Baǵany kóterý úshin gaz tapshylyǵyn qoldan jasap otyr ma?

Foto:  Pixabay

Buǵan deıin otandyq BAQ-ta Qazaqstan 1 shildeden bastap suıytylǵan gaz baǵasyn kóterýdi josparlap otyr degen aqparat taraǵan bolatyn. 1 shildeden bastap Qazaqstanda suıytylǵan gaz baǵasyn aımaqqa baılanysty lıtrine 5 teńgeden 8 teńgege deıin kóterý josparlanýda. Tıisti buıryqty Energetıka mınıstrligi 10 maýsymda «Ashyq zańdy jáne zańdy tulǵalar» portalynda jarııalady. Qazaqstanda suıytylǵan gazdyń tapshylyǵy ony óndirýdiń artqanyna qaramastan aıyna 35 myń tonnany quraıdy. Ishki gaz naryǵy qalaı kórinedi, suıytylǵan gaz munaı-hımııalyq shıkizatqa paıdalanylady jáne memleket ósip kele jatqan tapshylyqpen ne istemekshi? Skifnews.kz tilshisi sholý jasap kórdi.

Basqarma baǵany kóterý qajettiligin óndiristiń rentabelsizdigimen túsindiredi. Máselen, Energetıka mınıstrligi túsindirdi, suıytylǵan munaı gazynyń quny tonnasyna 60 myńnan 70 myń teńgege deıin aýytqıdy, al óńdeýshi zaýyttar úshin qazirgi shekti kóterme baǵa tonnasyna 40 320 teńge. Sonymen qatar, elde jyl saıyn gaz tutynýdyń kúrt ósýi baıqalady.

«Byltyrdyń ózinde Qazaqstanda tutyný 2022 jylmen salystyrǵanda 400 myń tonnaǵa nemese 28%-ǵa ósti. Máselen, 2023 jyly suıytylǵan munaı gazyn tutyný kólemi 2,2 mln tonnany qurady. Tómen baǵaǵa baılanysty tutynýdyń artýy jáne SKG óndirisiniń rentabelsizdigi otynnyń osy túrin óndirýdiń tómendeýine jáne óńirlerde belgili bir tapshylyqqa ákeldi. Búgingi tańda tapshylyq deńgeıi shamamen 20-25 paıyzǵa jetedi», – dedi baspasóz qyzmetinde.

Gaz qaıda ketip jatyr?

Qazaqstanda gaz óndirýdiń jalpy kólemi 60 mlrd m3 quraıdy. Bul kórsetkish QR Energetıka mınıstrliginiń 2024 jylǵa arnalǵan boljamdy balansynda aıtyldy. 2030 jylǵa deıingi boljamdy gaz balansy «QazaqGaz» UK AQ-men birlesip «Gaz jáne gazben jabdyqtaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna sáıkes qalyptastyryldy.

Mınıstrlik elimizdegi gaz salasynyń damý qarqyny turaqty ósip kele jatqanyn aıtty. 2023 jyly Qazaqstan 59 mıllıard 63 mıllıon tekshe metr gaz óndirdi, onyń 11,8 mıllıardtan astamy Qashaǵanda, 16 mıllıardtan astamy Teńizde jáne 22,4 mıllıardqa jýyǵy Qarashyǵanaqta óndirildi. Eldegi úsh iri ken orny eldegi jalpy gaz óndirýdiń 85 paıyzyn qamtamasyz etedi.

Degenmen, Energetıka mınıstrligi óndiris kóleminiń artýyna qaramastan suıytylǵan gaz tapshylyǵynyń artyp otyrǵanyn rastady. Qazaqstannyń ishki naryǵyn qamtamasyz etý úshin óndiriletin munaı gazynyń aı saıynǵy kólemi shamamen 130 myń tonnany quraıtyny belgili. Al búginde qazaqstandyqtar aı saıyn 165 myń tonnaǵa deıin gaz tutynady. Aı saıyn tapshylyq 35 myń tonnany quraıdy eken.

