بريفينگ: توقاەۆ پەن ەردوعان جۋرناليستەرگە نە ايتتى?

فوتو: اقوردا

قازاقستان مەن تۇركيا پرەزيدەنتتەرى ءوزارا كەلىسسوزدەر مەن جوعارى دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ 5-ءشى وتىرىسىنان كەيىن ءباسپاسوز مالىمدەمەسىن جاسادى, دەپ حابارلايدى qandastar.kz اقوردانىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.

مەملەكەت باسشىسى, ەڭ الدىمەن, تۇركياعا رەسمي ساپارمەن كەلۋگە شاقىرىپ, قازاق دەلەگاتسياسىنا قوناقجايلىق كورسەتكەنى ءۇشىن باۋىرلاس تۇرىك حالقىنا جانە پرەزيدەنت رەجەپ تايپ ەردوعانعا شىنايى ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

– قوس حالىقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن ءتۇبى ءبىر تۇرىك ەلىنە جاساعان ءار ساپاردىڭ ءمان-ماڭىزى ەرەكشە. پرەزيدەنت رەجەپ تايپ ەردوعاننىڭ باسشىلىعىمەن تۇركيا ءوزىنىڭ التىن عاسىرلىق بەلەسىن تاريحي جەتىستىكتەرمەن قارسى الىپ جاتىر. ەلىڭىز جاڭا داۋىرگە نىق قادام باستى. قۇرمەتتى پرەزيدەنتتىڭ حالىقارالىق ساحناداعى ساليقالى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا تۇركيا الەمدەگى بەدەلدى ءارى ىقپالدى, شىنايى قۇرمەتكە يە مەملەكەتكە اينالدى. مۇنىڭ ءتۇپ نەگىزىندە تۇرىك حالقىنىڭ بىرلىگى, دانالىعى جانە قايسارلىعى جاتىر. وسىنداي بيىك بەلەستەردى باعىندىرۋ – پرەزيدەنت رەجەپ تايپ ەردوعان مىرزانىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ جەمىسى دەپ كۇمانسىز ايتۋعا بولادى. قازاق ازاماتتارى پرەزيدەنت رەجەپ تايپ ەردوعاندى جانە بۇكىل تۇركيا ەلىن شىن جۇرەكتەن قۇرمەتتەيدى. قازاقستان تۇركيانىڭ تولايىم تابىسىنا ءاردايىم قۋانادى. بولاشاعىنىڭ جارقىن بولۋىن تىلەيدى, – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پرەزيدەنت قازىر ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسى كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىككە ۇلاسقانىنا نازار اۋدارىپ, بۇگىنگى ناتيجەلى كەلىسسوزدەر قوس حالىق اراسىنداعى بايلانىستى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.

– ءبىز بۇگىن جوعارى دەڭگەيدەگى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ 5-ءشى وتىرىسىن وتكىزدىك. ءوزارا ىقپالداستىققا تىڭ سەرپىن بەرەتىن باسىم باعىتتاردى قاراستىردىق. ءتۇرلى سالاداعى بايلانىستى جانداندىراتىن ماڭىزدى ۇكىمەتارالىق قۇجاتتارعا قول قويدىق. تۇركيا – ساۋدا-ەكونوميكا جانە ينۆەستيتسيا سالاسىنداعى باستى ستراتەگيالىق سەرىكتەسىمىزدىڭ ءبىرى. وسى ورايدا ءوزارا تاۋار اينالىمىن ۇلعايتۋ ماسەلەسىنە باسا نازار اۋداردىق. بىلتىر ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىق كولەمى 5 ميلليارد دوللار بولدى. الداعى ۋاقىتتا ساۋدا اينالىمىن ايتارلىقتاي ارتتىرامىز. بۇعان الەۋەتىمىز جەتەدى, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا, قازىر ەلىمىزدە 4 مىڭعا جۋىق تۇرىك كومپانياسى جۇمىس ىستەيدى. ولارمەن بىرلەسىپ, قۇنى 6 ميلليارد دوللار بولاتىن بىرقاتار جوبا جۇزەگە اسىرىلعان. بۇل جوبالار ەنەرگەتيكا, قۇرىلىس, ونەركاسىپ, اۋىل شارۋاشىلىعى, ينفراقۇرىلىم, مەديتسينا, تۋريزم سەكىلدى ماڭىزدى سالالاردى قامتيدى. قازاقستاننىڭ تۇركياعا سالعان ينۆەستيتسياسىنىڭ كولەمى 2,5 ميلليارد دوللاردان استى.

