Balalardyń balaǵat sózder aıtqany úshin aıyppul: Ata-ana naqty ne úshin jaýapty?

Kóp shý shyǵarǵan hattar osylaı kórinedi. Olardy muǵalimder mektep chattary, týystary otbasylyq chattar arqyly bir-birine jiberip jatyr.

Sýret: Zakon.kz/Oksana Daırova

Kópshilik muny jalǵan dep oılady. Degenmen, Ishki ister mınıstrligi jazanyń naqty ekenin aıtady.

«Quqyqtyq tártip qaǵıdasy bar, «múldem tózbeýshilik» degen uǵym bar, ony kim jasasa da, kez kelgen quqyq buzýshylyqpen kúresýimiz kerek, kámeletke tolǵan adam jasasa, zań boıynsha jaýap berýi kerek, kámeletke tolmaǵan bala jasasa, oǵan ata-anasy jaýapty. Túsinesiz be? Sondyqtan búginde jaqsy, gúldengen memleket qurǵymyz kelse, Memleket basshysy sol Sıngapýrdy mysalǵa keltirdi. Jáne olar neden bastady? Olar eń aldymen tártipten bastady! Baıaǵy túkirý, baıaǵy temeki tuqyly, baıaǵy balaǵat – bári tártip buzý. Iaǵnı, normalar bar, biz ony oryndaýymyz kerek», – dedi QR IIM Ákimshilik polıııa komıtetiniń tóraǵasy Qaısar Sultanbaev.

Ol zańǵa baǵynatyn azamattardyń qorqatyn eshteńesi joq ekenin birden atap ótti.

«Aıyppul tólegińiz kelmese, minez-qulyq mádenıetin saqtańyz, zańdy buzbańyz. Áleýmettik jelilerde, BAQ-ta mundaı máselelerdi kóbine ózderi zań buzatyndar kóteredi. Túsinesiz be? Biraq bizdiń azamattardyń basym bóligi zańǵa baǵynady jáne olar bul normalardy qoldaıdy», – dedi spıker.

Aıyppul jáne ákimshilik qamaýǵa alý

Iývenaldy polıııa basqarmasynyń bastyǵy Áset Ospanov QR ÁQBtK-niń 127-babynyń «Kámeletke tolmaǵan balany tárbıeleý jáne (nemese) bilim berý, quqyqtaryn jáne (nemese) múddelerin qorǵaý jónindegi mindetterdi, qaýipsizdigin qamtamasyz etý sharalaryn oryndamaý» sankııasyn jarııalady.

«Eger mundaı buzýshylyq birinshi ret jasalsa, ata-analarǵa 5 AEK kóleminde aıyppul salynady (1 AEK 3932 teńge). Qaıtalap, ıaǵnı júıeli túrde bolsa, 15 AEK, ıaǵnı 58 980 teńge aıyppul salynady. Quqyq buzýshylyq asa aýyr bolǵan jaǵdaıda, 5 táýlikke deıin ákimshilik qamaqqa alý qoldanylady. Ata-anany qamaýǵa alý. Kámeletke tolmaǵandarǵa ákimshilik qamaýǵa alý qoldanylmaıdy», – dedi ol.

Jaqsy jańalyq, bul bap «sot» degendi bildiredi, ıaǵnı aıyppul salý nemese salmaýdy sýdıa sheshedi. Buǵan deıin ol polıııa usynǵan materıaldardy: jaǵdaıdy, adamnyń jáne otbasynyń erekshelikterin zertteıdi.

Sondaı-aq olar balanyń qalaı tárbıelengenin, mektepten, turǵylyqty jerinen anyqtamalardy qaraıdy, osy materıaldardyń barlyǵyn qarap shyqqannan keıin ǵana sot aıyppul salý nemese salynbaý týraly dáleldi sheshim shyǵarady», – dep túsindirdi Áset Osanov.

Al eger ne istep jatqanyn ózi de bilmeıtin sábı abaısyzda uıatsyz sózderdi qoldansa ne bolady?

«Kámeletke tolmaǵan bala quqyq buzýshylyq jasaǵanda ata-analyq jaýapkershilik máselesi kóteriledi. Biz, polıeıler, júreksiz adamdar emespiz, robot emespiz! Kishkentaı balanyń birdeńe aıtqanyn da túsinemiz. Bir jerde eskertýmen shektelip, ata-anany shaqyryp: «Balańdy ósir» dep aıta alamyz. Biraq 14-15 jasar jas jigit bolsa, ne istep jatqanyn túsinse, shara qoldaný kerek», – deıdi Qaısar Sultanbaev.

Norma eski, ádister jańa

ÁQBtK-niń 127-babynyń qoldanysta bolǵanyna óte uzaq ýaqyt boldy jáne bul aıyppuldar buryn ata-analarǵa salǵyrt qaraǵan. Biraq kóbinese balaǵa qaýip tóndirý úshin. Ishki ister mınıstrligi búgin onyń aınalasynda nelikten dúrbeleń bolǵanyn túsindirdi.

«Bul qazir talqylanyp jatyr, óıtkeni búgin biz bul normany belsendirek qoldana bastadyq. ıfrlandyrý júrip jatqandyqtan, barlyǵynda smartfon bar, sáıkesinshe, barlyǵy barlyq jerde jazyp jatyr. Muny adamdar áleýmettik jelilerge jarııalaıdy (al polıııa áleýmettik jelilerdi baqylaıdy. – Red.). Kóp ýaıymdaıtyn azamattar bar, olar ony jazyp alyp, polıııaǵa habarlaıdy. Biraq, soǵan qaramastan, bul bap árqashan boldy jáne ol kámeletke tolmaǵandardyń quqyǵyn qorǵaýǵa baǵyttalǵan», – deıdi Áset Ospanov.

Dıktofondar, kameralar jáne beıne belgileri

Belgili bolǵandaı, bul buzýshylyqty kez kelgen adam tirkeı alady.

«Muny jazyp alatyn patrýl qyzmetkerleri bar. Qoldarynda beınejetondar, beınetirkegishter bar. Kámeletke tolmaǵan balanyń tártip buzyp, túkirgenin, qarǵys aıtyp jatqanyn kórse, birden beınejetonmen bárin túsirip alady. Ol, árıne, ustaıdy, zańdy ókiline habarlasady, qajet bolǵan jaǵdaıda polıııa bólimine ákeledi, biraq olar sol jerde hattama toltyra alady, al Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekske sáıkes onyń ata-anasy aıyppul tóleıdi», — dedi Qaısar Sultanbaev.

Sıgnal kórshilerden, sondaı-aq Páter ıeleriniń kooperatıvi nemese Múlik ıeleriniń qaýymdastyǵynan kelýi múmkin. BAQ pen áleýmettik jelilerdegi jarııalanymdardy da paıdalanýǵa bolady.

«Ýchaskelik polıııa qyzmetkeri barlyq materıaldardy jınap, sotqa jiberedi, sodan keıin sot tıisti sheshim shyǵarady», – dep túıindedi Áset Ospanov.

2023 jyldyń 7 naýryzynda Qazaqstanda qoǵamdyq oryndarda balaǵat sózder aıtý úshin aıyppul salý týraly ereje kúshine endi. Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekske tıisti ózgerister engizildi.