AShM aýdıt qorytyndysyna qatysty túsinikteme berdi

Foto: AShM

2022-2023 jyldar aralyǵyndaǵy taldanǵan kezeńde aýdıt arqyly 943 mlrd teńge qamtyldy, al qarjylyq buzýshylyqtar 2 mlrd teńge mólsherinde anyqtaldy, bul jalpy somanyń 0,2%-yn quraıdy. Bul sýbsıdııalaý júıesiniń jalpy qalypty jumys istep turǵanyn kórsetedi. Qarjylyq buzýshylyqtar boıynsha qarajat tolyqtaı qalpyna keltirildi, dep jazdy qandastar.kz

Joǵarǵy aýdıtorlyq palatanyń aýyl sharýashylyǵy kesheninde 142 mlrd teńge sýbsıdııa tıimsiz paıdalanyldy degen qorytyndysyna baılanysty, bul qarajattyń qus etin óndirý shyǵyndaryn arzandatýǵa, iri qara mal (IQM) men usaq mal (UM) analyq basyna selekııalyq-asyldandyrý jumystaryna jáne saqtandyrý sýbsıdııasyna jumsalǵanyn, olardyń tıimdiligin dáleldegenin habarlaımyz.

Qus eti boıynsha:
Aýdıtorlar 2022-2023 jyldary qus etin óndirý shyǵyndaryn arzandatýǵa bólingen 34 mlrd teńgeniń tutynýshylar úshin ónim qunynyń tómendeýi men ishki naryq qajettiligin qamtamasyz etýge ekonomıkalyq áseri bolmaǵanyn atap ótti.
Alaıda sýbsıdııalar qus etin óndirý shyǵyndaryn tómendetý, ıaǵnı ımporttaýshylar basymdyqqa ıe naryqta básekege qabilettilikti arttyrý úshin beriledi. Qazaqstandyq óndirýshilerdiń barlyq saýda jelilerinde, naryqtarda bolýy – qazaqstandyq ónim úlesiniń artyp kele jatqanyn jáne sýbsıdııalardyń tıimdiligin kórsetedi. Sońǵy 5 jylda ımportqa táýeldilik 18%-ǵa tómendedi, 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha ishki naryqty qamtý 73%-dy qurady, al óndiris ósimi bir jylda (2022-2023 jj.) 16%-ǵa jetti.

Sonymen qatar qazaqstandyqtar muzdatylǵan taýyq etin azaıtyp, jańa salqyndatylǵan qus etin tutynýǵa kóbirek kóshti. Bıyl (9 aıdyń qorytyndysy boıynsha) Qazaqstan qus etin 10 myń tonnaǵa az ımporttap, 10 myń tonnaǵa kóp eksporttady. Bul salanyń birtindep damyp, Qazaqstannyń azyq-túlik qaýipsizdigi kúsheıip jatqanyn kórsetedi.

IQM men UM analyq basyna selekııalyq-asyldandyrý jumystary boıynsha:
Bul sýbsıdııa túri jyldar boıy maldyń ortasha tiri salmaǵynyń artýyna yqpal etti. Mysaly, IQM-nyń ortasha tiri salmaǵy 380-400 kg bolsa, sýbsıdııa alatyn uıymdasqan sharýashylyqtarda bul kórsetkish 500+ kg-ǵa jetedi. Sýbsıdııa engizilmeı turyp, bul kórsetkish 240-260 kg shamasynda bolǵan. Bul ósim aıqyn.

Bul sýbsıdııa jyldar boıy asyl tuqymdy malǵa suranys týdyryp, et sharýashylyǵy óndirisiniń búkil tizbegin damytýǵa serpin berdi. Asyldandyrý sýbsıdııalary – eń keń taralǵan memlekettik qoldaý túri, ony negizinen usaq sharýa qojalyqtary, ıaǵnı 20 myńnan astam sharýashylyq alady. 2022-2023 jyldary bul baǵytqa jalpy 66 mlrd teńge jumsaldy.

Aýyl sharýashylyǵy saqtandyrýy boıynsha:

Saqtandyrý sýbsıdııalary tıimsiz dep tanyldy, óıtkeni bıýdjet qarajaty shottarda bolǵan, sondaı-aq qaldyqtar bar. Biraq saqtandyrýdy sýbsıdııalaý shyǵyndardy óteý emes, olardyń bir bóligin qarjylandyrý prınıpine negizdelgen. Sondyqtan qarajat shottarda bolýy kerek, al saqtandyrý kompanııalary osy qarjyǵa súıenedi. Buryn bólingen qarajat (qaldyqtar) 2024 jyly tolyq ıgerildi. 2024 jyly shamamen 0,5 mln gektar saqtandyryldy, al fermerlerdiń ótinishteri budan 3 ese artyq boldy (1,5 mln gektar). 2025 jyly saqtandyrý syıaqylaryn sýbsıdııalaýǵa 10 mlrd teńge qajet, bul egistik jerlerdiń 20%-yn saqtandyrýmen qamtýǵa múmkindik beredi.

«Joq fermerler» týraly:

Sýbsıdııa alǵan sharýashylyqtar AО́K qyzmetine jatpaıtyn EQJJ kórsetken dep boljanǵan. Alaıda ósimdik sharýashylyǵy ónimdiligin jáne sapasyn arttyrýdy sýbsıdııalaý erejelerine sáıkes, EQJJ kórsetý talaby joq. О́simdik sharýashylyǵy salasynda sýbsıdııa alýdyń negizgi sharttarynyń biri – aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jer ýchaskesiniń bolýy. Iaǵnı aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jer ýchaskesi osyndaı sharýashylyqtyń osy jerlerde qyzmet etý quqyǵyn rastaıdy.

Aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdiń joqtyǵy týraly aıyptar (40 sýbekt boıynsha) jer resýrstaryn basqarý komıtetiniń málimetterimen rastalmady. Aýdıtorlyq esepte kórsetilgen tulǵalarda «sharýa qojalyǵyn júrgizý» nemese «taýarly aýyl sharýashylyǵyn júrgizý» maqsatyndaǵy aýyl sharýashylyǵy jerleri tirkelgen.

Sýbsıdııalaý mehanızmi:
AО́K sýbsıdııalaý shyǵyndardy óteý prınıpine negizdelgen. Iaǵnı fermer aldymen shyǵyndardy ózi tóleıdi, sodan keıin sýbsıdııa túrinde ótemaqy alady.