Bıyl Reseı men Qazaqstanda sý tasqyny nege sonsha qatty boldy?

EKI ELDIŃ QAI AIMAQTARY REKORDTYQ TASQYNNAN ZARDAP ShEGIP JATYR?

Reseıdiń eń qatty zardap shekken aımaqtary Oraldyń Orynbor, Qorǵan jáne álemdegi eń iri kómirsýtegi basseıni sanalatyn Batys Sibirdegi Túmen oblysy. Bul oblystarda tótenshe jaǵdaı jarııalandy.

Oral taýlarynan bastaý alyp, Qazaqstan arqyly Kaspıı teńizine quıatyn Jaıyq ózeninen tasyǵan sý sáýirdiń 5-de Oraldyń Orsk qalasyndaǵy bógetti jaryp, Orynbor qalasynyń bir bóligin sý basty.

Eýropanyń eń uzyn ózeni Edildiń aınalasyndaǵy keıbir aımaqtar da Sibirdiń Altaı aımaǵy sııaqty sumdyq topannyń astynda qaldy. Sibirdiń Tomsk oblysyndaǵy Tom ózeniniń deńgeıi de kóterildi.

Reseıde shamamen 30 myńdaı adam evakýaııalanǵan jáne sý basqan aımaqtarda A gepatıtine qarsy egý jumystary júrgizilip jatyr.

Qazaqstanda 125 myńnan astam adam qaýipsiz jerge kóshirildi. Eń kóp zardap shekken aımaqtar Reseımen shektesedi jáne Reseıden keletin nemese sol Reseıge baratyn ózender boıynda ornalasqan. Olar — Atyraý, Aqtóbe, Aqmola, Qostanaı, Soltústik Qazaqstan jáne Pavlodar oblystary.

Bılik 23-25 sáýirde Esil men Tobyl ózenderiniń sýy eń joǵary shegine jetedi dep boljap otyr.

EKONOMIKALYQ QAÝIP QANDAI?

— Tasqynnan álemdegi eń iri bıdaı eksporttaýshy Reseıdiń negizgi bıdaı óndiretin aýdandary zardap shegip otyr.

– Reseı, sonymen qatar, álemdegi ekinshi munaı eksporttaýshy. Onyń Orynbor oblysyndaǵy Orsk munaı óńdeý zaýyty 8 sáýirden bastap janarmaı jetkizýde fors-majorlyq jaǵdaı jarııalady, dep habarlaıdy «Reıter» agenttigi.

Bul zaýyt ekologııalyq qaýipterdi boldyrmaý jáne eńbek qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin jabylǵan. О́tken jyly energetıkalyq kásiporyn 4,5 mıllıon metrıkalyq tonna (táýligine 90 000 barrel) munaı óńdepti.

– Qazaqstanda sý tasqynynan 8 myńnan astam mal ólekselerin zalalsyzdandyrý jáne aýrýlardyń taralýyna jol bermeý úshin elimizdiń Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi apat jaılaǵan aýdandarǵa arnaıy jasaq jiberdi.

— Álemdik munaıdyń shamamen 1%-yn tasymaldaıtyn Kaspıı qubyr konsorıýmy (KQK) bolsa, Atyraý oblysyndaǵy nysandaryn sý tasqynynan qorǵaý úshin jumys istep jatqanyn málimdedi.

— Bılik búlingen nemese sý tasqyny qaýpi tóngen joldardy japqandyqtan, Qazaqstanda júk tıelgen júzdegen júk kóligi saparǵa attana almady.

BUL TASQYN NEGE SONShA QATTY BOLDY?

Kóktemgi tasqyndar álemniń osy bóligi úshin asa tańsyq emes. Sebebi qatań qysta jaýǵan qar erip, Reseı men Ortalyq Azııanyń qýatty ózenderiniń keıbiri arnasynan asady. Degenmen, bıyl birneshe faktordyń jıyntyǵy erekshe sý apatyna túrtk boldy.

Reseılik sheneýnikterdiń sózinshe, qys qarsańynda topyraq batpaqtanǵan jáne sol saz qar boraǵanda qatyp qalǵan. Al aýanyń temperatýrasy kúrt kóterilip, jaýyn quıǵanda qatqaq jerge túsken qar tez eridi.

Ulybrıtanııanyń Rıdıng ýnıversıtetiniń klımattanýshy professory Marııa Shahgedenova «Reıter» agenttigine bergen suqbatynda aıtqandaı, qys kezindegi ylǵaldy topyraq pen ádetten tys qar kóshkinderi jáne kóktemniń basynda temperatýranyń kúrt kóterilýi tasqynnyń aýqymyn túsindirip bere alady.

«Birneshe kúnde-aq aýanyń temperatýrasy nólden 17-18 tipti 20 gradýsqa deıin kóterildi. Osy jaǵdaı qardy tez eritip jiberdi», — deıdi Shahgedenova.

Ǵalymnyń sózinshe, klımattyń ózgerýi de Reseıdiń ózender ótetin soltústigi men shyǵysynda qardyń jaýýyn kúsheıtip, tasqyndarǵa sep bolýy múmkin.

Reseı — jer kólemi jaǵynan búginde álemdegi eń úlken el. Onyń aýmaǵyna AQSh pen Avstralııa birge syıyp ketedi. Jáne de Reseıdiń Qurama Shtattardyń terrıtorııasymen birdeı taıgasy Jer sharyndaǵy eń iri orman alqaby sanalyp, jahandyq klımatta sheshýshi ról oınaıdy.

2009 jyly AQSh-tyń Ulttyq barlaý keńesiniń tapsyrysy boıynsha klımattyq ózgeristiń 2030 jylǵa deıingi Reseıge áseri týraly zertteýi jarııalandy. Onyń avtorlaryna sensek, jahandyq temperatýranyń kóterilýi Reseı úshin birqatar kúrdeli máselelerdi týyndatady.

Solardyń qatarynda nóser jańbyrlar, Sibir shymtezek alqaptaryndaǵy órtter jáne jaýyndarmen ózen muzynyń erterek jarylýynan Reseıdiń Arktıka ózenderiniń jıi tasýy tárizdi tótenshe klımattyq oqıǵalar bar.