Bıyl elimizde qandaı áleýmettik qoldaý sharalary júzege asty?

Áleýmettik tólemder men jalaqyny arttyrý, turǵyn úı qurylysy, densaýlyq saqtaý jáne bilim berý salalaryn jańǵyrtý. 2024 jyly qazaqstandyqtardy áleýmettik qoldaý sharalary týraly qandastar.kz tarqatty.

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda elimizdiń ekonomıkalyq damý strategııasynyń negizinde azamattardyń múddesi bolýy qajet ekeni atap ótildi. 2024 jyly Úkimet bul baǵytty mańyzdy áleýmettik bastamalarmen júzege asyrýdy jalǵastyrdy.

Primeminister.kz saıtynyń redakııasy qazaqstandyqtardyń ómir súrý sapasyn jaqsartýǵa jáne elimizdiń uzaqmerzimdi áleýmettik-ekonmıkalyq maqsattaryn iske asyrýǵa baǵyttalǵan bıylǵy jyldyń mańyzdy bastamalary men jetistikteri týraly sholýlar serııasyn jarııalaıdy.

2024 jyly Qazaqstanda áleýmettik sala qarqyndy damýyn jalǵastyrdy. Memleket basshysy halyqqa Joldaýynda bilim, densaýlyq saqtaý salalarynyń sapasyn arttyryp, azamattardy áleýmettik qorǵaýdy nyǵaıtý qajettiligin atap ótti. Osy mindetterdiń sheńberinde reformalar jasalyp, birqatar mańyzdy jobalar júzege asyryldy.

2024 jyly memlekettik bıýdjettiń jartysynan astamy (52,8%) áleýmettik salaǵa baǵyttaldy. Jyl saıyn zeınetaqyny kóterý aıasynda 2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap tólemder: bazalyq zeınetaqy 7%-ǵa, yntymaqty zeınetaqy 9%-ǵa ınflıaııany eskere otyryp, ındeksteldi. Nátıjesinde 2,4 mln zeınetkerdiń onyń ishinde, BJZQ jınaqtaý qorynan zeınetaqy alatyn 459,3 myń zeınetkerdiń zeınetaqysy kóbeıdi. Ortasha zeınetaqy kólemi 165 myń teńgeden asty. Budan bólek, bazalyq zeınetaqyny kezeń-kezeńimen kóbeıtý jumystary jalǵasyp jatyr. Sondaı-aq jumys berýshi tóleıtin mindetti zeınetaqy jarnasy 2028 jylǵa qaraı 5%-ǵa ulǵaıady.

2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap eń tómengi jalaqy 85 myń teńgege deıin artty. 1,8 mln adam, onyń ishinde bıýdjet qyzmetkerleri qamtyldy. 600 myń azamattyq qyzmetshilerdiń jekelegen sanattarynyń jalaqysyn kezeń-kezeńimen 20%-ǵa arttyrý jalǵasýda.

Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes jumyspen qamtýǵa járdemdesý jáne áleýmettik qorǵaý sharalary júzege asyrylyp jatyr, tabysy kúnkóris deńgeıinen tómen adamdar sany azaıyp keledi. ıfrlyq otbasy kartasy arqyly 8430 myńnan astam adamǵa memlekettik qyzmetter kórsetildi.

845 myńnan astam adam jumyspen qamtyldy, onyń 401 myńnan astamy jastar. 9 myńǵa jýyq azamat, onyń ishinde múgedektigi bar jandar jáne erekshe qajettiligi bar balaly ata-analar bıznes-ıdeıasyn júzege asyrýǵa grant aldy.

Memlekettik ınvestıııalar tıimdiligin arttyrý jáne sapaly josparlaý úshin Jobalardyń ınnovaııalyq navıgatory ázirlendi. Bul júıe kadrlarǵa qajettilikti boljap, taldaý jasaıdy, sondaı-aq jobalardy úılestirýge, sapasyn baqylaýǵa jáne tıimdiligine monıtorıng jasaýǵa múmkindik beredi. Platforma arqyly jalpy quny 33 trln teńge bolatyn 755 ınvestıııalyq joba qadaǵalanyp otyr. Bul jobalar aıasynda 150 myńǵa deıin jumys ornyn ashý josparlanǵan. Sonymen qatar navıgator qajetti eńbek resýrstary joq adal emes jetkizýshilerdi anyqtaýǵa múmkindik beredi.

