اتىڭ وشكىر «ورالمان»

الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە, قازاقستاننان تىس اۋماقتا تۇرىپ جاتقان قازاقتاردىڭ بارلىعى ءبىر قانداس, ءوزىمىزدىڭ قارا كوزىمىز. قانى ءبىر قازاق بالاسى دەگەن ءسوز. الايدا, سول قانداس ەرتەڭ ەلگە ورالسا, وتانىنا ورالعانى ءۇشىن «ورالمان» بولىپ شىعا كەلەتىنى بار. ءتىپتى, سوزدىك قوردىڭ «تەڭدەسسىز» جاڭا سوزبەن تولىققانى ءۇشىن دە قۋانا جار سالىپ ەدىك جاھانعا. جاقسى ارينە, ورالمان دەگەن ابرويلى مارتەبە بولسا. باستاپقىدا سولاي بولعان دا شىعار. الايدا, جىلدار وتە كەلە ۇلتتى ەكىگە جارىپ, «ورالمان-جەرلىك» بولارلىق جىك سالىپ قويعانى تاعى بار. ءتىپتى, ورالمان دەسە مۇسىركەي قاراۋ قالىپتاسقالى قاشان?…
وزگەسىن قايدام مەملەكەتتىڭ ءوزى شەتتەن كەلگەن قانداستارعا ءبىر جاپىراق قاعاز بەرىپ, ورالمان مارتەبەسىنە زاڭ بويىنشا كەپىلدىك ەتەدى. ول تۋرالى ۋيكيپەديا ءبۇي دەپتى. «ورالمان – جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىن اكتىلەرى, زاڭسىز رەكۆيزيتسيالاۋ, كۇشتەپ ۇجىمداستىرۋ, ىزگىلىككە جات وزگە دە ارەكەتتەر سالدارىنان تاريحي وتانىنان تىسقارى جەرگە قۋىلعان جانە ازاماتتىعىنان ايىرىلعان, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىمەن ەرىكتى تۇردە قونىس اۋدارعان بايىرعى ۇلت ادامى, سونداي-اق ونىڭ ۇرپاقتارى.
1997 جىلدىڭ 13 جەلتوقسانىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ “حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى” زاڭىنىڭ 1-ءشى بابىنا سايكەس ورالماندار دەگەنىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندىك العان كەزدە ونىڭ شەتىنەن تىس جەرلەردە تۇراقتى تۇرعان جانە قازاقستانعا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىمەن كەلگەن ۇلتى قازاق شەتەلدىكتەر نەمەسە ازاماتتىعى جوق ادامدار:
ورالماندار مارتەبەسى
1997 جىلدىڭ 13 جەلتوقسانداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ “حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى” زاڭىنىڭ 14 بابىنا سايكەس ورالمان مارتەبەسى باسقا ەلدەردەن كوشىپ كەلۋشىلەرگە بەرىلەدى.
ورالماندار – قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندىك العان كەزدە ونىڭ شەتىنەن تىس جەرلەردە تۇراقتى تۇرعان جانە قازاقستانعا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىمەن كەلگەن ۇلتى قازاق شەتەلدىكتەر نەمەسە ازاماتتىعى جوق ادامدار.» وسىلايشا «ورالمان» اتاۋى زاڭ بوينىشا بەكىتىپ تە الدىق. سونداي-اق, زاڭدا «ازاماتتىق العان ادام ورالمان ەمەس» – دەپ كورسەتىلگەن. وندا قر ازاماتتىعىن العانىنا 20 جىل تولسا دا, الىگە دەيىن «ورالمان » اتالىپ جۇرگەندەر قايدان شىقتى? دەمەك, «سۇتپەن بىتكەن, سۇيەكپەن كەتەدى.» ورالمان ءمورى باسىلعاندار ولە-ولگەنشە «ورالمان» بولىپ قالا بەرەدى.
بۇرىندارى قانداستار كوشىپ كەلگەن ەل-جەرىنە بايلانىستى; «موڭعولدار», «وزبەكتەر», «قالپاقتار» جانە «قىتايلار» بولىپ اتالا بەرەتىن. جانە وعان كوندىككەنى سونشا, ءوزدى-ءوزىن دە سولاي اتايتىندار دا تابىلدى.
