ءبىلىم
بالالاردىڭ بالاعات سوزدەر ايتقانى ءۇشىن ايىپپۇل: اتا-انا ناقتى نە ءۇشىن جاۋاپتى?
كوپ شۋ شىعارعان حاتتار وسىلاي كورىنەدى. ولاردى مۇعالىمدەر مەكتەپ چاتتارى, تۋىستارى وتباسىلىق چاتتار ارقىلى ءبىر-بىرىنە جىبەرىپ جاتىر.
سۋرەت: Zakon.kz/وكسانا دايروۆا
كوپشىلىك مۇنى جالعان دەپ ويلادى. دەگەنمەن, ىشكى ىستەر مينيسترلىگى جازانىڭ ناقتى ەكەنىن ايتادى.
«قۇقىقتىق ءتارتىپ قاعيداسى بار, «مۇلدەم توزبەۋشىلىك» دەگەن ۇعىم بار, ونى كىم جاساسا دا, كەز كەلگەن قۇقىق بۇزۋشىلىقپەن كۇرەسۋىمىز كەرەك, كامەلەتكە تولعان ادام جاساسا, زاڭ بويىنشا جاۋاپ بەرۋى كەرەك, كامەلەتكە تولماعان بالا جاساسا, وعان اتا-اناسى جاۋاپتى. تۇسىنەسىز بە? سوندىقتان بۇگىندە جاقسى, گۇلدەنگەن مەملەكەت قۇرعىمىز كەلسە, مەملەكەت باسشىسى سول سينگاپۋردى مىسالعا كەلتىردى. جانە ولار نەدەن باستادى? ولار ەڭ الدىمەن تارتىپتەن باستادى! باياعى تۇكىرۋ, باياعى تەمەكى تۇقىلى, باياعى بالاعات – ءبارى ءتارتىپ بۇزۋ. ياعني, نورمالار بار, ءبىز ونى ورىنداۋىمىز كەرەك», – دەدى قر ءىىم اكىمشىلىك پوليتسيا كوميتەتىنىڭ توراعاسى قايسار سۇلتانباەۆ.
ول زاڭعا باعىناتىن ازاماتتاردىڭ قورقاتىن ەشتەڭەسى جوق ەكەنىن بىردەن اتاپ ءوتتى.
«ايىپپۇل تولەگىڭىز كەلمەسە, مىنەز-ق ۇلىق مادەنيەتىن ساقتاڭىز, زاڭدى بۇزباڭىز. الەۋمەتتىك جەلىلەردە, باق-تا مۇنداي ماسەلەلەردى كوبىنە وزدەرى زاڭ بۇزاتىندار كوتەرەدى. تۇسىنەسىز بە? بىراق ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ باسىم بولىگى زاڭعا باعىنادى جانە ولار بۇل نورمالاردى قولدايدى», – دەدى سپيكەر.
ايىپپۇل جانە اكىمشىلىك قاماۋعا الۋ
يۋۆەنالدى پوليتسيا باسقارماسىنىڭ باستىعى اسەت وسپانوۆ قر اقبتك-ءنىڭ 127-بابىنىڭ «كامەلەتكە تولماعان بالانى تاربيەلەۋ جانە (نەمەسە) ءبىلىم بەرۋ, قۇقىقتارىن جانە (نەمەسە) مۇددەلەرىن قورعاۋ جونىندەگى مىندەتتەردى, قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ شارالارىن ورىنداماۋ» سانكتسياسىن جاريالادى.
«ەگەر مۇنداي بۇزۋشىلىق ءبىرىنشى رەت جاسالسا, اتا-انالارعا 5 اەك كولەمىندە ايىپپۇل سالىنادى (1 اەك 3932 تەڭگە). قايتالاپ, ياعني جۇيەلى تۇردە بولسا, 15 اەك, ياعني 58 980 تەڭگە ايىپپۇل سالىنادى. قۇقىق بۇزۋشىلىق اسا اۋىر بولعان جاعدايدا, 5 تاۋلىككە دەيىن اكىمشىلىك قاماققا الۋ قولدانىلادى. اتا-انانى قاماۋعا الۋ. كامەلەتكە تولماعاندارعا اكىمشىلىك قاماۋعا الۋ قولدانىلمايدى», – دەدى ول.
جاقسى جاڭالىق, بۇل باپ «سوت» دەگەندى بىلدىرەدى, ياعني ايىپپۇل سالۋ نەمەسە سالماۋدى سۋديا شەشەدى. بۇعان دەيىن ول پوليتسيا ۇسىنعان ماتەريالداردى: جاعدايدى, ادامنىڭ جانە وتباسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەيدى.