– ءبىز اشىق ءارى سەنىمدى سەرىكتەس رەتىندە تۇرىك ينۆەستورلارىن قولداۋعا ارقاشان دايىنبىز. سوندىقتان تۇركيا كومپانيالارىن ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان ءىرى جوبالارعا اتسالىسۋعا شاقىرامىن. كولىك-لوگيستيكا سالاسىنداعى بايلانىستى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك مول. ءبىز ەلدەرىمىزدىڭ ستراتەگيالىق تۇرعىدان ۇتىمدى جەردە ورنالاسقانىن بارىنشا ءتيىمدى پايدالانۋىمىز كەرەك. قازىر ەۋروپا مەن قىتاي اراسىندا قۇرلىق جولىمەن تاسىمالداناتىن جۇكتىڭ شامامەن 85 پايىزى قازاقستان ارقىلى وتەدى. وسى رەتتە ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعدارىن, ياعني, «ورتا ءدالىزدى» دامىتۋدىڭ ءمان-ماڭىزى زور. بۇل – ەكى ەلدىڭ مۇددەسىنە ساي كەلەتىن باستاما. قازاقستان تەمىرجولدى جاڭعىرتۋ, اۆتوكولىك جولدارىن سالۋ, سونداي-اق كاسپي تەڭىزىندە كەمە قاتىناسىن جانداندىرۋ ءۇشىن ينفراقۇرىلىمدى جەتىلدىرۋ جۇمىسىن قولعا الدى. تۇرىك ينۆەستورلارىن وسى جوبالارعا بەلسەنە قاتىسۋعا شاقىرامىز. ۇكىمەتىمىز تۇركيا كاسىپكەرلەرىنە ارنايى جەڭىلدىكتەر ۇسىنۋعا ءازىر, – دەدى پرەزيدەنت.

كەلىسسوز بارىسىندا تاراپتار ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ ماڭىزىنا دا ارنايى توقتالدى.

– قازىر باكۋ – تبيليسي – جەيحان قۇبىرى ارقىلى جىلىنا 1,4 ميلليون توننا قازاق مۇنايى تۇركياعا تاسىمالدانادى. ءبىز ونىڭ كولەمىن ارتتىرۋ ماسەلەسىن تالقىلادىق. «Turkiye Petroleum» كومپانياسىنىڭ قازاقستان نارىعىندا جۇمىس ىستەۋگە نيەتى بار. ءبىز مۇنى قۇپتايمىز. ەنەرگيا كوزدەرىن ءارتاراپتاندىرۋ, جاڭا ەلەكتر ستانتسيالارىن سالۋ جانە باسقا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تۇرىك كومپانيالارىنىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنىپ, ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋعا مۇددەلىمىز. ءىرى جوبالاردى بىرلەسە جۇزەگە اسىرۋعا دايىنبىز, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت اۋىل شارۋاشىلىعىن تاعى ءبىر ماڭىزدى سالا رەتىندە اتادى. بۇل رەتتە قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان تۇركيانىڭ ازىق-ت ۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە سۇبەلى ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتىپ, استىق جانە باسقا دا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ ماسەلەسى جان-جاقتى تالقىلانعانىن جەتكىزدى. قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعىن تسيفرلاندىرۋ, ونىمدىلىكتى ارتتىرۋ جانە وڭدەۋ ونەركاسىبىن وركەندەتۋ ىسىندە تۇركيانىڭ جوعارى تەحنولوگياسىن پايدالانۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتادى.

مەملەكەت باسشىسى تۇركيانىڭ قورعانىس جانە اسكەري-تەحنيكالىق باعىتتاعى زور جەتىستىكتەرىنە نازار اۋدارىپ, رەجەپ تايپ ەردوعاندى جاقىندا IDEF 2025 حالىقارالىق قورعانىس-ونەركاسىپ كورمەسىنىڭ ءساتتى وتۋىمەن قۇتتىقتادى.

بۇدان بولەك, كەلىسسوزدەر بارىسىندا IT-تەحنولوگيالاردى بىرگە دامىتۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا ءمان بەرىلدى. مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ اتالعان سالاداعى جەتىستىكتەرىنە توقتالىپ, قازاقستان مەن تۇركيانىڭ IT سالاسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىن نىعايتۋعا زور مۇمكىندىك بار ەكەنىن مالىمدەدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پىكىرىنشە, مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىس – قازاق-تۇرىك قاتىناسىنىڭ التىن كوپىرى. سونىڭ ىشىندە ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنىڭ ورنى ەرەكشە.

