استانادا قايىرىمدىلىق جۇگىرىسى ءوتتى

فوتو: اشىق دەرەككوز

26 ساۋىردە استانادا ءۇشىنشى رەت جىل سايىنعى «Run for autism» قايىرىمدىلىق جۇگىرىسى ءوتتى, دەپ جازدى qandastar.kz

جينالعان 22 ملن تەڭگە قايىرىمدىلىق قاراجات اۋتيزم جانە باسقا مەنتالدىق بۇزىلىستارى بار بالالارعا ارنالعان ينكليۋزيانى قولداۋ كابينەتتەرىن اشۋعا باعىتتالاتىن بولادى.

ءىس-شارانى «بولاشاق» كورپوراتيۆتىك قورى استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ جانە سەرىكتەستەرىنىڭ قولداۋىمەن ۇيىمداستىردى.

جىل سايىنعى قايىرىمدىلىق جۇگىرىستىڭ ماقساتى – اۋتيزم تۋرالى جۇرتشىلىقتىڭ حاباردارلىعىن ارتتىرۋ, اۋتيزم بار ادامداردىڭ ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋ, ولاردىڭ الەۋمەتتەنۋى جانە ءوز قابىلەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋى ءۇشىن جاعدايدى قامتاماسىز ەتۋ. ءىس-شارا اۋتيزم ماسەلەسى تۋرالى اقپاراتتى تاراتۋ ايىنا وراي وتكىزىلدى.

سونىمەن بىرگە 2025 جىلعى Run for autism مەنتالدىق دەنساۋلىققا – اۋتيزم, دەپرەسسيا, مازاسىزدىق جانە باسقا دا ەرەكشە مەنتالدىق كۇيدەگى ادامداردى قولداۋعا ارنالعان.

جۇگىرىس 1 كم., 2,5 كم., 5 كم. جانە 10 كم. ءتورت قاشىقتىق بويىنشا ءوتتى. قاتىسۋ باعاسى 6 990 تەڭگەدەن باستاپ 9 990 تەڭگەگە دەيىن بولدى.

قايىرىمدىلىق جۇگىرىسكە استانا, الماتى, قاراعاندى, قوستاناي, پەتروپاۆل, پاۆلودار جانە باسقا قالالاردان بارلىعى 3 500 استام ادام قاتىستى.

جۇگىرىسكە قاتىسۋشىلار اراسىندا كاسىبي سپورتشىلار, پاراسپورتشىلار, سۋردوسپورتشىلار, ەرەكشە بالالارمەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندار, دامۋىندا ەرەكشەلىكتەرى بار 120-دان استام بالا, اتا-انالار جانە ت.ب. بولدى.

لوندون, ماسكەۋ, ىستامبۇل, سونداي-اق الماتى, قاراعاندى, پاۆلودار, جاڭاوزەن, جەزقازعان, ورال, پەتروپاۆل قالالارىنان 28 ادام ونلاين جۇگىرىسكە قاتىستى.

قر پارلامەنتىنىڭ سەنات توراعاسى ماۋلەن اشىمباەۆ داستۇرگە سايكەس يگىلىكتى ىسكە ارنايى قاتىسىپ, اشىلۋ سالتاناتىندا ءسوز سويلەدى. ول ءوز سوزىندە بۇل جارىس سالاماتتى ءومىر سالتىن دارىپتەيتىن جانە ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردى قولداۋدى كوزدەيتىن ماڭىزدى قوعامدىق باستاماعا اينالىپ كەلە جاتقانىن ايتتى.

«پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقاەۆ ينكليۋزيانى دامىتۋ ماسەلەسىنە ۇنەمى باسا ءمان بەرىپ كەلەدى. مەملەكەت باسشىسى ۇلتتىق قۇرىلتاي وتىرىسىندا ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردى جان-جاقتى قولداۋعا ارنالعان جاڭا زاڭ ازىرلەۋدى تاپسىردى. قازىر وسى باستاما بويىنشا ءتيىستى جۇمىستار قولعا الىندى. اتالعان زاڭ شىن مانىندە ازاماتتارعا پايدالى بولۋى ءۇشىن سەناتورلار قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرىمەن جانە ساراپشىلارمەن بىرگە بۇل باعىتتا قانداي باسىمدىقتارعا نازار اۋدارۋ كەرەكتىگىن جان-جاقتى تالقىلاپ, بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزۋدە», – دەدى ماۋلەن اشىمباەۆ.

