DDU: Álemge taǵy bir indet tóndi, zardaby koronavırýstan aýyr

Foto: Pixabaý

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy (DDU) dabyl qaǵýda: Marbýrg vırýsynyń jańa pandemııaǵa deıin ósý qaýpi bar. Eger shynymen quryqtalmaı, álemge tarasa, onyń zardaby «koronavırýsten» de aýyr bolýy múmkin, habarlaıdy Skifnews.kz aqparat portaly.

Inbusiness.kz-tiń jazýynsha, jahandyq uıymnyń záresin alyp otyrǵany vırýs juqqan adamdardyń 88%-yn óltirip tynady. Oǵan qarsy vakına birde-bir elde ázirge joq.

Bastapqyda bul vırýsqa Shyǵys Afrıkadaǵy shamamen 13 mıllıondaı halqy bar Rýanda memleketiniń turǵyndary shaldyqqan. Artynsha ony Germanııa turǵyndary juqtyrǵan degen kúdik týyndady. Syrqattardyń biri Belgııaǵa saparlaǵany anyqtalypty.

Vırýstyń sımptomdary Ebolany «ımıtaııalaıdy»: adamdardy kenetten kúshti bezgek qysady. Bulshyq et aýrýyn, qarynda qurysý-spazma týdyrady. Ish ótý (dıareıý), qan qusý qatar júretin kórinedi. Onyń sońy naýqastyń ólimimen aıaqtalýy múmkin.

Vırýstyń «Marbýrg» atalýy Germanııamen baılanysty: onyń qozdyrýshysy alǵash ret 1967 jyly nemistiń osy attas qalasynda anyqtaldy. Sonda ornalasqan zerthananyń birneshe qyzmetkeri synaq-eksperıment júrgizilgen jasyl maımyldarmen kontakti kezinde belgisiz bir vırýsty juqtyryp alǵan eken. Maımyldar Marbýrg zerthanasyna afrıkalyq taǵy bir el – Ýgandadan ákelindi.

Quzyrly organdar vırýs juqtyrǵandardy shuǵyl túrde oqshaýlap, qalada karantın jarııalap, indettiń taralýynyń aldyn ala alypty. Sodan keıin bul vırýs týraly 1975 jylǵa deıin aqparat quraldarynda eshqandaı málimet jarııalanbady. Sol jyly Marbýrg vırýsy Afrıkadan eshqaıda joǵalmaǵany, Kenııada, izinshe Kongoda indet oshaqtary paıda bolyp jatqany belgili boldy. Juqtyrý derekteri 2017 jyly – Ýgandada, 2023 jyly – Tanzanııada tirkeldi.

Eń iri ýshyǵýy 2005 jyly Angolada boldy: 200 angolalyq syrqattyń 173-i jan tapsyrdy.

Vırýs 60 jyldan astam ýaqyt ótkennen keıin Germanııaǵa qaıta orala jazdady. Economic Times habarlaýynsha, taıaýda Gambýrg qalasynda ómirge qaýipti osy vırýsty juqtyrdy degen kúdikpen eki adam medıınalyq tekserýge alyndy. Onyń bireýi – stýdent-medık buǵan deıin Rýandada, Marbýrg vırýsyna shaldyqqan syrqattardy emdep jatqan aýrýhanada jumys istegen.

Marbýrg vırýsyna tán sımptomdary paıda bolyp, surapyl bezgek qysqan qos syrqat Gambýrg qalasyna jetken poıyzdyń jolaýshylary bolǵan. Saldarynan, qala vokzaly, poıyz quramy ishinara karantınge jabyldy. Abyroı bolǵanda, júrgizilgen taldaý-analızder vırýs baryn rastamady.

Bfm orystildi radıosy Kenııada gıd bolyp jumys isteıtin eks-qazaqstandyq Aleksandrǵa sóz berdi. Bul el Rýandamen shektespeıdi. Biraq irgeles Tanzanııada, Ýgandada indet oshaqtary bolǵan.