قوش, دەلىك! ءبىز مۇنىمەن مەملەكەتتى ايىپتاۋدان اۋلاقپىز. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك الىپ, ەگەمەندى ەل بولدى. ەسىن عانا ەمەس, ۇلتىن, الەمنىڭ ءار قيىرىنان ۇلى كوشىن دە جيدى. ونى زاڭ بويىنشا مارتەبەلەپ, قۇقىقتارىن, قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋدى, قر ازاماتىمەن تەڭ, ءتىپتى ودان دا ارتىق قورعاۋدى ءھام قولداۋدى ماقسات ەتتى. ورالمان مارتەبەسى ارقىلى قانداستاردى شەتەلدىكتەردەن وزگەشە سىيپاتتا, ايرىقشا زاڭدارمەن قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەدى. جانە سول ماقساتتا بۇگىنگە دەيىن قىزمەت ەتىپ كەلەدى. الايدا, سوڭعى جىلدارى كوشى-قون تۋرالى زاڭ مەن اۋدان-اۋدانداعى كوشى-قون بولىمشەلەرىندە قىزمەت ەتىپ جاتقان تۇلعالاردىڭ قانداستاردى قابىلداۋى ءار الۋان. ءبىر قازاقستاننىڭ ءوڭىر-وڭىرىندە جەكە-جەكە زاڭ قابىلدانعان سياقتى. بىرىندە جوقتى ەكىنشى وڭىردەن ەستىپ جاتامىز. قيسىنعا سىيمايتىن انىقتامالار مەن قۇجاتتار لەگى, ءتىپتى وسى ورالمان كۋالىكتىڭ جىرىنىڭ ءوزى قانداستاردىڭ ءبىر باسىنا جەتەدى. كەيبىر اۋداندار «ورالمان» مارتەبەسى ارقىلى قانداستار قۇقىعىن قورعاعاننىڭ ورىنىنا قورلاپ وتىرعانىن ەسىتىپ ءجۇرمىز. كەرەك دەسەڭىز ناقتى دالەلدەر دە بار. ءدال وسى ورالمان كۋالىگى قولدارىنا تيمەي اۋرە-سارساڭعا سالىنىپ, كوشى-قون بولىمشەسىنىڭ تابالدىرىعىن كۇندە توزدىرىپ جۇرگەنى قانشاما? «كۇندە ەرتەڭمەن» شىعارىپ سالاتىن باسشىلاردىڭ قۇرعاق ۋادەسىنەن قاجىعاندار ءبىر توبە. وعان كۇيكى تىرلىكتە قاربالاسىپ ءجۇرىپ, ءار الۋان سەبەپتەرمەن اتالعان كۋالىكتىڭ ۋاقىتىن وتكىزىپ الاتىنداردى قوسىڭىز. ورالمان مارتەبەسى ءبىر-اق رەت بەرىلەتىنىن (مىنا جەردە: https://qandastar.kz/?p=616 ) جانە سول كۋالىكسىز قر ازاماتتىعىن الا المايتىنىن ەسكەرسەڭىز, «بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى التىن كوپىر» – دەلدال بىتكەننىڭ قالتاسىن قامپيتۋدان باسقا شىعار جول جوق دەگەنگە سەنە بەرىڭىز. سوندىقتاندا مىڭداعان قانداستىڭ قر ازاماتتىعىن الا الماي جۇرگەنىن ەستىگەندە «اتىڭ وشكىر «ورالمان» – دەمەسكە ءلاج جوق.
قازىر الەمنىڭ قىم-قۋىت تۇسى. سوعىس قايدان, قالاي تۇتانادى? قاي مەملەكەت شىرقاۋ شىڭىنان قۇلدىيلاي قۇلايدى ەكەن? – دەگەن كۇدىك پەن «ساقتىق» باسىم تۇستا, ەلىمىزگە اۋىز بىرشىلىك پەن بىتە قايناعان بەرەكە-بىرلىك كەرەك. ۇلت بولىپ ۇيىسۋ ءۇشىن دە وسى «ورالمان» اتاۋى مەن مارتەبەسىن تاريح قويناۋىنا ءبىر جولاتا اتتاندىرعان ابزال سياقتى. قازاق رەسپۋبليكاسىنا ادام كاپيتالى, سونىڭ ىشىندە ۇلت باسىمدىلىعى اۋاداي قاجەت ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ەندەشە, ورالمانداردى بەيىمدەۋ, جۇمىسپەن قامتۋ, ەلگە ءسىڭىرۋ جانە قر ازاماتتىعىن ەش كەدەرگىلىكسىز الۋ جولدارىن مەملەكەت ءوز مويىنىنا الۋ كەرەك. سوندا عانا ء«وزىم» – دەپ كەلگەن, وزەگى جارالى ءوز باۋرىڭدى باۋىرىڭا باسا الاسىڭ. قازىردە قامقورلىق تانىتىپ, قولداۋ كورسەتىپ جاتقان ىزگى نيەتتى توپتار مەن ۇيىمدار, جەكەلەگەن تۇلعالار جەتەرلىك. بىراق ول از. زاڭدىق قۇجاتتاي قاۋقارلى بولمايدى. پرەزيدەنت ايتقان ءار ءبىر ۇسىنىستى ءىلىپ اكەتۋ اتقارۋشى ورگاننىڭ بۇلتارتپاس مىندەتى ەمەس پە? سوناۋ جىلداعى «وتانىڭا ورال قازاعىم!» – دەگەن ەلباسىنىڭ كورەگەندىگى جالپاق جۇرتقا ايان. ەندى سونى ناقتى ىسپەن, زاڭ جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋ, بۇگىنگى ۇكىمەتتىڭ ۇلت رۋحانياتىنا قوسقان ولشەۋسىز ۇلەسى بولار ەدى. «رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ» كەدەرگىسىز كەپىلى ىسپەتتەس بولماس پا ەدى.
قورىتا ايتقاندا:
1- «ورالمان» ءسوزىن سوزدىك قوردان الىپ تاستاساق;
2- «ورالمان» مارتەبەسىن زاڭدىق جۇيەدەن الىپ تاستاساق;
3- «ورالمان» ۇعىمىن ۇلتتىق سانادان الىپ تاستاساق, ءبىز ەشقاشان بولىنبەس ەدىك. جەڭىلمەس تە ەدىك. بەرەكەمىز ارتىپ, بىرلىگىمىز جاساسىن!

قۇرمەتوللا محامەتحان ۇلى, «qandastar.kz» ءۇشىن