2024 jyldyń 1 qyrkúıeginen bastap Qazaqstanda ınternet-platformalarda jumys isteıtin adamdar eń tómengi áleýmettik kepildikpen qamtyldy. Jeke kásipkerler úshin e-salyqBusiness qosymshasy arqyly áleýmettik tólem mólsherlemelerin 4%-ǵa deıin tómendetý jáne ınternet-platforma operatorlaryn salyq agentteri retinde taný arqyly jaǵdaılar jeńildetildi. Bul operatorlarǵa jeke kásipkerler atynan jeke tabys salyǵy men áleýmettik tólemderdi tóleý mindetin júkteıdi. «Iandeks.Taksı» kompanııasymen júzege asyrylǵan pılottyq joba aıasynda atalǵan tásil synaqtan ótkizildi. 36 myńnan astam júrgizýshi Iandeks platformasynda jeke kásipker retinde tirkelgen. Olardyń fıskaldyq chekter sany 36,9 mln boldy. Memlekettik kirister komıtetinde fıskalızaııalanǵan jalpy kiris kólemi 47,5 mlrd teńgege jetti.

«Ulttyq qor – balalarǵa»: turǵyn úı jáne bilim alýǵa arnalǵan tólemder

2024 jyldan bastap Qazaqstanda «Ulttyq qor – balalarǵa» baǵdarlamasy júzege asyrylýda. Baǵdarlamaǵa sáıkes Ulttyq qordyń jyl saıynǵy ınvestıııalyq kirisiniń 50%-y 18 jasqa deıingi balalardyń arnaıy jınaq shottaryna aýdarylady jáne ony merziminen buryn sheshýge bolmaıdy. 2024 jyldyń 1 aqpanynan bastap tólemder bastaldy, olar Qazaqstan azamattyǵy bar 18 jasqa deıingi barlyq balaǵa arnalǵan. 2024 jyly baǵdarlama qatysýshylarynyń shottaryna $695,5 mln tólendi.

$30,6 mln 2024 jyly 18 jasqa tolǵan nemese tolatyn balalarǵa tólenedi. Qazirdiń ózinde ýákiletti operatorlar arqyly $3,4 mln somasyna 33,5 myńnan astam ótinimniń qarajaty banktik shottarǵa aýdaryldy. Onyń ishinde $1,8 mln somasyna 18 myńǵa jýyq ótinim turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartýǵa baǵyttalsa, $1,6 mln somasyna 15,5 myń ótinim bilim alý úshin tólendi.

Turǵyn úı qurylysy

Turǵyn úı qurylysy áleýmettik saıasattyń mańyzdy elementi bolyp tabylady. 7 jyl ishinde Qazaqstanda 111 mln sharshy metr turǵyn úı salynýy kerek. Sondaı-aq 2024 godý jyly turǵyn úı qurylysy 18 mln sharshy metrge jetedi. Osylaısha 1 mln-nan astam otbasy baspanamen qamtylady.

Turǵyn úıdi ýaqytyly paıdalanýǵa berý úshin Astana, Shymkent jáne oblystar ákimdikteri bıyl qoldanysqa beriletin nysandar naqty kórsetilgen Jol kartasyn ázirlep, bekitti. Qańtar-qazan aralyǵynda 14 mln sharshy metr turǵyn úı nemese 123,8 páter men úı paıdalanýǵa berildi.

Budan bólek, 2024 jyly el boıynsha turǵyn úılerdegi 200-den astam lıftini aýystyrý josparlanǵan. Bul óz kezeginde myńdaǵan qazaqstandyqtyń ómir súrý deńgeıin jaqsartpaq.
Densaýlyq saqtaý jáne ınfraqurylymdy damytý

2024 jyly ásirese aýyldyq jerlerdegi densaýlyq saqtaý ınfrqurylymyn damytý jumystary jalǵasyn tapty. «Aýylda densaýlyq saqtaýdy jańǵyrtý» Ulttyq joba aıasynda 655 bastapqy medıınalyq-sanıtarlyq kómek kórsetý josparlanǵan – 257 medıınalyq pýnkt, 238 feldsherlik pýnkt jáne 160 dárigerlik ambýlatorııa. 251 nysan qurylysy aıaqtaldy. Bul medıınalyq qyzmetterdi shalǵaı eldi meken jáne aýyldyq jerlerdegi halyqqa qoljetimdi etedi. 1 myńnan astam jumys orny ashyldy.

