ءبىلىم
«بولاشاق» تۇلەكتەرىنە قازاقستانعا ورالماۋعا رۇقسات ەتىلمەك
فوتو: اشىق دەرەككوز
اتالعان باعدارلاما اشىلعالى قانشا ادامنىڭ ستيپەندياسىنان ايرىلعانى انىقتالدى, دەپ جازادى qandastar.kz
inbusiness.kz-تە جازىلعانداي, قازىرگى تالاپ بويىنشا «بولاشاق» ستيپەندياسى كومەگىمەن شەتەلدە وقىعاندار ەلگە قايتىپ كەلىپ, كەم دەگەندە 3-5 جىل ەلگە قىزمەت ەتۋى شارت. ايتپەسە زاڭ بويىنشا وقۋعا جۇمسالعان مەملەكەت قارجىسىن تولىق كولەمدە قايتارۋعا مىندەتتەلەدى. قايتارا الماسا, كەپىلگە قويىلعان مۇلكى, مىسالى, اتا-اناسىنىڭ پاتەرى سوت ارقىلى الىپ قويىلادى.
دەگەنمەن, ساياسات نۇربەك باسقاراتىن عىلىم جانە جوعارعى ءبىلىم مينيسترلىگى بۇل تاجىريبەنى وزگەرتۋگە, بۇرىنعى قاتاڭ تالاپتان باس تارتۋعا نيەتتى. سوندا وقۋ قۇنىن وتەۋ ءۇشىن «بولاشاقتىقتارعا» قازاقستانعا ورالۋدىڭ دا قاجەتى بولمايدى, شەت ەلىندە ءارى قاراي قالا بەرەدى.
بىراق ولار بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى, ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق, دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا, سونداي-اق يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى, شانحاي ىنتىماقتاستىق پەن تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمدارى, ەۋرازيالىق وداق, تمد, ۇقشۇ جانە باسقا دا قاپتاعان ۇيىمدارداعى قازاقستاننىڭ وكىلدىكتەرىنە جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس بولادى.
قازىرگى كەزدە قازاقستان 60-تان استام حالىقارالىق ۇيىمنىڭ تولىققاندى مۇشەسى. رەسپۋبليكا ءبىر عانا بۇۇ-دا 28 اگەنتتىك, قور مەن باعدارلاماعا كىرەدى. دەمەك, شەتەلدە قالۋدى قالاعانداردىڭ بارىنە ورىن جەتەتىن كورىنەدى.
وسىنى زاڭداستىرۋ ءۇشىن عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى «ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ جانە «بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىن جۇمساۋ باعىتتارىن ايقىنداۋ تۋرالى» ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىنىڭ جوباسىن ازىرلەدى.
ونداعى جاڭاشىلدىقتاردىڭ بىرىنە سايكەس, «بولاشاقتىقتارعا» ءبىلىم قارىزى مەن پارىزىن وتانىندا ەمەس, شەتەلدە ءجۇرىپ وتەۋگە رۇقسات بەرۋ ۇسىنىلعان. ۇكىمەت باسشىسى ولجاس بەكتەنوۆ بۇل ءتاسىلدى قابىلداسا, وندا باستاما ۇكىمەت قاۋلىسى تۇرىندە جۇزەگە اسۋى ابدەن مۇمكىن. ول ءۇشىن ساياسات نۇربەك پارلامەنتتەن رۇقسات سۇرامايدى.
«قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ءرولى ارتقان سايىن, ەل ءتۇرلى كوپجاقتى باستامالار مەن ۇيىمدارعا بەلسەندى قاتىسۋدا. قازاقستاننىڭ وسى قۇرىلىمدارعا مۇشە بولۋى پرەزيدەنتتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنا نەگىزدەلگەن. ول حالىقارالىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا جانە مەملەكەتىمىزدىڭ جاھاندىق مارتەبەسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. بۇل رەتتە «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ كوپتەگەن تالانتتى تۇلەكتەرى بۇۇ, بۇۇدب, ەقىۇ, شىۇ, باسقا حالىقارالىق جانە ايماقتىق ۇيىمداردا ءوز بىلىمدەرى مەن داعدىلارىن ءتيىمدى پايدالانىپ جاتىر. وسى مامانداردىڭ حالىقارالىق ارەنادا قازاقستان مۇددەلەرىن ىلگەرىلەتۋگە قوسقان ۇلەسىن ەسكەرىپ, ولاردىڭ اتالعان ۇيىمدارداعى ەڭبەك قىزمەتىن «مىندەتتى جۇمىس وتەلۋ» (وبيازاتەلنايا وترابوتكا) تالاپتارىنا سايكەس دەپ تانۋ ورىندى», – دەپ مالىمدەدى عىلىم جانە جوعارعى ءبىلىم مينيسترلىگى.
سونىمەن قاتار, ۆەدومستۆونىڭ تۇسىندىرۋىنشە, «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تۇلەكتەرىنە اكتسيالارى, قاتىسىم ۇلەسى قازاقستانعا نەمەسە ۇلتتىق كومپانيالارعا تيەسىلى شەتەلدىك ۇيىمداردىڭ شەتەلدەگى فيليالدارىندا جوعارى جالاقىلى جۇمىستاردا ىستەپ تە ستيپەندياسىن ەڭبەكپەن وتەي سالۋعا مۇمكىندىك بەرىلەدى.
«بولاشاقتىقتار» قازاقستان كەلىسىمدەرىن راتيفيكاتسيالاعان حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇيىمدارعا قاعاز جۇزىندە ورنالاسۋ ارقىلى وتانعا ورالىپ, ەلگە ەڭبەك ءسىڭىرۋ مىندەتىنەن قۇتىلىپ كەتۋى مۇمكىن.
«كەيبىر جاعدايلاردا باعدارلامانىڭ تۇلەكتەرى حالىقارالىق ۇيىمدارعا قازاقستان ۇكىمەتى ۇيىمداستىرعان قىزمەتتىك ءىسساپار-كومانديروۆكالار اياسىندا, ۇكىمەتتىڭ باستاماسىمەن جۇمىس ىستەۋگە جىبەرىلەدى. وسى جاعدايلار دا ەسكەرىلەدى. ۇسىنىلعان وزگەرىستەر «بولاشاق» تۇلەكتەرىنىڭ الەۋەتىن ەلىمىزدىڭ يگىلىگىنە ءتيىمدى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى, سونىمەن بىرگە باعدارلاما تالاپتارىن ورىنداۋدى قامتاماسىز ەتەدى», – دەپ سەندىردى ساياسات نۇربەكتىڭ كومانداسى.
مينيسترلىكتىڭ مالىمەتىنشە, قازىرگى ەرەجەلەر بويىنشا تۇلەكتەر مىندەتتى تۇردە قازاقستانعا ورالىپ, استانادا نەمەسە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالادا – كەمىندە 5 جىل, ال, باسقا وڭىرلەردە, سونىڭ ىشىندە وبلىس ورتالىقتارىندا – 3 جىل ەڭبەك ەتۋگە مىندەتتى.
وسى ورايدا ءبىر كىلتيپان انىقتالىپ وتىر: كەيبىر «بولاشاقتىقتار» ادالدىق ەمەس, ارامدىق تانىتىپ, تامىر-تانىستىقپەن اۋىل-ايماقتا الدەبىر جۇمىسقا قاعاز جۇزىندە ورنالاسادى. شىنىندا, ءوزى استانادا نە الماتىدا ۇلتتىق كومپانيادا, باسقا دا مايشەلپەك جۇمىستا تابىس تابادى. سول ارقىلى ستيپەندياسىن ەڭبەكپەن وتەۋ مەرزىمىن بەستەن ۇشكە قىسقارتادى. مۇنى مينيسترلىك «پاراللەلدى اۋدارىمدار» دەپ اتايدى.
