بيىل رەسەي مەن قازاقستاندا سۋ تاسقىنى نەگە سونشا قاتتى بولدى?

ەكى ەلدىڭ قاي ايماقتارى رەكوردتىق تاسقىننان زارداپ شەگىپ جاتىر?

رەسەيدىڭ ەڭ قاتتى زارداپ شەككەن ايماقتارى ورالدىڭ ورىنبور, قورعان جانە الەمدەگى ەڭ ىرى كومىرسۋتەگى باسسەينى سانالاتىن باتىس سىبىردەگى تۇمەن وبلىسى. بۇل وبلىستاردا توتەنشە جاعداي جاريالاندى.

ورال تاۋلارىنان باستاۋ الىپ, قازاقستان ارقىلى كاسپي تەڭىزىنە قۇياتىن جايىق وزەنىنەن تاسىعان سۋ ءساۋىردىڭ 5-دە ورالدىڭ ورسك قالاسىنداعى بوگەتتى جارىپ, ورىنبور قالاسىنىڭ بىر بولىگىن سۋ باستى.

ەۋروپانىڭ ەڭ ۇزىن وزەنى ەدىلدىڭ اينالاسىنداعى كەيبىر ايماقتار دا ءسىبىردىڭ التاي ايماعى سياقتى سۇمدىق توپاننىڭ استىندا قالدى. ءسىبىردىڭ تومسك وبلىسىنداعى توم وزەنىنىڭ دەڭگەيى دە كوتەرىلدى.

رەسەيدە شامامەن 30 مىڭداي ادام ەۆاكۋاتسيالانعان جانە سۋ باسقان ايماقتاردا ا گەپاتيتىنە قارسى ەگۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.

قازاقستاندا 125 مىڭنان استام ادام قاۋىپسىز جەرگە كوشىرىلدى. ەڭ كوپ زارداپ شەككەن ايماقتار رەسەيمەن شەكتەسەدى جانە رەسەيدەن كەلەتىن نەمەسە سول رەسەيگە باراتىن وزەندەر بويىندا ورنالاسقان. ولار — اتىراۋ, اقتوبە, اقمولا, قوستاناي, سولتۇستىك قازاقستان جانە پاۆلودار وبلىستارى.

بيلىك 23-25 ساۋىردە ەسىل مەن توبىل وزەندەرىنىڭ سۋى ەڭ جوعارى شەگىنە جەتەدى دەپ بولجاپ وتىر.

ەكونوميكالىق قاۋىپ قانداي?

— تاسقىننان الەمدەگى ەڭ ءىرى بيداي ەكسپورتتاۋشى رەسەيدىڭ نەگىزگى بيداي وندىرەتىن اۋداندارى زارداپ شەگىپ وتىر.

– رەسەي, سونىمەن قاتار, الەمدەگى ەكىنشى مۇناي ەكسپورتتاۋشى. ونىڭ ورىنبور وبلىسىنداعى ورسك مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى 8 ساۋىردەن باستاپ جانارماي جەتكىزۋدە فورس-ماجورلىق جاعداي جاريالادى, دەپ حابارلايدى «رەيتەر» اگەنتتىگى.

بۇل زاۋىت ەكولوگيالىق قاۋىپتەردى بولدىرماۋ جانە ەڭبەك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جابىلعان. وتكەن جىلى ەنەرگەتيكالىق كاسىپورىن 4,5 ميلليون مەتريكالىق توننا (تاۋلىگىنە 90 000 باررەل) مۇناي وڭدەپتى.

– قازاقستاندا سۋ تاسقىنىنان 8 مىڭنان استام مال ولەكسەلەرىن زالالسىزداندىرۋ جانە اۋرۋلاردىڭ تارالۋىنا جول بەرمەۋ ۇشىن ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى اپات جايلاعان اۋداندارعا ارنايى جاساق جىبەردى.

— الەمدىك مۇنايدىڭ شامامەن 1%-ىن تاسىمالدايتىن كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمى (كقك) بولسا, اتىراۋ وبلىسىنداعى نىساندارىن سۋ تاسقىنىنان قورعاۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتقانىن مالىمدەدى.