Budan bólek, feldsherlik-akýsherlik pýnktiler men dárigerlik ambýlatorııalardy qosa alǵanda, jańa densaýlyq saqtaý nysandar qurylysyna qarajat bólindi.

Elimizdegi áleýmettik saıasattyń basty mindetteriniń biri – ana ólimin azaıtý. 2024 jylǵy kórsetkishter byltyrǵy jylmen salystyrǵanda 15%-ǵa jaqsarǵan.

Jańa baǵdarlamalardy engizý, onyi ishinde klınıkalyq hattamalardy qaıta qaraý, bosanýǵa tarıfterdi arttyrý densaýlyq saqtaý salasyndaǵy jaǵdaıdy aıtarlyqtaı jaqsartýǵa septigin tıgizdi.

Bıyl ambýlatorııalyq deńgeıde jalpy somasy 212,8 mlrd teńgege 3,5 mln paıent dári-dármekpen qamtamasyz etildi. Ambýlatorııalyq kómekti jaqsartýǵa basymdyq bere otyryp, dári-dármekpen qamtamasyz etý júıesin jetildirý boıynsha jumys júrgizilip jatyr.

Densaýlyq saqtaý mınıstrliginde dárilik zattar men medıınalyq zattardy tirkeý, baǵasyn belgileý proesterin ıfrlandyrýmen, sondaı-aq olardyń esebin júrgizý jáne aınalymynyń ıfrlyq júıesin jasaýmen aınalysatyn jobalyq keńse quryldy. Bul júıe dári-dármek saıasaty proesterin keshendi taldaý fýnkııasyn qamtıdy. Nátıjesinde dárilerdiń obektıvti baǵasyn anyqtap, ústeme baǵa qosýǵa jol bermeıdi.
Bilim berý jáne mektepke deıingi tárbıe

Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha «Jaıly mektep» Ulttyq jobasy belsendi iske asyrylýda, onyń maqsaty búkil elimiz boıynsha zamanaýı, qaýipsiz ári qoljetimdi bilim berý mekemelerin ashý. Joba mektep oqýshylaryn oqytý úshin jaǵdaıdy jaqsartýǵa, sondaı-aq mektepterdi zamanaýı tehnologııalarmen jabdyqtaýǵa jáne ýaqyt talaptaryna jaýap beretin ınfraqurylym daıyndap, bilim berý sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan.

Jobany iske asyrý sheńberinde jańa mektepterdiń 40%-dan astamy aýyldyq jerlerde salyndy. Onda oqý kabınetteri, STEM-zerthanalar, robototehnıka kabınetteri, horeografııa jáne sport zaldary, demalys aımaǵy men netvorkıng bar. Erekshe bilim berý qajettilikteri bar balalar úshin de jaǵdaılar qarastyrylǵan. Synyptarda ınteraktıvti taqtalar men kompıýterler ornatylǵan. Barlyǵy 36 jańa jaıly mektep paıdalanýǵa berildi, onyń 15-i aýyldyq eldi mekenderde salyndy. 31 jeltoqsanǵa deıin 76 nysan esigin aıqara ashady.

Bilim berý salasynda 2024 jyly balalardyń mektepke deıingi bilimge qol jetkizýin jaqsartý boıynsha jumystar da jalǵasyn tapty. Búgingi tańda Qazaqstanda 11,6 myń mektepke deıingi uıym jumys isteıdi, onda 988 myńnan asa bala tárbıelenýde, mektepterde mektepaldy daıarlyqpen 160 myń bala qamtyldy. Balalardy qamtý 92,5%-ǵa jetti, 62,3 myń oryndyq 547 jańa balabaqsha ashyldy. Mektepke deıingi uıymdarda 4,2 myńnan astam konsýltaııa pýnkti jumys isteıdi.

Bilim berýdi ıfrlandyrýǵa erekshe kóńil bólinedi, mysaly, ata-analarǵa bala kútimi boıynsha konsýltaııalyq kómekke qol jetkizýge múmkindik beretin «Beske deıin úlger» mobıldi qosymshasy iske qosyldy. Sondaı-aq mektep jasyna deıingi balalardy damytýdyń jeke kartasy ıfrlyq formatqa aýdaryldy. Ol Ulttyq bilim berý derekqorymen biriktirilgen, bul aqparatty mektepterge jiberýge múmkindik beredi ári mektepke deıingi jáne bastaýysh bilim berý arasyndaǵy úzdiksiz aýysýdy qamtamasyz etedi. Bul jańalyq bastaýysh synyp muǵalimderi úshin balalardyń mektep baǵdarlamasyn odan ári damytýdyń mańyzdy quralyna aınaldy.

«Qarajatty balanyń sońynan ilestirý» qaǵıdatyn iske asyrý maqsatynda bilim berý qyzmetterin alýshylar boıynsha derbestendirilgen bilim berý qyzmetin eskere otyryp, mektepke deıingi tárbıe men oqytýǵa memlekettik bilim berý tapsyrysyn (budan ári – memlekettik tapsyrys) ornalastyrýdyń jańa tetigi ázirlendi, ol osy jyldyń qyrkúıek aıynan bastap Shymkent, Taraz jáne Túrkistan qalalarynda synaqtan ótkizildi.

Pılottyq jobanyń maqsaty mektepke deıingi uıymdardy qarjylandyrý proesine memlekettik qyzmet kórsetýdiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý bolyp sanalady.
Stýdentterdiń shákirtaqysyn ósirý

Qazaqstanda ınnovaııalyq ekonomıka qurý jáne bilim deńgeıin arttyrý maqsatynda stýdentter, ǵalymdar úshin jaǵdaıdy jaqsartý, ǵylymı zertteýlerdi damytý úshin mańyzdy qadamdar jasaldy. Osy sharalardyń barlyǵy elimizdi ǵylymı-tehnıkalyq progress kóshbasshylarynyń qataryna qosýǵa múmkindik beredi.

Bilim berý júıesindegi eń mańyzdy qadamdardyń biri stýdentterge arnalǵan shákirtaqyny kóbeıtý boldy. Memleket basshysynyń tapsyrmalary aıasynda 2020 jyldan bastap elimizde shákirtaqylardy arttyrý boıynsha dáıekti jumystar júrgizilýde, 2025 jylǵa qaraı olar JOO stýdentteri úshin 2 ese, magıstranttar men doktoranttar úshin 1,75 ese kóbeıedi dep josparlanýda.

Bakalavrıat stýdentteriniń shákirtaqysy 20%-ǵa, 47 135 teńgege deıin, al pedagogıkalyq jáne medıınalyq baǵyttaǵy stýdentter úshin – 75 600 teńgege deıin ulǵaıtyldy. Internderdiń stıpendııasy endi 85 376 teńgeni, al rezıdentterdiń stıpendııasy — 123 122 teńgeni quraıdy. Magıstranttardyń stıpendııalary 15%-ǵa, 107 061 teńgege deıin, al doktoranttar úshin – 240 000 teńgege deıin kóbeıdi.

Joǵary bilim berýdi jańǵyrtý jáne halyqaralyq seriktestikter

Qazaqstanda joǵary bilim berýdi damytý jáne jańǵyrtý, onyń ishinde sheteldik ýnıversıtettermen strategııalyq áriptestik ornatý arqyly da jalǵasýda. 2021 jyly joǵary bilim men ǵylymdy damytý tujyrymdamasy qabyldandy, ol 2025 jylǵa deıin elimizde sheteldik joǵary oqý oryndarynyń keminde 12 fılıalyn ashýdy kózdeıdi. Osy tujyrymdama aıasynda 12 eldiń, sonyń ishinde Ulybrıtanııa, Germanııa, AQSh, Franııa jáne Ońtústik Koreıanyń ýnıversıtetterimen 23 strategııalyq seriktestik pysyqtaldy. 2024 jyldyń qazan aıynda strategııalyq seriktester – 67 sheteldik ýnıversıtettiń 120 ókili qatysqan forým ótti. Jańa oqý jáne ǵylymı áriptestik qurý Qazaqstanǵa jahandyq bilim berý keńistigine kirigýge kómektesedi ári stýdentterdiń eń zamanaýı bilim berýge jáne ǵylymı ádistemelerge qol jetkizýin qamtamasyz etedi dep kútilýde.