ءىس-شارا شەگىندە ءداستۇر بويىنشا اۋتيزم جانە دامۋىندا باسقا دا ەرەكشەلىكتەرى بار بالالارعا ارنالعان «كوڭىلدى ستارتتار» سپورتتىق-ويىن ەستافەتاسى وتكىزىلدى. وعان اۋتيزم بار, پسيحيكالىق جانە سويلەۋ ءتىلى دامۋى تەجەلگەن, داۋن سيندرومى جانە ت.ب. بار 5-14 جاس ارالىعىنداعى 200-دەي بالا قاتىستى. ەستافەتا اياقتالعان سوڭ بالالارعا ءىس-شارانىڭ سەرىكتەستەرىنەن سىيلىق تابىستالدى.

«Run for autism – بۇل اۋتيزم بويىنشا زەرتتەۋلەردى قولداۋ ءۇشىن قاراجات جيناۋعا ارنالعان حالىقارالىق باستاما. ول الەمنىڭ ەڭ ءىرى قالالارىندا وتكىزىلەدى: نيۋ-يورك, لوندون, بەرلين, چيكاگو, پيتسبۋرگ جانە ت.ب. قازاقستاندا «Run for اutism»-ءدى العاش رەت «بولاشاق» قورى 2023 جىلى وتكىزدى. ءبىرىنشى جىلى قاتىسقاندار سانى 1300 ادام بولسا, بۇگىنگى كۇنى قاتىسۋشىلار سانى 3000-عا جەتتى جانە 300-دەي ادام ءىس-شارانى ۇيىمداستىرۋعا قاتىستى.

قاتىسۋشىلار سانى كوبەيىپ جاتقانى قۋانتادى, ويتكەنى بۇل اۋتيزم جانە جالپى مەنتالدىق بۇزىلىستار تۋرالى بىلەتىن ادامدار سانى ارتىپ كەلە جاتىر دەگەن ءسوز. بيىل ءبىز جۇگىرىستى جالپى مەنتالدىق دەنساۋلىق تاقىرىبىنا ارنايمىز. بۇگىن ءبىز ينكليۋزيا, الۋان تۇرلىلىك, ستيگماسىز ءومىر, مازاسىزدىقپەن, دەپرەسسيامەن ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندار ءۇشىن دەگەن ماقساتپەن جۇگىرەمىز. وكىنىشكە وراي, اركىم وسىنداي حالگە ۇشىراۋى مۇمكىن, سوندىقتان دا ماسەلەنى كوز جۇما سالماي, مويىنداپ, ۋاقىتىلى كاسىبي كومەككە جۇگىنگەن ماڭىزدى», — دەپ اتاپ ءوتتى «بولاشاق» قورىنىڭ قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى دينارا گاپلان.

كوپتەگەن باسقا قاتىسۋشىلار سياقتى ەلدوس يمانباەۆ جۇگىرىسكە اۋتيزم بار 16 جاسار ۇلى بەكنازارمەن بىرگە كەلدى. بەكنازار 2,5 كم قاشىقتىق جۇگىرىسكە قاتىستى.

« ۇلىم ەكەۋمىز Run for Autism جۇگىرىسىنە قاتىسۋدى ۇيعارعان سەبەبىمىز: بۇل تاقىرىپ بىزگە جاقىن. ءبىز ءاربىر بالا ءوزىن قابىلدانعان, قاجەت جانە باعالانعان بولىپ سەزىنەتىن ينكليۋزيۆتى ورتا قۇرۋ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن بىلەمىز. بۇل ءبىزدىڭ ەرەكشە ادامدار قاۋىمداستىعىن قولداۋ ءتاسىلىمىز. بۇل تەك سپورتتىق شارا ەمەس, بىرلىك, تۇسىنىستىك پەن شابىت بەرەتىن الاڭ. ەرەكشە بالالار ءۇشىن كەز كەلگەن ءىس-شارا – ءوزىن جەڭىپ, ءوز مۇمكىندىكتەرىنىڭ شەگىنەن اتتاپ, جاڭا ەموتسيالاردى سەزىنۋ مۇمكىندىگى ەكەنىن تۇسىنگەن ماڭىزدى» — دەدى ەلدوس يمانباەۆ.

