Aýyl sharýashylyǵyna salynǵan ınvestıııa ǵana eldi tyǵyryqtan shyǵady – sarapshy

«Janjaldyń shoǵy qyzarsa – aqyldyń sýyn sep» degen eken qypshaq aqyny Saıf Saraı. Sol aıtpaqshy, keshegi «Qańtar qaqtyǵysynyń» alaýyn óshirý úshin aqylmen áreket etý kerek boldy. Halyq, memleket aldyndaǵy mindetin sezingen Prezıdent ol jaýaptylyqty barynsha tereń túsindi dep oılaımyn.

Qańtar qasiretinen 227 adam kóz jumdy dep jatyr ǵoı. Naqty sanyn eshkim áli bilmeıdi. Joǵalǵan adamdar da bar dep estımiz. Osynyń bárinen bılik te, halyq ta sabaq alýy kerek, árıne.

Sońǵy derekter boıynsha el ekonomıkasyna 136 mlrd teńgeniń shyǵyny kelipti. Onyń 112 mlrd-y Almaty qalasynyń úlesinde eken. Buryn 100 mektep salamyz dep 70-80 mlrd teńge jumsaıtynbyz. Al 136 mlrd teńgege 100 emes 150 mektep salýǵa bolar eli. Iaǵnı, elimizdegi mektep máselesin sheshetindeı qarjyny dalaǵa shashyp otyrmyz. Bul da memleketimizge jaqsy nárse emes.

Memleket basshysy aıtqan «Jańa Qazaqstan qurý» jaqsy ıdeıa. О́ıtkeni bizdiń osy qıyn jaǵdaıǵa kelýimizdiń ózi ekonomıkanyń ártaraptanbaýynan boldy. Elimiz uzaq jyldar boıy tek shıkizat satýmen ǵana aınalysyp keldi. О́ndiris bolmaǵan jerde eńbek bolmaıdy. Ony ózgertemiz dep qabyldaǵan memlekettik baǵdarlamalardyń bári sóz bolyp qaldy Nur-Sultandaǵy LRT jobasy sııaqty.

Jańa Qazaqstan qurý úshin eń aldymen ekonomıkany  ártaraptandyrýmen aınalysý  kerek. Ár aýylda jóndeletin  kópir men joldan bólek, aýyl sharýashylyǵy ónimin óndiretin ınfraqurylym bolý kerek. Memleket qarjyny soǵan bólip, azyq-túlik pen jem-shóp qoryn qalyptastyratyn bolsa, ol óz jemisin bere bastaıdy. Qazir aýyl sharýashylyǵyna salynǵan  ınvestıııa ǵana  Qazaqstandy tyǵyryqtan shyǵara alady. Áli esimde, sonaý 1995 jyly túrli saladaǵy ǵalymdar men mamandardan turatyn 11 adamnyń atynan QR Tuńǵysh Prezıdentiniń atyna hat joldaǵanbyz. Sonda shyndyqty aıtamyz dep basymyz bálege qala jazdady.  Onda biz aýyl sharýashylyǵy – azyq-túlik qaýipsizdiginiń kepili. Eger memleket tarapynan qoldaý bolmasa jumys orny azaıyp, aýyldaǵy halyq qalaǵa qaraı aǵylady. Qazir múmkindik bar kezde munaı óńdeıtin taǵy  2-3  zaýyt  salyp alaıyq. О́ıtkeni benzınniń baǵasy shıki munaıdan 15 ese qymbat turady degendi aıttyq. Endi «eshten kesh jaqsy» degendeı jańa Prezıdent naqty máselelerdi sheshe bastasa, onda halyq onyń  mańaıyna eshkim kúshtemeı-aq ózi toptasa bastaıdy. Sondyqtan Qasym-Jomart Toqaevtyń  aldynda úlken tarıhı mıssııa bar. Ol – Qazaqtandy tyǵyryqtan shyǵarý. 10 jylda osy mıssııany oryndaı alsa, memlekettiń qazirgi basshysy  Qasym, Táýke, áz-Jánibek sııaqty qazaqtyń tarıhynda aty altyn árippen jazylatyn adam bolady.

Ýrbanızaııa degen evolıýııalyq jolmen jasalý kerek edi. Qalada qazir aýyldaǵydaı iri óndiris ornyn ashý qıyn. Almatyda qazir 3 mln halyq bar dep jatyr ǵoı, onyń  500 myńy aýyldan kelip kúnin áreń kórip júrgen adamdar. Olardy naǵyz jańǵysh materıal deýge bolady. Sondyqtan biz dári toltyrylǵan bóshkeniń ústinde otyrmyz. Ol jarylsa qańtar oqıǵasynan da zor jaǵdaı bolady.

Sondyqtan búgingi kúndegi eń basty másele qaladaǵy óz kúnin áreń kórip júrgen halyqty aýylǵa qaıtarýǵa tyrysý kerek. Aqshany  aýylǵa jumsap,  aýyl sharýashylyǵyn qalpyna keltirsek, onda jańa  jumys  oryndary ashylady. О́ıtkeni qalaǵa qaraǵanda, aýylda jumys ornyn ashý jeńil. Sebebi zaýyt-fabrıka salý úshin de aqsha kerek qoı. Al oǵan birshama ýaqyt kerek. Máselen bir jańa zaýytty ashý úshin 3 jyldaı  ýaqyt qajet eken. Eger shıkizat bolmasa, ol da jumys  istemeıdi.

Sondyqtan bizde shıkizat bazasy bolý úshin aýyl sharýashylyǵyn damytý kerek.  О́nim kóbeıse, birtindep óńdeý ónerkásibi de damıdy. Ol eshqashan ózinen-ózi paıda bolmaıdy. Jergilikti deńgeıdegi ákimderdiń bári  osymen aınalysý kerek. Eger mal kóbeıse et, sút, terimen birge et, shujyq, sút, maı zaýyttary   ashyla bastaıdy. Jańa Qazaqstan qurýdy oılaǵanda osy máseleler nazardan tys qalyp ketpese deımin.

Saıyn BORBASOV, 

saıası ǵylymdar doktory, professor