بۇگىن ءاليحان بوكەيحاننىڭ تۋعان كۇنى

فوتو: اشىق دەرەككوز

وسىدان 159 جىل بۇرىن (1866-1937) — كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى, ۇلت ازاتتىق الاش قوزعالىسىنىڭ تەوريالىق نەگىزىن سالۋشى ءارى كوسەمى, قازاقتىڭ تۇڭعىش ساياسي پارتياسىن ۇيىمداستىرۋشى جانە الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى, عالىم ءاليحان نۇرمۇحامەد ۇلى بوكەيحان دۇنيەگە كەلدى, دەپ حابارلايدى qandastar.kz

قازىرگى قاراعاندى وبلىسى, اقتوعاي اۋدانىندا (بۇرىنعى سەمەي وبلىسىنداعى قارقارالى ۋەزىنىڭ توقىراۋىن بولىسى) تۋعان. اتا تەگى شىڭعىس حاننىڭ ۇلكەن ۇلى جوشىدان تارايتىن تورە تۇقىمى. ارعى اتاسى اتاقتى كوكجال باراق. قازاقتىڭ سوڭعى حاندارىنىڭ ءبىرى بوكەي حان وسى كوكجال باراقتىڭ بالاسى. بوكەيدەن باتىر, ودان مىرزاتاي, ودان ءاليحاننىڭ اكەسى نۇرمۇحامەد تارايدى.

اكەسى نۇرمۇحامەد ءاليحاندى توعىز جاسىندا مولداعا وقۋعا بەرىپ, كەيىن مەكتەپتە ءبىلىم الادى. بۇدان سوڭ قارقارالى قالاسىنىڭ ءۇش جىلدىق ۋچيليششەسىنە ءتۇسىپ, ۇزدىك ءبىتىرىپ شىعادى. 16 جاسىندا ءاليحان ومبىنىڭ تەحنيكالىق ۋچيليششەسىنە تۇسەدى, 20 جاسىندا دالا گەنەرال گۋبەرناتور كەڭسەسىنىڭ ۇسىنىس حاتى مەن قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ شاكىرتاقىسىنا يە بولعان ول سانكت-پەتەربۋرگتەگى ورمان شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنا تۇسكەن. وقۋمەن قاتار, ساياسي, ادەبي, ەكونوميكالىق ۇيىرمەلەرگە اتسالىسىپ, ستۋدەنتتىك شەرۋلەرگە قاتىسقان.

ءاليحان جاس كەزىنەن-اق قازاق قاۋىمىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن جان-تانىمەن ءتۇيسىنىپ وسەدى. حالقىنا ءبىلىم مەن مادەنيەتتىڭ اۋاداي قاجەتتىگىن جاسىنان ۇعىنعان. وقۋدى بىتىرە سالىسىمەن ومبىعا كەلىپ, قالانىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك, قوعامدىق جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاسادى. «نارودنايا سۆوبودا» پارتياسىنا ءوتىپ, قازاق زيالىلارى اراسىندا پارتيانىڭ شاعىن توبىن قۇرادى. ءاليحان سول كەزدەن باستاپ ءوزىن ساياسي تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرا باستاعان.

ءاليحان بوكەيحان مەن ونىڭ سەنىمدى سەرىكتەرىنىڭ باستاماسىمەن «قازاق» گازەتى اشىلدى, سول گازەتكە «قىر بالاسى» دەگەن اتپەن وزەكتى ماقالالار جازدى. «الاش» پارتياسى, كەيىن الاش ۇكىمەتى قۇرىلدى. اۆتونوميا رەتىندە كۇش-قۋاتىن بەكىتە تۇسكەن ەل زيالىلارى الاش اسكەرىن جاساقتادى.

ءاليحان بوكەيحان ميلليونداعان قازاقتى «الاش» يدەياسىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاستىرا بىلگەن تۇلعا. حح عاسىردىڭ باسىنان باستاپ الاشوردا ۇكىمەتى تاراعانعا دەيىن ول ۇلت مۇددەسى جولىنداعى كۇرەستىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردى.

1937 جىلى 27 قىركۇيەكتە ءاليحان بوكەيحان تۇتقىندالىپ, ءبىر ايدان كەيىن جالعان جالامەن 71 جاسىندا ماسكەۋدە اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى.