتۋ قۇقىعىن راستايدى.

اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردىڭ جوقتىعى تۋرالى ايىپتار (40 سۋبەكت بويىنشا) جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ كوميتەتىنىڭ مالىمەتتەرىمەن راستالمادى. اۋديتورلىق ەسەپتە كورسەتىلگەن تۇلعالاردا «شارۋا قوجالىعىن جۇرگىزۋ» نەمەسە «تاۋارلى اۋىل شارۋاشىلىعىن جۇرگىزۋ» ماقساتىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرى تىركەلگەن.

سۋبسيديالاۋ مەحانيزمى:
اوك سۋبسيديالاۋ شىعىنداردى وتەۋ پرينتسيپىنە نەگىزدەلگەن. ياعني فەرمەر الدىمەن شىعىنداردى ءوزى تولەيدى, سودان كەيىن سۋبسيديا تۇرىندە وتەماقى الادى.