«تاجىريبە كورسەتكەندەي, مەگاپوليستەرىمىزدە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن تۇلەكتەردىڭ وڭىرلەردە «پاراللەلدى تۇردە» جۇمىسقا ورنالاسۋ جاعدايلارى ءجيى كەزدەسەدى. كەيبىر جاعدايدا بۇل جۇمىسقا ورنالاسۋ فورمالدى سيپاتقا يە جانە وڭىرلىك كريتەري بويىنشا ەڭبەكپەن وتەۋ مەرزىمىن قىسقارتۋعا باعىتتالعان. بۇل جاعداي ەڭبەك ءوتىلىن ەسەپتەۋدە قيىندىقتار تۋعىزادى. ويتكەنى تۇلەكتىڭ بجزق-داعى شوتىنا وڭىردەن دە, رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالادان دا زەينەتاقى تولەمدەرى قاتار ءتۇسىپ جاتادى. سالدارىنان, قارجى ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى تۇلەكتىڭ 5 جىلدىق ەڭبەك مەرزىمىن ەسەپتەۋگە ءماجبۇر. تۇلەكتەر ودان ءۇش جىلدىق مەرزىمدى باسشىلىققا الۋدى تالاپ ەتەدى», – دەپ حابارلادى مينيسترلىك.
جاڭا قۇجاتتا وسى ماسەلە دە رەتتەلۋگە ءتيىس.
«مۇنداي جاعدايلاردى رەتتەيتىن نورمالاردىڭ جوقتىعىن ەسكەرە وتىرىپ, ۇسىنىلعان وزگەرىستەر تۇلەكتەردىڭ ەڭبەك ءوتىلىن ەسەپتەۋدە ادىلەتتىلىك پەن انىقتىقتى قامتاماسىز ەتۋى قاجەت. جاڭا ەرەجەلەر تەرىس پايدالانۋ جاعدايلارىن بولدىرماۋعا جانە باعدارلامانىڭ تالاپتارىن تولىق كولەمدە ورىنداۋعا كەپىلدىك بەرەدى», – دەپ سەندىردى ۆەدومستۆو.
«اي سايىنعى پاراللەلدى زەينەتاقىلىق اۋدارىمدار بولماعان جاعدايدا, ۇزدىكسىز ەڭبەك ءوتىلى ءار ءوڭىر ءۇشىن جەكە-جەكە ەسەپتەلەدى. بىرنەشە ۇيىمداردان پاراللەلدى زەينەتاقىلىق اۋدارىمدار انىقتالعان جاعدايدا, ەڭبەك ءوتىلى جۇمىس ىستەۋدىڭ ەڭ ۇزاق مەرزىمى قاراستىرىلعان جۇمىس ورنى بويىنشا ەسەپتەلەدى (ورىسشا نۇسقاسىندا: «ۆ سلۋچاە ناليچيا پاراللەلنىح پەنسيوننىح وتچيسلەني وت نەسكولكيح ورگانيزاتسي, ترۋدوۆايا وترابوتكا زاسچيتىۆاەتسيا تولكو پو مەستۋ رابوتى, گدە پرەدۋسموترەن نايبولشي سروك وترابوتكي»), – دەلىنگەن ۇكىمەت قاۋلىسىنىڭ جوباسىندا.
2024 جىلى «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا وقىتۋعا جالپى كولەمى 555 ستيپەنديا ءبولىندى. ونىڭ ىشىندە 395 ستيپەنديا ماگيستراتۋرا مەن رەزيدەنتۋرا باعدارلاماسى بويىنشا, 50-ءى – دوكتورانتۋرا بويىنشا, قالعانى 110-ى – تاعىلىمدامادان وتۋگە بەرىلگەن.
