DOMBYRANYŃ ShYǴÝ TARIHY QANDAI?

Qazaqtyń kóne aspaptarynyń biri – dombyra. Qadyr aqyn: «Eki shektiń birin sál-pál kem bura, naǵyz qazaq – qazaq emes, naǵyz qazaq – dombyra», – degen. Iá, babalardyń murasy, qońyr dombyranyń orny bólek.

Biraq osy dombyra Naýryz bastalǵaly birge jasasyp kele jatqanǵa uqsaıdy.

Dombyra – jeke ándi súıemeldeýge, kúı tartýǵa, halyqtyq-folklorlyq mýzyka men klassıkalyq shyǵarmalardy oryndaýǵa qoldanylatyn, múmkindigi keń mýzykalyq aspap.

Shanaǵynan kúı tógilgen dombyra – Alashtyń aıbary. Derekterge súıensek, 6 myń jyldyq tarıhy bar.                       Ardabı Máýletuly, ónertanýshy: – Siz aıtyp otyrsyz, 6 myń jyldyq dep, negizi odan da kóp bolyp tur, qarap otyrsaq. Tarıhı derekterge súıensek, kóne túrki dáýirinen bastalǵan.

Dombyra bizdiń qazaqta ǵana emes, túrki halyqtarynyń birazynda bar. О́zbek aǵaıyndarda, mynaý Altaı óńirindegi túrki tildi halyqtarda bar. Reseıde de jasap jatyr ǵoı, bir emes birneshe Altaı tildi halyqtar, mysaly.

Solardyń shekti mýzykalyq aspaptary retinde qoldanysta bar. Dombyra jaıynda mynadaı da ańyz bar. Ertede bir jolaýshy orman aralap júrip, terekke ilingen shubatylǵan shekke tap bolady. Álgi shek yzyńdap dybys shyǵarǵan.  Edige Nábıev, kúıshi: – Jel qatty soqsa, bir dybys, jaı soqsa, qońyrlaý dybys shyǵarady.

Atynan túsip, shekti qıyp alyp, úıine kelip, jaqsy bir jińishkeleý aǵash taýyp, betin tegistep, soǵan jańaǵy shekti boılata tartyp, qatar etip tartyp kórse, dybys shyǵatyn bolady. Tartyp kóredi, ózi ony dombyra dep bilmeıdi. Bylaı oılap, bylaı oılap, dombyra dep bastap ketedi. Qazaqtyń dombyrasy osylaı shyqqan degen tarıh bar. Ardabı Máýletuly, ónertanýshy: – Dombyranyń endi pálen ýaqytta shyǵypty degen naqty tarıhy joq. Biraq bizge belgili derekter, mysaly, petroglıfterdegi sýretter, sosyn arheologııalyq qazbalar, kóne túrki dáýiri, V ǵasyr, sodan bergi arheologııalyq qazbalarda bar. Sońǵy kezde Shyǵys Qazaqstannyń Qarǵyba obasynan tabylǵan dombyra bar. «Dombyram eki shekti, segiz perne» dep jyrǵa qosylǵanmen úsh ishektisi de kezdesedi.

Akademık Álkeı Marǵulan dombyrany barlyq aspaptardyń atasy dep baǵalaǵan. «Ol alǵashqyda túrki jurtynyń besigi – Altaı taýlarynda paıda bolǵan» degen de derekter aıtylady.