جاڭالىقتار
بەلگىلى عالىم ومىردەن ءوتتى
ول ابايتانۋ مەن مۇحتارتانۋدىڭ عىلىمي نەگىزدى قارىم-قاتىناسىن زەرتتەدى.
بۇگىن بەلگىلى ابايتانۋشى, ادەبيەتتانۋشى عالىم, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور, قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ جانە «تۇركى الەمىنە قىزمەت» حالىقارالىق سىيلىعىنىڭ يەگەرى مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلى ومىردەن ءوتتى, دەپ حابارلايدى qandastar.kz
بۇل تۋرالى بۇگىن م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيۋتى Facebook پاراقشاسىندا جازدى.
مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلى – 1930 جىلى تۇركىستان وبلىسى, تۇلكىباس اۋدانى, مايتوبە اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى) فيلولوگيا فاكۋلتەتىن (1953), ونىڭ اسپيرانتۋراسىن (1964) بىتىرگەن.
1953–1961 جىلدارى نيزامي اتىنداعى تاشكەنت پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا كافەدرا مەڭگەرۋشىسى, دەكان, پرورەكتور;
1969–75 جىلدارى قازپي-دە دوتسەنت, 1975–91 جىلدارى قازاقستان عا م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا عىلىمي قىزمەتكەر, ابايتانۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
1991–2000 جىلدارى اراسىندا قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى‚ ياساۋي عىلىمي لابوراتورياسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى, ادەبيەت جانە ەتنوفيلولوگيا عىلىمي-زەرتتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى;
2002–2003 جىلى تۇركىتانۋ عىلىمي-زەرتتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتتەرىندە بولدى.
2000 جىلدان م.ح. دۋلات اتىنداعى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جانە “تۇركى حالىقتارى ادەبيەتىنىڭ تاريحى” عىلىمي-زەرتتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى, “باۋىرجانتانۋ” عىلىمي-زەرتتتەۋ ورتالىعىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
مەكەمتاس مىرزاحمەت ۇلىنىڭ زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىندە ابايتانۋ مەن مۇحتارتانۋ, باۋىرجانتانۋ, ياساۋيتانۋدىڭ, ابايدىڭ اقىندىق زەرتحاناسىنىڭ جايى, اقىن مۇراسىنىڭ رۋحاني ءنار العان قاينار كوزدەرى, اباي مۇراسىنىڭ شىعىسپەن بايلانىسى تەرەڭ زەرتتەلە باستادى. اباي مۇراسىنداعى مورال فيلوسوفياسىنىڭ نەگىزدەرى ونىڭ يسلامعا, ادامگەرشىلىك مۇراتتارىنا قاتىستى زەرتتەلىپ اشىلدى. قاراحانيدتەر زامانىنان باستاۋ العان كەمەل ادام ماسەلەسى ءجۇسىپ بالاساعۇنيدىڭ “قۇتادعۋ بىلىك” داستانىندا قامتىلىپ, ءياساۋيدىڭ “حال ءىلىمى” (كاميلي ينساني) ارقىلى نەگىزدەلىپ, ابايدىڭ “تولىق ادام ءىلىمى” ارقىلى ءداستۇرلى جالعاستىق تاۋىپ دامۋ جولدارى جاۋانمارتلىك, ياعني يمانيگۇل(ۇش ءسۇيۋ) جايىنداعى اباي تانىمدارى نەگىزىندە تالدانىپ‚ ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرىلدى. مىرزاحمەت ۇلى پاتشالىق رەسەيدىڭ قازاقستاندا جۇرگىزگەن ميسسيونەرلىك ساياساتى نەگىزدەرىن اشكەرەلەپ (“قازاق قالاي ورىستاندىرىلدى”), قازاق جەرىندەگى توپونيمدەر مەن انتروپونيمدەردىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك سىرلارىن اشىپ, قوعامدىق وي-ساناعا ىقپال ەتتى. ابايتانۋ مەن مۇحتارتانۋدىڭ عىلىمي نەگىزدى قارىم-قاتىناسىن زەرتتەدى.
اباي شىعارمالارىن جاڭا قىرىنان تالداپ, ونداعى ايتىلماي كەلگەن شىعىستىق ماسەلەلەر مەن تانىلماي كەلگەن ويلاردى, شىعىستىق تەرمين سوزدەردى بۇگىنگى كۇن تالابى تۇرعىسىنان جاڭاشا قورىتىپ, عىلىمي اينالىمعا ءتۇسىردى. سونداي-اق قازاق ادەبيەتىنىڭ ءتۇرلى سالالارىنان ماماندار دايارلاپ, وتىزدان استام كانديدات ديسسەرتاتسيا قورعاتتى. ابايتانۋدىڭ بيبليوگرافيا كورسەتكىشتەرىن قۇراستىرىپ (1965, 1988, 1995) العى سوزدەرىن جازدى. “اباي” ەنتسيكلوپەدياسى مەن م.اۋەزوۆتىڭ 20 تومدىق, 50 تومدىق شىعارمالار جيناعىن شىعارۋعا اتسالىستى.