«Biz Rýandadaǵy jaǵdaıdyń órbý barysyn muqııat baqylap otyrmyz. Jańalyqtarda Marbýrg vırýsynyń taralyp jatqany týraly eskertip jatyr. Osy jáne basqa vırýstar Ebola tobyna jatatyny aıtylyp júr. Endeshe olar kovıd sııaqty aýamen berilmeıdi. Tek ınfekııalanǵan adammen tyǵyz baılanysta, mysaly, qol alysqanda, basqasynda jarasynan, jaraqatynan shyqqan qanmen, terimen, silekeıimen, basqa da bólinistermen beriledi», – dedi Aleksandr.

Vırýstyń juǵý múmkindigi sımptomdary paıda bolǵan kezde kúsheıetin kórinedi. Saldarynan, dertke shaldyqqandardyń úlken bir bóligi – aýrýhanalarda paıentterdi kútip-baǵatyn medıınalyq qyzmetkerler.

Bul aýrý óte qaýipti bolǵandyqtan, onyń boı kórsetkeni týraly alǵashqy málimetter anyqtala salysymen, jergilikti jáne halyqaralyq epıdemııaǵa qarsy qurylymdar qatań sharalar qabyldaıdy. Syrqattardy ǵana emes, olardyń aralas-quralas bolǵan ortasyn, eldi mekenderdi oqshaýlaıdy.

Degenmen, vırýstyń Rýandadan Eýropaǵa ketip qalý yqtımaldylyǵy karantın sharalarynda kinárattyń baryn pash etse kerek. Onyń ústine kenııalyq gıdtiń aıtýynsha, Rýanda – «Afrıkalyq Shveıarııa» dep dáripteledi. Qara qurlyqtyń ózge elderine qaraǵanda, Rýandada ómir súrýge qajetti ınfraqurylym, sonyń ishinde medıınalyq uıymdar birshama jaqsy damyǵan eken. Kontınenttegi «densaýlyq saqtaý ınfraqurylymy jetilgen» degen memleket vırýsty aýyzdyqtaı almasa, halyqaralyq qoǵamdastyqtyń jaǵdaıy qıyn bolmaq.

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy (DDU) dúrligis týǵyzbaý úshin ázirge Marbýrg bezgeginiń jahandyq qaýpi tómen ekendigin habarlady. Biraq jer-jahanda jańa pandemııa týdyrýǵa qabiletti ekenin joqqa shyǵarmady.

«DDU baǵalaýynsha, Rýandadaǵy Marbýrg vırýsynyń qozýy ulttyq deńgeıde – óte joǵary, óńirlik deńgeıde – joǵary, al, jahandyq deńgeıde – tómen qaýip-qater týdyryp otyr», – dedi DDU basshysy Tedros Adhanom Gebreıesýs Jenevadaǵy brıfıngte.

Sonymen bir mezgilde, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý mınıstrligi ózine múshe elderdi, sonyń ishinde Qazaqstandy jańa jahandyq epıdemııanyń bastalý qaýpi týraly saqtandyrdy.

DDU ajal sebetin indettiń Rýandada otyz shaqty adamnan tabylǵanyn dáleldedi. Syrqattarmen kontakti jasaǵan 300 adam tabylmaı jatqan kórinedi. Uıym sonyń ishinde vırýs juqtyrýy múmkin kem degende bir adamnyń Rýandadan ketip qalǵanyn aıtyp, alańdap otyr. DDU mamandaryn mazalaıtyny, qazirgi kezde Marbýrg vırýsy emdelmeıdi jáne oǵan qarsy vakına da joq.

Qazan aıynyń basyndaǵy jaǵdaı boıynsha Rýandanyń Densaýlyq saqtaý mınıstrligi eldiń 30 aýdanynyń jeteýinen, sonyń ishinde el astanasynan vırýs juqtyrý derekterin tapty. Juqtyrǵandardyń 70%-dan astamy – medıınalyq uıymdardyń qyzmetkerleri. Onyń ishinde Kıgalıdegi aýrýhanalar bar.