سونداي-اق ولار بالانىڭ قالاي تاربيەلەنگەنىن, مەكتەپتەن, تۇرعىلىقتى جەرىنەن انىقتامالاردى قارايدى, وسى ماتەريالداردىڭ بارلىعىن قاراپ شىققاننان كەيىن عانا سوت ايىپپۇل سالۋ نەمەسە سالىنباۋ تۋرالى دالەلدى شەشىم شىعارادى», – دەپ ءتۇسىندىردى اسەت وسانوۆ.
ال ەگەر نە ىستەپ جاتقانىن ءوزى دە بىلمەيتىن ءسابي ابايسىزدا ۇياتسىز سوزدەردى قولدانسا نە بولادى?
«كامەلەتكە تولماعان بالا قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعاندا اتا-انالىق جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەسى كوتەرىلەدى. ءبىز, پوليتسەيلەر, جۇرەكسىز ادامدار ەمەسپىز, روبوت ەمەسپىز! كىشكەنتاي بالانىڭ بىردەڭە ايتقانىن دا تۇسىنەمىز. ءبىر جەردە ەسكەرتۋمەن شەكتەلىپ, اتا-انانى شاقىرىپ: «بالاڭدى ءوسىر» دەپ ايتا الامىز. بىراق 14-15 جاسار جاس جىگىت بولسا, نە ىستەپ جاتقانىن تۇسىنسە, شارا قولدانۋ كەرەك», – دەيدى قايسار سۇلتانباەۆ.
نورما ەسكى, ادىستەر جاڭا
اقبتك-ءنىڭ 127-بابىنىڭ قولدانىستا بولعانىنا وتە ۇزاق ۋاقىت بولدى جانە بۇل ايىپپۇلدار بۇرىن اتا-انالارعا سالعىرت قاراعان. بىراق كوبىنەسە بالاعا قاۋىپ ءتوندىرۋ ءۇشىن. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى بۇگىن ونىڭ اينالاسىندا نەلىكتەن دۇربەلەڭ بولعانىن ءتۇسىندىردى.
«بۇل قازىر تالقىلانىپ جاتىر, ويتكەنى بۇگىن ءبىز بۇل نورمانى بەلسەندىرەك قولدانا باستادىق. تسيفرلاندىرۋ ءجۇرىپ جاتقاندىقتان, بارلىعىندا سمارتفون بار, سايكەسىنشە, بارلىعى بارلىق جەردە جازىپ جاتىر. مۇنى ادامدار الەۋمەتتىك جەلىلەرگە جاريالايدى (ال پوليتسيا الەۋمەتتىك جەلىلەردى باقىلايدى. – رەد.). كوپ ۋايىمدايتىن ازاماتتار بار, ولار ونى جازىپ الىپ, پوليتسياعا حابارلايدى. بىراق, سوعان قاراماستان, بۇل باپ ارقاشان بولدى جانە ول كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا باعىتتالعان», – دەيدى اسەت وسپانوۆ.
ديكتوفوندار, كامەرالار جانە بەينە بەلگىلەرى
بەلگىلى بولعانداي, بۇل بۇزۋشىلىقتى كەز كەلگەن ادام تىركەي الادى.
«مۇنى جازىپ الاتىن پاترۋل قىزمەتكەرلەرى بار. قولدارىندا بەينەجەتوندار, بەينەتىركەگىشتەر بار. كامەلەتكە تولماعان بالانىڭ ءتارتىپ بۇزىپ, تۇكىرگەنىن, قارعىس ايتىپ جاتقانىن كورسە, بىردەن بەينەجەتونمەن ءبارىن ءتۇسىرىپ الادى. ول, ارينە, ۇستايدى, زاڭدى وكىلىنە حابارلاسادى, قاجەت بولعان جاعدايدا پوليتسيا بولىمىنە اكەلەدى, بىراق ولار سول جەردە حاتتاما تولتىرا الادى, ال اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسكە سايكەس ونىڭ اتا-اناسى ايىپپۇل تولەيدى», — دەدى قايسار سۇلتانباەۆ.
سيگنال كورشىلەردەن, سونداي-اق پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆى نەمەسە م ۇلىك يەلەرىنىڭ قاۋىمداستىعىنان كەلۋى مۇمكىن. باق پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جاريالانىمداردى دا پايدالانۋعا بولادى.
«ۋچاسكەلىك پوليتسيا قىزمەتكەرى بارلىق ماتەريالداردى جيناپ, سوتقا جىبەرەدى, سودان كەيىن سوت ءتيىستى شەشىم شىعارادى», – دەپ تۇيىندەدى اسەت وسپانوۆ.
2023 جىلدىڭ 7 ناۋرىزىندا قازاقستاندا قوعامدىق ورىنداردا بالاعات سوزدەر ايتۋ ءۇشىن ايىپپۇل سالۋ تۋرالى ەرەجە كۇشىنە ەندى. اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسكە ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.