Munaı-gaz salasynyń mamandary óndirilgen shıkizattyń jartysyna jýyǵy ken oryndaryndaǵy qysymdy ustap turý úshin qaıtadan qabatqa aıdalatynyn atap ótti.

«Shamamen 15 mlrd m3 eksporttalady, onyń jartysy SWOP shemasy boıynsha Qazaqstanǵa qaıtaryldy. Sondaı-aq Qazaqstan Qytaıǵa jyl saıyn 10 mlrd m3 jetkizýge mindetteme aldy. Osylaısha, Qazaqstanda 30 mıllıard tekshe metrge jýyq taýarlyq gaz bar», – dedi munaı-gaz salasynyń sarapshysy Asqar Ismaılov.

Gazdy tutynýǵa keletin bolsaq, ol taýarlyq gazdyń jartysyna jýyǵy elektr energııasyn óndirýge jumsalatynyn (shamamen 10-15 mlrd m3), úshten bir bóligi halyqqa turmystyq qajettilikterge jiberiletinin, al qalǵan kólemi ónerkásiptik kásiporyndarǵa jiberiletinin aıtqan.

Defııt qalaı jabylady?

Qazaqstanda suıytylǵan gaz tapshylyǵy 25 paıyzǵa jetedi. Mınıstrlik ázirge qazaqstandyq janarmaı quıý beketterindegi suıytylǵan gazdyń kólemi týraly naqty málimetterdi jarııalaǵan joq. Alaıda úkimet ishki naryqqa jetkizýdi ulǵaıtýdy josparlap otyrǵan joq.

Qazaqstandaǵy suıytylǵan gaz tapshylyǵy – sebepteri men sheshý joldary

«Qazaqstanda suıytylǵan gaz óndirý kólemi shamamen 3 mıllıon tonnany quraıdy. Bul ishki tutynýdan joǵary. Ázirge bul ishki qajettilikterdi óteýge jetkilikti. Árıne, eksport kólemin qaıta baǵyttaý ishki naryqtaǵy baǵanyń ósýine ákeletinin túsiný kerek. Biraq suıytylǵan gazdy basqa elderden satyp alý qymbatqa túsedi. Sondyqtan muny eń sońǵy amal retinde qarastyrǵan abzal», – deıdi munaı-gaz salasynyń sarapshysy Asqar Ismaılov.

Taıaýda Energetıka mınıstri Almasadam Satqalıev gaz qondyrǵysy bar kólikterdiń júrgizýshilerin jabdyqty bólshektep, benzın men dızel otynyn tańdaýǵa shaqyrdy. Onyń aıtýynsha, departament suıytylǵan munaı gazyn munaı-hımııa óndirisiniń shıkizaty retinde qarastyrady.

«Mundaı óndiristi iske qosý úshin 20 jyl ishinde ózin aqtaıtyn áserli ınvestıııa qajet. Osydan keıin aıtarlyqtaı qarjylyq paıda bolýy múmkin. Bul kóptegen faktorlarǵa baılanysty… Men munaı-hımııa jobalaryn áleýmettik, sodan keıin ǵana bıznes retinde ornalastyrar edim. О́kinishke qaraı, bul kásiporyndar sheteldik tehnologııalardy, sheteldik qural-jabdyqtardy paıdalanatyndyqtan, tipti jobalaý jumystaryn sheteldik kompanııalar júrgizetindikten, munaı-hımııasy kútken ósimdi bere almaıdy. Bul jobalar boıynsha negizgi marja», – dedi mınıstrliktiń jańa bastamasyna túsinikteme bergen Asqar Ismaılov.

Sondaı-aq, kópshiligi bul avtokólik júrgizýshileriniń tapshylyǵyn týdyrady dep sanaıdy, óıtkeni munaı-hımııa jobalary uzaq merzimdi úzdiksiz jetkizilimderdi qajet etedi, onsyz óndiris múmkin emes. Degenmen, basqa balama joq. О́ndiriste suıytylǵan gazdy dızelge nemese benzınge aýystyrý múmkin emes. Munaı-hımııa kásiporyndaryna basymdyq beriletini qısyndy.

Asqar Ismaılovtyń paıymdaýynsha, gaz tapshylyǵy eki faktormen baılanysty. Birinshiden, 2022 jyly 550 myń tonnaǵa deıin propan tutynatyn polıpropılen óndiretin zaýyt iske qosyldy. Ekinshiden, suıytylǵan munaı gazyn otyn retinde paıdalanatyn kólikter kóbeıgen. Olardyń sany búginde 600 myńǵa taıap qaldy. Bul Qazaqstandaǵy árbir onynshy kólik.

Baǵa kóterilmese, óndiris álsireıdi

QR Energetıka mınıstrligi Almasadam Sátqalıevtiń sońǵy sózinde kólikti suıytylǵan gazdan ekinshisine kóshirý bastamasy aıtyldy. Sala mamandary mundaı bastama Qazaqstan ekonomıkasy úshin tıimdi dep esepteıdi.

«Tehnologııalar qazirdiń ózinde kóptegen elderde tájirıbede qoldanyla bastady. Ekinshiden, syǵymdalǵan tabıǵı gaz quıý stanııalaryn damytý Qazaqstan arqyly Qytaıdan jáne Ortalyq Azııadan tranzıttik tasymaldaýdy aıtarlyqtaı arttyrady, bul Qazaqstan ekonomıkasyna oń áser etedi. Negizgi mindet – taýarlyq gaz kólemin arttyrý. Ne óndirýdi ulǵaıtý arqyly, ne kórshi elderden arzan gaz satyp alý arqyly. Tıisti vedomstvolar men ulttyq gaz operatory bul maqsattarǵa qalaı qol jetkizetinin ýaqyt kórsetedi. Qazaqstandaǵy 62 trıllıon tekshe metr gazdy eseptegen «QazaqGaz» óndiristi qajetti kólemge jetkizedi dep senemin», – dedi munaıshy Asqar Ismaılov.

Ol baǵa kóterilmese, eldegi óndiris álsireıditinin aıtty. Narymbetovtyń aıtýynsha, Qazaqstandaǵy kóptegen kásiporyndar uzaq jyldar boıy jańartylmaǵan. Sebebi, janar-jaǵarmaıdyń benzın, kerosın, gaz sııaqty túrleriniń baǵasy álemdik naryqtaǵydan tómen. Kásiporyndar jetkilikti aqsha tappasa, tozýy múmkin. Rasynda, naryqtyq ekonomıkaǵa kóshpesek, turaqty gaz tapshylyǵy bolady.

Energetıka mınıstrliginiń boljamy boıynsha, 25 jyldan keıin munaı óńdeý ónerkásibiniń eldiń ishki jalpy ónimine qosatyn úlesi 2,8 paıyzǵa deıin artady. Buǵan qol jetkizý úshin mınıstrlik aldyna munaı óńdeý kólemin jylyna 17 mıllıon tonnadan 27 mıllıon tonnaǵa deıin arttyrý mindetin qoıyp otyr. Mınıstrlik jumys istep turǵan úsh zaýytty keńeıtip, jańǵyrtýdy josparlap otyr. Al tórtinshi munaı óńdeý zaýytynyń qurylysynyń jospary 2030 jylǵa deıin ázirlenýi tıis.

Energetıka mınıstrligi sendirgendeı, 25 jyldan keıin qazaqstandyq munaı óńdeý zaýyttary bar ken oryndarynyń taýsylýyna baılanysty shıkizat tapshylyǵyn sezinýi múmkin. Nátıjesinde jańa ken oryndarynan – Teńiz ben Qashaǵannan kóbirek munaı óndirýge týra keledi. Máseleni boldyrmaý úshin jyl saıyn 3,5 mıllıon tonnaǵa deıin qara altyndy ishki naryqqa qaıta óńdeýge jetkizý josparlanýda.