DEPÝTATTYQ SAÝAL. SÝ TAPShYLYǴYNYŃ ALDYN ALÝ

Birikken Ulttar Uıymynyń 2023 jylǵa arnalǵan dúnıejúzilik sýdy damytý esebinde álem elderi halqynyń 26 proentinde taza aýyz sý kózi joq, al 46 proenti antısanıtarlyq jaǵdaıda ómir súredi dep kórsetilgen.

Iaǵnı 3,5 mıllıardqa jýyq adam jylyna keminde bir aı sý stressinde ómir súredi. Sońǵy 40 jylda jahandyq sýdy tutyný jylyna shamamen 1 proentke ósip keledi.

Ǵalymdar dúnıejúzindegi sýdyń 70 proenti egin sharýashylyǵyna ketetindikten, salada sýdy únemdeý tehnologııasyn engizýdi keshiktirmeýdi, ónerkásipten shyǵatyn sýdy qaıta óndep, qoldanýdy kóterip, dabyl qaǵýda. Qazir sýdyń maýsymdyq tapshylyǵy Ortalyq Afrıka, Shyǵys Azııa jáne Ońtústik Amerıkanyń keıbir aımaǵynda sezile bastasa, Taıaý Shyǵys pen Ortalyq Azııada sý tapshylyǵynyń qaýiptiligi arta tústi.

Halyqaralyq uıym sý tutyný boıynsha álemde kóshbasshy elge Túrikmenstandy jatqyzady. Bul el jylyna jan basyna shaqqanda 5319 tekshe metr sýdy tutynady. Qazaqstandyqtar jan basyna shaqqanda bir jylda 2345 tekshe metr, О́zbekstan 2295 tekshe metr, Qyrǵyzstan 1 989 tekshe metr, Tájikstan 1 895 tekshe metr sýdy óz maqsatyna qoldanady.

Demek salystyrmaly túrde bizdiń elde sýdy tutyný deńgeıi joǵary. Bul – oılantatyn kúrdeli másele. О́ıtkeni bizdiń elge keletin sý kózderi transshekaralyq ózenderge baılaýly. Sý – bizdiń kemeldi keleshegimizdiń kepili desek, qazirden bastap júıeli jumystardy atqarýymyz kerek. Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary» atty Joldaýynda sý tapshylyǵynyń aldyn alýda sý sharýashylyǵy júıesin tıimdi júrgizýdi, transshekaralyq sýlardy utymdy paıdalanýdy Úkimetke sheshýdi tapsyrdy. Soǵan saı, Sý resýrstary jáne ırrıgaııa mınıstrligi qurylǵanyna jarty jyl ótti.

Mınıstrliktiń naqty baǵyt-baǵdary, júıeli jospary qandaı? Bul suraqqa naqty jaýapty qashan, qalaı alamyz? «Amanat» partııasynyń «Halyqpen birge!» saılaýaldy baǵdarlamasy 10 basymdyqty qamtysa, sonyń eń negizgisiniń biri – sý máselesin sheshý. Jaýapty vedomstvo sýdy strategııalyq basymdyq etip, naqty qandaı nátıjege qol jetkize alady. Bizge mańyzdysy – osy! Sondyqtan tómendegi usynystardy qarastyrýdy suraımyz: Sýdy únemdeıtin ozyq tehnologııalardy engizip, ınfraqurylymyn jetildirý qajet. Tehnologııalyq proess aýylsharýashylyǵynan iri óndiris salasyna meılinshe qamtylýy mańyzdy. Ásirese óndiris oryndarynda sýdy qaıta óńdep qoldanýda engizý tıis. Memleketaralyq komıssııalarda el múddesine saı transshekaralyq ózenderden alatyn sýdyń naqty kólemin belgilep, el aýmaǵynda tezdetip sý qoımalaryn salýdy sheshý kerek. Barlyq salaǵa qajetti sýdy ıfrlandyryp, «kóleńkeli sý naryǵyn» shekteý kerek. Onsyz sýdy únemdeý múmkin emes. Sharýashylyq sý men aýyz sýdyń normatıvin anyqtap, kólik jýý ortalyqtaryna aýyz sýdy qoldanýdy shekteý kerek.

Máselen, Shymkent qalasy boıynsha táýliktik sý tutyný orta eseppen 198,9 myń tekshe metrdi quraıdy. Ontústiktegi megapolıste 195 kólik jýý oryny bar. Bul resmı tirkelgen kólik jýý orny ǵana. Endi qarapaıym arıfmetıka boıynsha eseptep kóreıik, bir avtokólikti tolyq jýýǵa 50-60 lıtr sý ketedi. Sonda bir táýlikte 195 kólik jýý ornynda 10 kólikten jýylǵanda 975 myń lıtr sý, ıaǵnı 975 myń sharshy metr sý shyǵyndalady. Buǵan el aýmaǵyndaǵy qalalar men kentterdegi myńdaǵan kólik jýý oryndaryn qosyńyz.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev aıtqandaı, 2050 jylǵa qaraı Orta Azııadaǵy qýańshylyq jylyna JIО́-niń 1,3 proent mólsherinde zııan keltirýi múmkin. О́zekti máselege qazir moıyn buryp, iske kirispesek, erteń kesh bolady. Osy máselelerdi óz quzyretterińiz sheńberinde qarastyryp, sheshimin tabýyna yqpal etýlerińizdi jáne nátıjesi boıynsha habardar etýlerińizdi suraımyz.