مارەگە جەتكەن بارلىق قاتىسۋشىلار ەستەلىك مەدالدارعا يە بولدى, ال ءار قاشىقتىق بويىنشا جەڭىمپازدار ديپلومدار مەن مەدالدارمەن ماراپاتتالدى. ءاربىر جۇگىرۋشىگە شوپپەر, فۋتبولكا, جۇگىرىسكە ارنالعان ءنومىر, ۇتىس ويىنى ءۇشىن ءنومىرى, تاماققا تالون, باعدارلاما, سپورتتىق باتونچيكتەن جانە پايدالى «چياباتتا» نانىنان تۇراتىن جيناق تابىستالدى. نيەت بىلدىرگەندەر جۇگىرىستەن باسقا, جۇگىرىستىڭ برەندىك تاڭبالارى بار ونىمدەر جانە سەرىكتەستەردەن سەرتيفيكاتتار سالىنعان ارنايى بوكستى ساتىپ الىپ, ءىس-شارانى قولداي الدى.
جۇگىرىسكە حالىقارالىق كومپانيالاردىڭ, شەتەل ەلشىلىكتەرى, ونىڭ ىشىندە جاپونيا, ۇلىبريتانيا, يسپانيا, تۇركيا, ءۇندىستان, چەح رەسپۋبليكاسى, پولشا, بەلارۋس رەسپۋبليكاسى ەلشىلىكتەرى قاتىستى.

« ۇلىمدا داۋن سيندرومى بار. جۇگىرىس مەنىڭ ۇلىم سياقتى ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردى قولدايتىندىقتان وعان قاتىسپاق بولدىم. ءىس-شارانىڭ ماقساتى وزىمە جاقىن» — حيرواكي فۋناتا, قازاقستانداعى جاپونيا ەلشىلىگىنىڭ شتات قىزمەتكەرى.
جۇگىرىسكە قاتىسۋشىلار اراسىندا دۋبايعا ەكى كىسىگە جولداما, «World Class» فيتنەس-ورتالىعىنان ⁠جىلدىق ابونەمەنتتەر, «Hilton Astana» قوناق ۇيىندە تۇرۋعا, «M Clinic» كلينيكاسىندا تەكسەرۋدەن وتۋگە سەرتيفيكات, GALAXY S24 سمارتفونى, «ورلوۆ مونشالارىنا» سەرتيفيكاتتار جانە تاعى باسقا باعالى جۇلدەلەر ۇتىسى وتكىزىلدى.
قايىرىمدىلىق جۇگىرىس استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ, Eurasian Resources Group (ERG), «ەۋرازيالىق بانك» اق, «NAK» قۇرىلىس حولدينگىنىڭ, «اLSTOM», «ECOSHOP Astana», «جىگەر گاز», «Shaurma Food» قازاقستاندىق ءدامدى تاعامدار جەلىسى, «MYD Production» كومپانيالارىنىڭ, «G-life» اۋىز سۋى, «Astana Production» يۆەنت-اگەنتتىگىنىڭ, «M Clinic» كلينيكاسى, «K-cell», «Argymaq» پرەميالدى برەندىنىڭ, «World Class بوتانيچەسكي» فيتنەس-ورتالىعى, «Ocean Love» تۋريستىك فيرماسى, «Hilton Astana» قوناق ءۇيى, «Marwin» كومپانياسى, «New Level» جارناما-وندىرىستىك كومپانياسى, «Sundar Yoga» يوگا ستۋدياسى, بۋرگەرنوي «All off Burger» بۋرگەرلەر, «ورلوۆ مونشالارى» كومپانياسى, «Anta» سپورت دۇكەنى, «مويا فەرما», «پولەزنىي حلەب» كومپانيالارى, «WOW swim» ءجۇزۋ مەكتەبى, «Ailand» ساۋىق ورتالىعى, «سولنەچنىي مير» قق, ماستەرسكوي دەتسكيح پرازدنيكوۆ «Lim-po-po» بالالارعا ارنالعان مەرەكەلەر شەبەرحاناسى, «ريكا» ەكسپرەسس پوشتاسى, «Nomad Triathlon Club» ترياتلون كلۋبى, «My Start», «Super Kyz», «CleverMarket» ونلاين-دۇكەنى, «TOOBA» كومپانياسىنىڭ قولداۋىمەن وتكىزىلدى. اقپاراتتىق سەرىكتەستەر: «Qazsport TV», «Qazaqstan TV», «Jibek joly», «Silk Way» تەلەارنالارى, «Love radio», «راديو داچا», «توي دۋمان» راديوستانتسيالارى, «قازاقپارات» حاا, مەديا «گورود24», «Mustafin Magazine», «AMANAT Group» مەدياحولدينگى.

انىقتاما:

اۋتيزم جانە مەنتالدىق دەنساۋلىق بويىنشا ستاتيستيكا
ايببد ۇعپو-نىڭ (2024 ج.) دەرەكتەرىنە سايكەس قازاقستاندا 15 000-نان استام بالا تۇرادى, ونىڭ 7 مىڭدايى مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار. ال بەيرەسمي دەرەكتەرگە سايكەس ەلىمىزدەگى اۋتيزم بار بالالار سانى 35 000-نان اسادى. ددۇ 100 بالانىڭ بىرەۋىندە اۋتيزم سپەكترىنىڭ بۇزىلۋى بار, ال اقش-تىڭ اۋرۋلاردى باقىلاۋ جانە الدىن الۋ ورتالىعىندا (CDC) بۇل كورسەتكىش 31 بالانىڭ بىرەۋىندە بار دەپ  ەسەپتەيدى.