— بيلىك ب ۇلىنگەن نەمەسە سۋ تاسقىنى قاۋپى تونگەن جولداردى جاپقاندىقتان, قازاقستاندا جۇك تيەلگەن جۇزدەگەن جۇك كولىگى ساپارعا اتتانا المادى.

بۇل تاسقىن نەگە سونشا قاتتى بولدى?

كوكتەمگى تاسقىندار الەمنىڭ وسى بولىگى ۇشىن اسا تاڭسىق ەمەس. سەبەبى قاتاڭ قىستا جاۋعان قار ەرىپ, رەسەي مەن ورتالىق ازيانىڭ قۋاتتى وزەندەرىنىڭ كەيبىرى ارناسىنان اسادى. دەگەنمەن, بيىل بىرنەشە فاكتوردىڭ جيىنتىعى ەرەكشە سۋ اپاتىنا تۇرتك بولدى.

رەسەيلىك شەنەۋنىكتەردىڭ سوزىنشە, قىس قارساڭىندا توپىراق باتپاقتانعان جانە سول ساز قار بوراعاندا قاتىپ قالعان. ال اۋانىڭ تەمپەراتۋراسى كۇرت كوتەرىلىپ, جاۋىن قۇيعاندا قاتقاق جەرگە تۇسكەن قار تەز ەرىدى.

ۇلىبريتانيانىڭ ريدينگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كليماتتانۋشى پروفەسسورى ماريا شاحگەدەنوۆا «رەيتەر» اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇقباتىندا ايتقانداي, قىس كەزىندەگى ىلعالدى توپىراق پەن ادەتتەن تىس قار كوشكىندەرى جانە كوكتەمنىڭ باسىندا تەمپەراتۋرانىڭ كۇرت كوتەرىلۋى تاسقىننىڭ اۋقىمىن ءتۇسىندىرىپ بەرە الادى.

«بىرنەشە كۇندە-اق اۋانىڭ تەمپەراتۋراسى نولدەن 17-18 ءتىپتى 20 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلدى. وسى جاعداي قاردى تەز ەرىتىپ جىبەردى», — دەيدى شاحگەدەنوۆا.

عالىمنىڭ سوزىنشە, كليماتتىڭ وزگەرۋى دە رەسەيدىڭ وزەندەر وتەتىن سولتۇستىگى مەن شىعىسىندا قاردىڭ جاۋىن كۇشەيتىپ, تاسقىندارعا سەپ بولۋى مۇمكىن.

رەسەي — جەر كولەمى جاعىنان بۇگىندە الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ەل. ونىڭ اۋماعىنا اقش پەن اۆستراليا بىرگە سىيىپ كەتەدى. جانە دە رەسەيدىڭ قۇراما شتاتتاردىڭ تەرريتورياسىمەن بىردەي تايگاسى جەر شارىنداعى ەڭ ءىرى ورمان القابى سانالىپ, جاھاندىق كليماتتا شەشۋشى ءرول وينايدى.

2009 جىلى اقش-تىڭ ۇلتتىق بارلاۋ كەڭەسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا كليماتتىق وزگەرىستىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى رەسەيگە اسەرى تۋرالى زەرتتەۋى جاريالاندى. ونىڭ اۆتورلارىنا سەنسەك, جاھاندىق تەمپەراتۋرانىڭ كوتەرىلۋى رەسەي ءۇشىن بىرقاتار كۇردەلى ماسەلەلەردى تۋىنداتادى.

سولاردىڭ قاتارىندا نوسەر جاڭبىرلار, ءسىبىر شىمتەزەك القاپتارىنداعى ورتتەر جانە جاۋىندارمەن وزەن مۇزىنىڭ ەرتەرەك جارىلۋىنان رەسەيدىڭ اركتيكا وزەندەرىنىڭ ءجيى تاسۋى ءتارىزدى توتەنشە كليماتتىق وقيعالار بار.