Marbýrg vırýsy gemorragııalyq bezgek týǵyzady, ózin juqtyrǵan jannyń onynyń toǵyzyna deıingisiz óltirip tastaıdy. Indet aýrý adammen tikeleı kontakt kezinde beriledi. Sımptomdaryna qyzýdyń qatty joǵarylaýy, qatty bas aýrýy, álsizdik, bulshyq etterdiń aýyrýy, ish ótý-dıareıa, qarynnyń aýrýy, júrek aınýy jáne basqasy jatady.

«Berlınskıı telegraf» jýrnalynyń bas redaktory Aleksandr Boıko osy vırýsqa qatysty Germanııada dúrbeleń bolyp jatqanyn habarlady.

«О́ıtkeni qazirgi kezde kúz kúshine minip, adamzatty kóptegen aýrýlar meńdeı bastady. Germanııada jurtshylyqtyń arasynda egde jastaǵylary kóp bolǵandyqtan, kez kelgen vırýs qoǵamnyń sol bóligine qatty soqqy bolady. Marbýrg vırýsynyń sımptomdaryna qatysty túsindirý jumystary júrgiziledi. Qaýiptengen adamdar óz boıynan uqsas nyshandardy tapsa, aýrýhanaǵa júgiredi, ázirge vırýstyń taralǵany rastalmady», – dedi GFR turǵyny A.Boıko.

Almatylyq týragenttiktiń ókili, menedjer Gúlnáz Sarybaı jalpy, Afrıka, sonyń ishinde Rýanda qazaqstandyqtardyń jappaı baratyn asa tanymal týrıstik baǵyty sanalmaıtynyn aıtady. Tabıǵaty, qorshaǵan ortasy adamǵa meıirimdi Uly dalanyń turǵyndary úshin Afrıkadaǵy kóptegen vırýs «asa qaýipti» sanalady. Bul qurlyqqa saparlaýshy qazaqstandyqtardan aqyly túrde túrli vakına salǵyzý talap etiledi.

«Sondyqtan týrfırmalar Rýandaǵa da saıahatty ár adamnyń suranysyna qaraı, jeke-ındıvıdýaldy ázirleıdi. Negizinen, afrıkalyq elderge, Rýandaǵa saıahatshylar qysqa merzimge, eki-tórt tún qonýǵa ǵana barady eken. Mysaly, týrkompanııalar Almaty–Kıgalı–Nıýngve–Výlkanos marshrýtin usynady. Afrıkaǵa, ásirese, Rýanda eline kirýi úshin týrıst birqatar indetterge, mysaly, sary qyzbaǵa (jeltaıa lıhoradka) qarsy egilgeni týraly sertıfıkatyn kórsetýi shart. Myń shoqy eli atalatyn Rýanda tamasha peızajdarymen, janardy jaýlaıtyn kórkem tropıkalyq ormandarymen, «ınstagramdyq» aspaly kópirlerimen saıahatshylardy tartady. Klımaty da jumsaqtaý. Onda Jer betinen joıylyp bara jatqan taý gorıllalarynyń patshalyǵy ornalasqan. Buǵan qosa, ondaǵy ulttyq parkterde sırek kezdesetin «altyn maımyldar», shımpanzeler, prımattar, ásem qustar, pilder, leopardtar, ózgesi órip júr. Biz búginde bul elge barýǵa keńes bermeımiz, sebebi, Afrıkada jańa vırýstar órship jatyr», – dedi Gúlnáz.

Ol Marbýrg vırýsy jahandyq pandemııaǵa ulasyp ketpeıdi dep úmittenedi. О́ıtkeni pandemııadan, shekaralardyń jabylýynan eń kóp zardap shekken salanyń biri – týrızm boldy. Medıına qyzmetkerleri sııaqty týrfırma ókilderi de álemdegi epıdemıologııalyq ahýaldy, halyqaralyq ózekti jańalyqtardy qadaǵalap otyrýǵa tıis.

Zań boıynsha týrısterge onyń baratyn elindegi saıası, ekonomıkalyq, epıdemıologııalyq ahýal týraly egjeı-tegjeıli aqparat berý týrkompanııa ókilderine júktelgen.