Otandyq ǵalymdar men ǵylymı jobalardy qoldaý

Granttyq baǵdarlamalar men doktorantýradan keıingi zertteýler arqyly otandyq ǵalymdardy qoldaý jáne damytý da mańyzdy baǵyt sanalady. Osyndaı bastamalardyń jarqyn mysaldarynyń biri – Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn oryndaý aıasynda ázirlengen jáne jas ǵalymdardy qoldaýǵa baǵyttalǵan «Jas ǵalym» jobasy.

2021 jyldan 2024 jylǵa deıin granttyq qarjylandyrýǵa 16 konkýrs ótkizildi. Nátıjesinde jas ǵalymdar 2 myńnan astam ǵylymı jobany júzege asyrdy. Onyń ishinde 686 joba ınjenerlik bilim men tehnologııalardy akademııalyq zerdeleýdi damytýǵa baǵyttalǵan doktorantýradan keıingi baǵdarlama aıasynda júzege asyrylýda.

Sondaı-aq «Jas ǵalym» baǵdarlamasy boıynsha 2025-2027 jyldarǵa arnalǵan jańa konkýrs jarııalandy, bul elimizdiń ǵylymı áleýetin odan ári damytýdy qamtamasyz etedi.

Ǵylymı ázirlemelerdi kommerııalandyrý jáne ınnovaııalardy damytý

Sondaı-aq mańyzdy kúsh-jiger ǵylymı ázirlemeler men tehnologııalardy kommerııalandyrýǵa baǵyttalǵan, bul ınnovaııalyq ekonomıkany qurýdyń mańyzdy mindetteriniń birine aınaldy. Ǵylymı-tehnıkalyq qyzmet nátıjelerin kommerııalandyrý boıynsha 5 konkýrsty iske asyrý sheńberinde ǵylymdy qajetsinetin ónimdi satýdan túsken kiristerdi, qosa qarjylandyrý men salyqtyq túsimderdi qosqanda, 97 mlrd teńgeden astam qarajat alyndy. Bul rette ǵylymı zertteý óniminiń eksporty 571 mln teńgeni qurady.

Osy jetistikter negizinde venchýrlik qarjylandyrýdy odan ári damytý, tehnologııalyq startaptardy qoldaý úshin qorlar Qoryn qurý jáne ǵylymı-akseleraııalyq baǵdarlamalardy damytý josparlanýda. 2025 jyly startaptar men kommerııalandyrý keńseleri úshin kommerııalandyrýǵa járdemdesý baǵdarlamasy iske qosylady, bul ǵylym men tehnologııa salasyndaǵy kásipkerler úshin jańa múmkindikter ashady.

Biregeı ǵylymı ónimder men tehnologııalardy damytý

Otandyq ǵylymnyń mańyzdy jetistigi biregeı ónimderdi damytý. Mysaly, tazartylǵan selen 2023 jylǵa deıin Qazaqstanda óndirilmegen. Selen farmaevtıka, jartylaı ótkizgish ónerkásibi jáne metallýrgııa sııaqty ártúrli salalarda qoldanylatyn mańyzdy element sanalady. 2023 jyly «Qazaqmys Progress» JShS óndiristik qýaty arqyly selendi tazartý boıynsha ýchaske paıdalanýǵa berildi. Tehnologııa sapasy 99,5%-dan asatyn joǵary tazalyqtaǵy selen alýǵa múmkindik beredi. Bul atalǵan joǵary tehnologııalyq salada Qazaqstan úshin jańa perspektıvalar ashady. Aldaǵy jyldary qýatyn keńeıtý jáne quramynda seleni bar materıaldardy qaıta óńdeýdiń jańa ádisterin engizý josparlanýda, bul elimizde kiristerdi ulǵaıtýǵa jáne jańa jumys oryndaryn ashýǵa yqpal etetin bolady.

Sonymen qatar Qazaqstanda onkologııalyq aýrýlarmen kúresýge baǵyttalǵan jańa dárilik preparattar belsendi ázirlenýde. Osyndaı jobalardyń biri – D-ızoaskorbın qyshqyly negizinde dári-dármek jasaý. Ol KRAS mýtaııasy bar qaterli isikterdi emdeý úshin qoldanylady. Nazarbayev University qoldaǵan joba farmaevtıka salasyndaǵy mańyzdy qadam boldy jáne Qazaqstanda onkologııalyq aýrýlardy emdeýdi aıtarlyqtaı jaqsarta alady. Bıyl joba odan ári klınıkalyq zertteýler men emdeý ádisterin ázirleý úshin 2,1 mlrd teńge somasyna maquldandy.