– قازىر ءبىزدىڭ 12 مىڭنان استام ستۋدەنتىمىز تۇركيادا, ال 300 تۇرىك ستۋدەنتى قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ جاتىر. وسىعان قولداۋ كورسەتكەنى ءۇشىن تۇركيا پرەزيدەنتى مەن ۇكىمەتىنە ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. ۇزاق جىلدان بەرى تۇركىستان تورىندە احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى تابىستى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. سونداي-اق وڭتۇستىك قازاقستان پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنان تۇركيانىڭ وزىق ءبىلىم وشاقتارىنىڭ ءبىرى – گازي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالى اشىلماق. بۇدان بولەك, «مااريف» قورىنىڭ ەكى مەكتەبىن اشۋ جۇمىسىن قولعا الدىق. بۇل – شىن مانىندە, ايتۋلى وقيعا. بىلتىر قول قويىلعان كەلىسىمگە سايكەس, استانا مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ نەگىزىندە مەديپول ىستانبۇل جوعارى وقۋ ورنىنىڭ فيليالىن اشۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. ەلىمىزدىڭ مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىن تۇركيانىڭ جەتەكشى كلينيكالارىندا وقىتۋ جانە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزدىك. ءبىز وسى يگى باستامالاردى جالعاستىرىپ, ءبىلىم بەرۋ, تۋريزم, مەديتسينا سالاسىنداعى بايلانىستى ودان ءارى كۇشەيتۋگە مۇددەلىمىز. وسى تۇستا سان قىرلى بايلانىستاردى تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا تۇركيا ازاماتتارىنا قازاقستان اۋماعىندا 90 كۇنگە دەيىن ۆيزاسىز بولۋ رۇقساتىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ساياحاتتاۋشىلار مەن كاسىپكەرلەر ءۇشىن بۇل قادامنىڭ ءمان-ماڭىزى ەرەكشە دەپ سانايمىن. وسىنداي يگى باستامالار دوستىعىمىزدى بەكەمدەپ, ءوزارا سەنىمدى ارتتىرىپ, جاڭا جەتىستىكتەرگە جول اشادى دەپ سەنەمىن, – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

سونىمەن قاتار ەكى ەل پرەزيدەنتتەرى الەمدەگى وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى پىكىر الماستى. قازىرگى كۇردەلى كەزەڭدە قارۋلى قاقتىعىستاردىڭ ۋشىعۋىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەتىندەرىن جەتكىزدى. قازاقستان مەن تۇركيا پرەزيدەنتتەرى بارلىق جانجال مەن قاقتىعىس ديپلوماتيالىق كەلىسسوزدەر ارقىلى بەيبىت جولمەن شەشىلۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. بۇل رەتتە قاسىم-جومارت توقاەۆ رەجەپ تايپ ەردوعاننىڭ رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى جانجالدى رەتتەۋ ىسىندەگى ايرىقشا ءرولىن اتاپ ءوتتى.

– بۇل – ءسىزدىڭ بەدەلىڭىز بەن ىقپالىڭىزدىڭ ايقىن دالەلى. قوس ەلدىڭ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىن رەفورمالاۋ قاجەتتىلىگى جونىندەگى ۇستانىمى – ورتاق. قازاقستان ءاربىر ەلدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعى ساقتالۋى كەرەك دەگەن ۇستانىمدى قورعايدى. قازاقستان مەن تۇركيا حالىقارالىق ارەناداعى ءتيىمدى ىقپالداستىعىن جالعاستىرا بەرەدى. قازاقستان ديپلوماتياسى تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ ودان ءارى دامۋىنا باسا ءمان بەرمەكشى. وسى باعىتتا تۇركيا تاراپىمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەي بەرەمىز. جاھاندىق تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كۇش-جىگەرىمىزدى بىرىكتىرەمىز. وسى تۇستا قازاقستاننىڭ حالىقارالىق باستامالارىنا كورسەتىپ جاتقان قولداۋىنا, سونىڭ ىشىندە ازياداعى ءوزارا ىقپالداستىق جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستى دامىتۋداعى تۇركيانىڭ ۇلەسىنە ەرەكشە ريزاشىلىق بىلدىرەمىن, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ءوز كەزەگىندە تۇركيا پرەزيدەنتى بۇگىنگى كەلىسسوزدەردىڭ ناتيجەلى بولعانىن اتاپ ءوتتى.

– قازاقستان – ايماقتاعى ەكونوميكاسى ەڭ ءىرى ەل جانە ءبىزدىڭ نەگىزگى سەرىكتەسىمىز. بۇگىن ءبىز قورعانىس پەن ەنەرگەتيكادان باستاپ, كولىك, عىلىم مەن تەحنولوگياعا دەيىنگى كەڭ اۋقىمدى سالالار بويىنشا پىكىر الماستىق. ءبىز تاۋ-كەن, سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار باعىتىنداعى ىنتىماقتاستىق مۇمكىندىكتەرىن قاراستىردىق. قازاقستان مۇنايىن تۇركيا ارقىلى الەمدىك نارىققا ەكسپورتتاۋ مۇمكىندىكتەرىن تالقىلادىق. تاريحي جىبەك جولىنىڭ قازىرگى بالاماسى – ترانسكاسپي كولىك باعدارىن پايدالانۋ جانە دامىتۋ جولدارىن قاراستىردىق, – دەدى رەجەپ تايپ ەردوعان.

بۇدان بولەك, تۇركيا پرەزيدەنتى تۋريزم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق پەرسپەكتيۆاسىنا توقتالىپ, تۇرىك ازاماتتارىنا قازاقستاندا 90 كۇن ۆيزاسىز جۇرۋگە رۇقسات بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعانى ءۇشىن مەملەكەت باسشىسىنا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.