ۇكىمەتتە ءبىلىم سالاسىنا جاۋاپتى ۆيتسە-پرەمەر تامارا دۇيسەنوۆانىڭ ايتۋىنشا, «بولاشاق» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلعالى جالپى سانى 12 643 مامان دايارلانىپتى (16 مىڭداي ستيپەنديا بولىنگەن). ولاردىڭ ءبىر بولىگى جوعارعى ءبىلىم بەرۋدى جاڭعىرتۋ, مەديتسينا, بيوحيميا, وندىرىستىك سالالاردا جانە ينجەنەريادا جۇمىس ىستەۋدە.
الايدا 404 «بولاشاقتىق» شەتەلدە قالىپ قويعان, ولارعا جۇمسالعان بيۋدجەت قاراجاتىن قايتارۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. تاعى باسقالارىنىڭ ۇستىنەن بەرەشەكتى ءماجبۇرلى تۇردە ءوندىرتۋ تۋرالى 52 ءىس قوزعالىپ, اتقارۋ قاعازى جەكە سوت ورىنداۋشىلارىنا بەرىلىپتى. ونىڭ 32-ءسى سوناۋ 2010 جىلدان بەرى ورىنداۋدا جاتسا, 11 ءىس قانا تولىق وتەۋمەن اياقتالعان. بىرنەشە ءىس «بورىشكەردىڭ ەلدە بولماۋىنا بايلانىستى» دەگەن سىلتاۋمەن دوعارىلعان.
كۇش قۇرىلىمدارى شەتەلدەگى تۇرعىلىقتى جەرىن جاسىرىپ, قاشىپ جۇرگەن «بولاشاقتىقتارعا» حالىقارالىق ىزدەۋ سالۋدى جوسپارلاۋدا.
Inbusiness.kz 4 قاراشادا «بولاشاق» حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعىنىڭ باسشىسى ءاليا وسپانوۆانىڭ قىزمەتىنەن كەتكەنىن جازدى. بۇل دا بەكەر بولماسا كەرەك. سوندىقتان ساياسات نۇربەك كومانداسىنىڭ وتانىن جاتجۇرتقا ايىرباستاعان «بولاشاقتىقتارعا» ەڭ قۇرىعاندا شەتەلدە ءجۇرىپ, قازاقستانعا جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنۋى – امال جوقتىقتان تۋعان ىسكە ۇقسايدى.
«قازىرگى كەزدە باس پروكۋراتۋرامەن بىرگە, «بولاشاق» تۇلەكتەرىنىڭ مىندەتتى جۇمىسپەن وتەۋدەن (وترابوتكا) جالتارۋىنىڭ 1 مىڭ فاكتىسى بويىنشا تەكسەرىستەر جۇرگىزىلىپ جاتىر. 532 رەسمي ەسكەرتپە باعىتتالدى. جۇمىس ورنىنان الىنعان 1 305 انىقتاماعا وزەكتىلەندىرۋ جۇرگىزىلدى. حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعىنىڭ جۇرگىزگەن تەكسەرىسى ناتيجەسىندە, شەتەلدە كادر دايارلاۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق كوميسسيا ستيپەندياسىن جۇمىسپەن وتەۋدى بۇزعانى ءۇشىن 37 ادامدى ستيپەندياسىنان ايىردى. ولار وزدەرىنە جۇمسالعان بارلىق شىعىندى – 941,5 ميلليون تەڭگەنى وتەۋگە ءتيىستى», – دەلىنگەن ۇكىمەتتىڭ تۇسىنىكتەمەسىندە.
ايتپاقشى, «بولاشاق» باعدارلاماسى اشىلعالى بەرى جالپى سانى 1 060 ادام وعان ءتۇسىپ تۇرىپ, توسىننان ستيپەنديادان باس تارتىپتى. جالپى سانى 922 ادام «بولاشاق» مارتەبەسىنەن ءماجبۇرلى تۇردە ايرىلعان ەكەن, 39 «بولاشاقتىق» دۇنيە سالدى. ءبىلىم قۋعان جاستىڭ اسقار شىڭعا شىعىپ تۇرىپ, ومىردەن ءوتۋى وكىنىشتى.