ددۇ دەرەكتەرىنە سايكەس پسيحيكالىق بۇزىلىستار دۇنيە جۇزىندە 10-19 جاس ارالىعىنداعى ءاربىر جەتىنشى ادامدا كەزدەسەدى; بۇل وسى جاس توبىنداعى اۋرۋلاردىڭ الەمدىك سانىنىڭ 15% قۇرايدى. دەپرەسسيا, مازاسىزدىق جانە مىنەز-ق ۇلىق بۇزىلىستارى جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى اۋرۋ مەن مۇگەدەكتىكتىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ رەسپۋبليكالىق پسيحيكالىق دەنساۋلىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ (رپدعپو) مالىمەتى بويىنشا 2023 جىلى ديناميكالىق باقىلاۋداعى پسيحيكالىق جانە مىنەز-ق ۇلىق بۇزىلىستارى بار ناۋقاستاردىڭ جالپى سانى 198,4 مىڭ ادامنان استى.
رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس قازاقستاندا 2025 جىلعى 1 اقپانداعى جاعداي بويىنشا پسيحيكالىق مىنەز-ق ۇلىق بۇزىلىستارى (اۋرۋلارى) بار 296,7 مىڭ ادام, ونىڭ ىشىندە 92,5 مىڭ ادام پسيحواكتيۆتى زاتتاردى (پاز) قولدانۋ سالدارىنان ديناميكالىق باقىلاۋدا تۇر. Countrycassette حالىقارالىق تاۋەلسىز ونلاين-جۋرنالىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 2024 جىلى دەپرەسسيانىڭ تارالۋى بويىنشا قازاقستان 180 ەلدىڭ اراسىندا 93-ءشى ورىنعا شىقتى.

«بولاشاق» قورىنىڭ ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ ناتيجەلەرى تۋرالى
2015 جىلدان بەرى «بولاشاق» قورى قازاقستاننىڭ 24 قالاسىندا 71 ينكليۋزيانى قولداۋ كابينەتىن اشتى. قور بالالار ۇيلەرىندەگى 2000 بالاعا جانە اۋتيزم جانە دامۋىندا باسقا ەرەكشەلىكتەرى بار بالالارى بار 10 000-نان استام وتباسىن قامتىدى, اۋتيزم جانە دامۋىندا باسقا ەرەكشەلىكتەرى بار 800-دەن استام بالانى ۇيدە وقىتۋدان شىعاردى, 4 000 ماماندى جانە اتا-انانى وقىتتى, سونداي-اق 139 ءبىلىم بەرۋ جانە جول ءجۇرۋ گرانتىن بەردى. اۋتيزم, داۋن سيندرومى جانە دامۋىندا باسقا ەرەكشەلىكتەرى بار 200-گە جۋىق بالا كاسىبي جانە سپورتتىق ءبىلىم الىپ جاتىر. «بولاشاق» قورى اۋتيزم بار جاسوسپىرىمدەردى كاسىپتىك وقىتۋ جوباسىن ەلىمىزدە ءبىرىنشى بولىپ ىسكە قوستى.

بۇگىنگى تاڭدا «ناۋبايشى», «كونديتەر» جانە «تىگىنشى» ماماندىقتارى بويىنشا 54 ءجاسوسپىرىم ءبىلىم الىپ, قازىر تاعى 20 بالا ءبىلىم الۋدا. مەنتالدىق دەنساۋلىقتى قولداۋ اياسىندا قور اتا-انالار مەن ەرەكشە بالالارمەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندارعا پسيحولوگيالىق قولداۋ توپتارىنىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىردى, 40-تان استام ادامعا كومەك كورسەتىلدى.

«Run for autism» جۇگىرىسى تۋرالى
2023-2024 ج.ج. جۇگىرىستەرگە 3 351 ادام قاتىستى, ونىڭ ىشىندە 200-دەن استام ەرەكشە بالا. 20 ملن-نان استام قايىرىمدىلىق قاراجات جينالدى, وسى قاراجاتقا استانا ق. 10 بالاباقشاسىندا (№54, №60, №66, №35, №24, №63, №77, №80, №86, №98) ينكليۋزيانى قولداۋ كابينەتتەرى اشىلىپ, جابدىقتالدى. كۇن سايىن 100-دەن استام ەرەكشە بالا بالاباقشاعا بارىپ ءجۇر.